خواب آشفته نفت جلد 3 از کودتای 28 مرداد تا سقوط زاهدی

خواب آشفته نفت جلد 3
از کودتای 28 مرداد تا سقوط زاهدی
محمدعلی موحد
ناشر: کارنامه

کتاب «خواب آشفته نفت: از کودتای 28 مرداد تا سقوط زاهدی»
کتاب «خواب آشفته نفت»، پژوهش ارزنده محمدعلی موحد درباره تاریخ نفت و سیر وقایع مربوط به آن، اثری در 4 جلد است که هر جلدش به دوره‌ای خاص مربوط است. جلد سوم این کتاب به دوره‌ای بیست ماهه، از کودتای 28 مرداد 1332 تا سقوط حکومت سپهبد زاهدی، اختصاص دارد.
زیر عنوان جلد سوم کتاب «خواب آشفته نفت»، «از کودتای 28 مرداد تا سقوط زاهدی» نام دارد و موحد در این جلد برای نخستین‌بار بسیاری از اطلاعات پنهان و پشت پرده آن دوران به ویژه جزئیات مرتبط با قرارداد کنسرسیوم را در دسترس خوانندگان قرار داده است.
موحد در جلد سوم کتاب «خواب آشفته نفت»، کوشیده وضعیت اجتماعی و سیاسی و محیط دوره‌‌ مورد نظر این بخش از کتاب را ترسیم و بازسازی کند. او دیباچه این جلد از کتاب را در شرایطی نوشته که امریکا به تازگی به عراق حمله کرده بود. امریکا یکی از بازیگران اصلی کودتای 28 مرداد بود و دهه‌ها پس از سال 1332 مداخله ویرانگر دیگری در منطقه یعنی در عراق ناخودآگاه تمام مداخله‌های دیگرش از جمله نقشش در کودتای 28 مرداد را به یاد می‌آورد. موحد در یادداشتی کوتاه در ابتدای کتاب نوشته بود که محاکمه شتاب‌زده مصدق برخلاف آنچه ترتیب‌دهندگان آن نمایش پنداشته بودند آبرویی برای کودتاگران بار نیاورد.
موحد در جلد سوم کتاب «خواب آشفته نفت» کوشیده خوانندگانش را در میان حوادث متعدد آن دوران با شخصیت‌های تاثیرگذار در آن وقایع آشنا کند؛ و به قول خودش: «کوشیده‌ام تا این نوشته امتداد راهی باشد از امروز ایران تا درون رویدادهای پنجاه سال پیش، و چراغی باشد برای درک و شناخت مسایل کلیدی و گره‌های اصلی تاریخ دموکراسی در این کشور.»

مروری بر کتاب «خواب آشفته نفت: از کودتای 28 مرداد تا سقوط زاهدی»
جلد سوم کتاب «خواب آشفته نفت» در سه بخش تنظیم شده است. بخش اول کتاب با نام «پایه‌ریزی سیاستی که بیست و پنج سال ادامه یافت»، دارای چهار فصل با این عناوین است: «دموکراسی در قربانگاه»، «ایران در اردوگاه غرب»، «رسوایی انتخابات» و «سقوط زاهدی». این بخش به گزارش تمهیداتی پرداخته که در زمینه سیاست‌گذاری‌های آینده پس از چانه‌زدن‌های بسیار میان شاه و سفیر امریکا به انجام رسید. در این بخش از جلد سوم کتاب «خواب آشفته نفت» می‌بنیم که شاه چگونه با آگاهی تمام از ماجراهای کودتا برای تثبیت موقعیت خودش استفاده کرد و «امریکا و بریتانیا را که پیش‌تر در وی به چشم موجودی بی‌اراده و سست‌عنصر نگاه می‌کردند بر آن داشت که شخصیتی جدید در وی کشف کنند و از آن پس او را به عنوان تنها بازیگر موثر و بی‌بدیل در صحنه سیاست ایران بشناسند.»
بخش دوم از جلد سوم کتاب «خواب آشفته نفت» با نام «محاکمه مصدق» شامل پنج فصل با این عناوین است: «سایه سهمگین سرکوب»، «بزرگ‌ترین محاکمه تاریخ ایران»، «متهمی که دادگاه را کلافه کرده بود»، «روی در روی یاران» و «وصایای مصدق و پایان ماجرا». موحد در این بخش تاکید دارد که محاکمه مصدق بزرگ‌ترین محاکمه تاریخ سیاسی ایران است. مصدق فردای کودتا خود را در اختیار فرمانداری نظامی تهران گذاشت و حدودا یک ماه بعد پرونده او از سوی فرمانداری نظامی به دادرسی ارتش فرستاده شد و بازپرسی از او از تاریخ 26 شهریور 1332 آغاز شد. ماجراهای مربوط به محاکمه و صدور حکم برای مصدق بخشی طولانی از جلد سوم کتاب «خواب آشفته نفت» را به خود اختصاص داده است.
بخش سوم کتاب «خواب آشفته نفت» جلد سوم با نام «قرارداد کنسرسیوم نفت» شامل شش فصل با این عناوین است: «آن سبو بشکست و آن پیمانه ریخت»، «مقدمه‌چینی‌ها و زمینه‌‌سازی‌ها»، «چک و چانه زدن‌ها در لندن»، «دیگ‌جوشی که در تهران کار گذاشته شد»، «دور آخر»، «رویه نامرئی قرارداد». موحد در این بخش توضیح داده که چگونه پس از کودتای 28 مرداد سهم شرکت‌های امریکایی از نفت ایران بیشتر از انگلستان شد. موحد می‌گوید گرفتار شدن وزیرانی به بهانه خیانت به شاه سابقه‌‌ای طولانی در ایران دارد و اتهام مصدق نیز همان بود که پیش از او دامن‌گیر وزیران و صدراعظم‌های دیگر شده بود؛ اما تفاوت‌هایی عمده هم در این میان وجود داشت: «خصوصیت عمده داستان مصدق آن بود که ماجرا در روزگاری اتفاق می‌افتاد که قرار بود معنای شاه و وزیر فرق کلی کرده باشد. این ماجرا در دوران قانون اساسی و مشروطیت اتفاق می‌افتاد»؛ و تفاوت دیگر آن که محاکمه مصدق یگانه محاکمه یک وزیر ایرانی بود که جزئیات آن به تفصیل در روزنامه‌ها منتشر می‌شد و مردم از آن مطلع می‌شدند. همه اینها سبب می‌شد که مصدق در حافظه جمعی مردم ایران تبدیل به اسطوره‌ای ماندگار شود.

درباره محمدعلی موحد، نویسنده کتاب «خواب آشفته نفت: دکتر مصدق و نهضت ملی ایران»
محمدعلی موحد، متولد 1302 در تبریز، چهره‌ چندوجهی علمی و فرهنگی ایران است که در زمینه‌های گوناگونی به پژوهش و انتشار کتاب پرداخته است. موحد نویسنده، شاعر، مترجم، حقوق‌دان، تاریخ‌نگار و عرفان‌پژوه برجسته معاصر است که در طول سال‌های فعالیت‌‌اش کتاب‌های متعددی ترجمه، تالیف و تصحیح کرده است. او پس از تحصیلات ابتدایی و متوسطه در مدرسه‌های تدین و اتحاد نو تبریز و اخذ دیپلم متوسطه در رشته ادبی به تهران آمد. اما مرگ پدر باعث شد که او دوباره به تبریز برگردد و سرپرستی خانواده‌اش را به عهده بگیرد. موحد دارای مدرک دکترای حقوق خصوصی از دانشگاه تهران است. او در سال 1338 نیز برای آشنایی عمیق‌تر با حقوق بین‌الملل مدتی در انگلستان و در دانشگاه کمبریج مطالعات‌اش را ادامه داد. موحد در یکی از حساس‌ترین نقاط تاریخ نفت ایران در متن وقایع حضور داشت. او در سال 1329 به شرکت نفت آبادان رفت و با خلع ید انگلیسی‌ها در سال 1332 به عنوان سردبیر روزنامه شرکت نفت مشغول فعالیت شد. محمدعلی موحد از زمان تاسیس شرکت ملی نفت ایران به عنوان حقوقدان با شرکت نفت همکاری داشت و تا بالاترین سطوح آن یعنی مشاور عالی رئیس هیئت‌مدیره، مشاور ارشد و عضو اصلی هیئت‌مدیره به فعالیت پرداخت. او در آغاز تاسیس اوپک نیز به مدت شش ماه معاونت اجرایی این سازمان را در ژنو به عهده داشت. برخی از کتاب‌های موحد عبارتند از: «نفت ما و مسائل حقوقی آن»، «مقالات شمس تبریزی»، «چهار مقاله درباره آزادی»، «اسطرلاب حق»، «در کشاکش دین و دولت».