چه شد؟ داستان افول اجتماعی در ایران

کتاب «چه شد؟» نوشتۀ عبدالمحمد کاظمی‌پور و محسن گودرزی
پژوهشی جامعه‌شناختی دربارۀ وضعیت بحرانی سرمایۀ اجتماعی در ایرانِ چند دهۀ اخیر. کتاب «چه شد؟ داستان افول اجتماع در ایران» کتابی است که در آن، تحولات سرمایۀ اجتماعی در ایران معاصر مورد بررسی قرار گرفته است.
عبدالمحمد کاظمی‌پور و محسن گودرزی در کتاب «چه شد؟» ما را به بحران سرمایۀ اجتماعی در ایرانِ دهه‌های اخیر توجه می‌دهند و نیز به ریشه‌یابی این بحران می‌پردازند و از دلایل آن و نیز راه‌های برون‌رفت از این بحران سخن می‌گویند.
کتاب «چه شد؟» یک پژوهش جامعه‌شناختی هشدار دهنده و قابل تأمل است که در آن، با نگاهی به مسئلۀ کاهش سرمایۀ اجتماعی در جهان، این مسئله به‌طور مشخص‌تر و از زوایای گوناگون در ایران چند دهۀ اخیر مورد کندوکاو قرار گرفته و نیز دربارۀ تأثیر این بحران بر آیندۀ ایران و آنچه می‌توان برای مقابله با آن انجام داد، بحث شده است.
کتاب «چه شد؟» هم کتابی کارآمد برای پژوهشگران و سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان اجتماعی در ایران است و هم مخاطبان غیرمتخصص اما علاقمند به جامعه‌شناسی و مخصوصاً مخاطبان دغدغه‌مند دربارۀ مسائل اجتماعی امروز ایران را به کار می‌آید.

مروری بر کتاب «چه شد؟»
موضوع کتاب «چه شد؟»، چنانکه پیش‌تر اشاره شد، سرمایۀ اجتماعی و خصوصاً سرمایۀ اجتماعی در ایران دهه‌های اخیر است. درواقع تمرکز اصلی نویسندگان کتاب «چه شد؟» بر پژوهش دربارۀ وضعیت سرمایۀ اجتماعی در ایران است اما در عین حال، سرمایۀ اجتماعی در جهان نیز در این کتاب مورد بررسی قرار گرفته است.
آنچه با خواندن کتاب «چه شد؟» درمی‌یابیم این است که سرمایۀ اجتماعی در ایران چند دهۀ اخیر رو به افول است.
در کتاب «چه شد؟» ضمن ارائۀ گزارشی از وضعیت نامطلوب سرمایۀ اجتماعی در ایران معاصر، براساس داده‌ها و آمارها و تحقیقات علمی، به منشاء و علت‌یابی این بحران پرداخته شده و همچنین از چشم‌انداز آیندۀ این وضعیت سخن رفته و راهکارها و پیشنهادهایی هم برای برون‌رفت از آن ارائه شده است.
یکی از نکات قابل توجه کتاب «چه شد؟»، در بحث از چگونگی برون‌رفت از بحران اجتماعی‌ای که موضوع این کتاب است، ارائۀ قواعد و راهکارهایی است که از متن ادبیات معاصر و کهن ایران استخراج شده‌اند. نویسندگان، از همین منظر است که در بخشی از این کتاب، که به راهکارهای مقابله با بحران سرمایۀ اجتماعی اختصاص دارد، به سراغ شعری از هوشنگ ابتهاج می‌روند و قاعده‌ای تحت عنوان «قاعدۀ پا بر فرش» را از آن استخراج می‌کنند و همچنین از اشعاری از سعدی و خیام وام می‌گیرند.
کتاب «چه شد؟»، ضمن توصیف وضعیت سرمایۀ اجتماعی در ایران معاصر، علل بحران سرمایۀ اجتماعی را از وجوه گوناگون اجتماعی و اقتصادی و سیاسی مورد بررسی قرار می‌دهد و نقش عوامل مختلف را در این بحران بررسی می‌کند.
چنانکه پیش‌تر اشاره شد، در بخشی از کتاب «چه شد؟» از وجهی بین‌المللی به مسئلۀ سرمایۀ اجتماعی پرداخته شده و این موضوع در سطحی جهانی مورد بررسی قرار گرفته است. در آن بخش از کتاب «چه شد؟» که به چشم‌انداز بین‌المللی سرمایۀ اجتماعی اختصاص دارد، سرمایۀ اجتماعی در کشورهای امریکا، کانادا، فرانسه، ایتالیا، بریتانیا، آلمان، اسپانیا، استرالیا، سوئد و ژاپن مورد بررسی قرار گرفته است.
کتاب «چه شد؟» از یادداشت ناشر، پیشگفتار، مقدمه‌ای با عنوان «در اهمیت اجتماع» و چهارده فصل تشکیل شده است. چهارده فصلِ کتاب «چه شد؟» در چهار بخش با عنوان‌های «نظریه‌ها و مفاهیم بنیادی»، «تحول سرمایه‌ی اجتماعی در ایران معاصر»، «علل افول سرمایه‌ی اجتماعی در ایران» و «چه باید کرد؟» تنظیم شده‌اند.
فصل‌های چهارده‌گانۀ کتاب «چه شد؟» عبارتند از: «چیستی، چرایی و چگونگی سرمایه‌ی اجتماعی»، «پیشینه‌ی پژوهشی و چهارچوب مفهومی»، «سرمایه‌ی اجتماعی در چشم‌انداز بین‌المللی»، «تحول سرمایه‌ی اجتماعی در ایران معاصر»، «مشارکت مدنی و پیوندهای اجتماعی»، «مذهب»، «زوال هنجارهای اخلاقی و فرسایش سرمایه‌ی اجتماعی»، «دولت»، «نابرابری و ناامنی اقتصادی»، «جابه‌جایی‌های جمعیتی»، «مهاجرت خارجی»، «کی شد؟ افول اجتماع از چه زمانی آغاز شد؟»، «راه‌های عملی: کلان، میانه و خرد» و «چشم‌انداز آینده».
تعریف مفهومی و اندازه‌گیری سرمایۀ اجتماعی، کارکردهای سرمایۀ اجتماعی، اعتماد عمومیِ اجتماعی و بین‌فردی، اعتماد سیاسی میان شهروندان و حکومت، اعتماد به صاحبان حرفه‌ها، انجمن‌ها و نهادهای رسمی، محافل و فعالیت‌های غیررسمی، نگرش به مشارکت اجتماعی، جنگ و ارزش‌های مذهبی، معنویت‌گرایی‌های جدید، دوقطبی مذهبی – سکولار، فساد اداری، ضعف حاکمیت قانون، نابرابری‌های اقتصادی و افول سرمایۀ اجتماعی، کاهش قدرت اقتصادی کلی و همراه شدن آن با نابرابری، اضطراب و ناامنی اقتصادی، انسان کلان‌شهری و فرسایش سرمایۀ اجتماعی و تحرک جغرافیایی و سازمان فضایی شهر از جمله موضوعاتی هستند که در کتاب «چه شد؟» در ارتباط با بحث سرمایۀ اجتماعی به آن‌ها پرداخته شده است.
کتاب «چه شد؟ داستان افول اجتماع در ایران» در نشر اگر منتشر شده است.

دربارۀ عبدالمحمد کاظمی‌پور و محسن گودرزی، نویسندگان کتاب «چه شد؟»
عبدالمحمد کاظمی‌پور، متولد 1340 در بروجرد، جامعه‌شناس، استاد دانشگاه و پژوهشگر ایرانی است. کاظمی‌پور استاد جامعه‌شناسی دانشگاه کالگری و رییس منتخب انجمن جامعه‌شناسی کانادا است. از جمله آثار او می‌توان به کتاب «نسل ایکس: بررسی جامعه‌شناختی نسل جوان ایرانی» اشاره کرد.

محسن گودرزی، متولد 1340، استاد دانشگاه، جامعه‌شناس و پژوهشگر ایرانی است. گودرزی دارای لیسانس پژوهشگری اجتماعی و فوق لیسانس و دکترای جامعه‌شناسی از دانشگاه تهران است.
محسن گودرزی مدیر علمی موج دوم پیمایش ملی ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان بوده است. از کارهای پژوهشی او می‌توان به تحقیق در گرایش‌ها، رفتارها و آگاهی‌های مردم سیستان و بلوچستان اشاره کرد.
کتاب‌های «تهران – 56: سیمای تهران در پژوهشی فراموش‌شده» (با همکاری آرش نصر اصفهانی) و «تحولات فرهنگی در ایران» (با همکاری عباس عبدی) از جمله آثار محسن گودرزی هستند.