عکاسی معاصر ایران تحول نگاه عکاسانه به واقعیت از 1357-1390

کتاب «عکاسی معاصر ایران» نوشتۀ آرام محمدی
بازخوانی عکاسی معاصر ایران، از سال 1357 تا پایان دهۀ 80 خورشیدی، از منظری تئوریک. کتاب «عکاسی معاصر ایران: تحول نگاه عکاسانه به واقعیت از 1357 تا 1390» پژوهشی در عکاسی معاصر ایران و تحولات زیبایی‌شناختی و سبک‌شناختی‌ای است که در آثار عکاسان معاصر ایرانی و نگاهشان به واقعیت، از سال‌های انقلاب و جنگ تا پایان دهۀ 80 خورشیدی، پدید آمده است.
آرام محمدی در کتاب «عکاسی معاصر ایران»، که ماحصل رسالۀ دکترای اوست، بر آن است که چارچوبی نظری و زیبایی‌شناختی برای مطالعه و درک و تحلیل عکاسی معاصر ایران در دوران مورد بحث در این کتاب ارائه دهد و عکاسی ایران در این دوره را در این چارچوب نظری مورد تحلیل و بررسی قرار دهد.

مروری بر کتاب «عکاسی معاصر ایران»
در کتاب «عکاسی معاصر ایران» تحولات پدید آمده در نگاه عکاسانه به واقعیت، در آثار عکاسان بعد از انقلاب، هم از منظر هنری و زیبایی‌شناختی و هم از منظر تاریخی و اجتماعی مورد بررسی قرار گرفته است. درواقع نویسنده در این کتاب، تحولات زیبایی‌شناختی عکاسی معاصر ایران، از اول انقلاب تا پایان دهۀ 80، را در متن تحولات تاریخی و اجتماعی ایران در این دورۀ زمانی دیده و ارزیابی و تحلیل کرده است.
کتاب «عکاسی معاصر ایران» بر آن است که نشان دهد در دوره‌ای که در این کتاب مورد بررسی قرار گرفته، چه تحولاتی در نگاه عکاسانه به واقعیت و زیبایی‌شناسی عکس‌ها پدید آمده و این تحولات محصول چه رویدادهایی در هر دوره بوده‌اند.
آرام محمدی در کتاب «عکاسی معاصر ایران» نگاه عکاسانۀ عکاسانِ ایرانی معاصر به واقعیت را در سه دورۀ زمانی مورد بررسی قرار می‌دهد و ویژگی‌های عکس‌های هر یک از این سه دوره را توضیح می‌دهد و به معرفی و تحلیل آثار عکاسان مطرح هر دوره می‌پردازد و همچنین تصویری از زمینه‌های شکل‌گیری نگاه عکاسانه به واقعیت در هرکدام از این دوره‌های زمانی به دست می‌دهد.
دورۀ اول، چنانکه در کتاب «عکاسی معاصر ایران» توضیح داده شده است، دورۀ تجربۀ واقعیت و دوره‌ای است که عکاسان ایرانی به گزارش متعهدانۀ واقعیت پای‌بند بوده‌اند و زیبایی‌شناسی عکس‌هایشان براساس همین گزارش متعهدانه شکل گرفته بوده است. این دوره، که دورۀ انقلاب و جنگ است، از سال 1357 شروع می‌شود و در سال 1368 به پایان می‌رسد.
دورۀ دوم، دوره‌ای است که در کتاب «عکاسی معاصر ایران» با عنوان «تجربۀ رسانه» مشخص شده است. در این دوره، چنانکه در این کتاب می‌خوانیم، عکس، حکمِ گزارش بازیگوشانۀ واقعیت را دارد. این دوره، از سال 1368 خورشیدی شروع می‌شود و تا سال 1383 ادامه دارد.
بعد از این دوره، نوبت به عصری می‌رسد که در کتاب «عکاسی معاصر ایران» با عنوان «واکاوی واقعیت و رسانه» مشخص شده و ویژگی آن، به‌لحاظ نگاه عکاسانه به واقعیت، گزارش پرسش‌گرانۀ واقعیت از خلال عکس است.
در بخشی از کتاب «عکاسی معاصر ایران» دربارۀ ویژگی زیبایی‌شناختی عکس‌های دوران انقلاب و دهۀ 60 خورشیدی می‌خوانید: «"دریچه" و "پنجره" استعاره‌هایی بودند که در آن سال‌ها و طی دهۀ شصت، در گفته‌های عکاسان، منتقدان و مخاطبان به طور مکرر به‌جایِ عکس به کار رفته‌اند. در آن دوره، تلقی از عکس عمدتاً دریچه و پنجره‌ای شفاف رو به جهان بود. وحدت زمان و مکان، فضای تصویریِ یک‌پارچه و پیوسته، نماهای ساده، وضوح، عدم دخل و تصرف، ناپیداییِ عناصر واسطه یا نشانه‌هایی از رسانه، ارزش‌های زیبایی‌شناختی این شفافیت بودند تا تصور پنجره‌گونگی عکس را نزد مخاطب تقویت کنند، او را در ارتباط مستقیم با دنیای مورد بازنمایی قرار دهند، به پذیرش واقعیت مورد ادعا متقاعد کنند، یا حس همذات‌پنداری را در وی برانگیزند. این ویژگی‌های شکلی و ارزش‌های زیبایی‌شناختی به‌گونه‌ای عمل می‌کنند که تا حد ممکن بیننده حضور رسانه – و این مسئله که دارد به یک تصویر نگاه می‌کند و نه خودِ واقعیت – را فراموش کند و در رابطه‌ای بی‌میانجی و مستقیم با محتوای عکس قرار گیرد. این‌گونه، دیدن عکس تبدیل به مشاهدۀ جهان می‌شود. در این عکس‌ها، واقعیتِ دنیای بیرون مهم است، و نحوۀ گزارش در خدمت تجربۀ آن عمل می‌کند. آنها می‌خواهند که بیننده به درک و تجربه‌ای بی‌واسطه و واقع‌انگارانه از موضوع برسد. در نتیجۀ تسلط این رویکردِ به عکس در دورۀ اول عکاسی پس از انقلاب (1368 – 1357)، مخاطب عکاسی به جلوه‌های شکلی و ارزش‌های زیبایی‌شناختی شفافیت در عکس خو گرفته بود، و غالباً این شکل از نگاه عکاسانه به واقعیت را تنها شکل مشروع می‌پنداشت.»
کتاب «عکاسی معاصر ایران: تحول نگاه عکاسانه به واقعیت از 1357 تا 1390» در انتشارات کتاب آبان منتشر شده است.

دربارۀ آرام محمدی، نویسندۀ کتاب «عکاسی معاصر ایران»
دکتر آرام محمدی، منتقد و پژوهشگر حوزۀ عکاسی است. از او مقالاتی دربارۀ عکاسی در مجلات «گلستانه» و «تندیس» منتشر شده است.