ناخودآگاه سیاسی روایت در مقام کنش نمادین اجتماعی

کتاب «ناخودآگاه سیاسی» نوشتۀ فردریک جیمسون
قرائت‌هایی سیاسی از ادبیات برای برملا کردن آن وجوه ایدئولوژیک، سیاسی‌ و تاریخ‌مندی که در ناخودآگاه متون ادبی مستتر است. کتاب «ناخودآگاه سیاسی: روایت در مقام کنش نمادین اجتماعی»، با عنوان اصلی The Political Unconscious: Narrative as a Socially Symbolic Act، یکی از مهمترین آثار فردریک جیمسون، نظریه‌پرداز مارکسیست، است.
جیمسون در کتاب «ناخودآگاه سیاسی» با این اعتقاد که آثار ادبی در نهان‌گاه‌های خود ماهیتی به‌شدت سیاسی دارند، به سراغ بعضی متون ادبی می‌رود و ایدۀ خود، مبتنی بر سیاسی و تاریخ‌مند بودن ادبیات، را با تفسیر آثاری از نویسندگانی چون بالزاک و جوزف کنراد مطرح می‌کند و شرح و بسط می‌دهد.
کتاب «ناخودآگاه سیاسی» در بحبوحۀ فراگیری نظریه‌های فرانسوی نوشته شده است. این کتاب مواجهه‌ای نقادانه است با نظریه‌هایی که بر تفسیر غیرسیاسی و غیراجتماعی آثار ادبی پافشاری می‌کنند و اثر ادبی را متنی مستقل از سیاست و جامعه می‌دانند.
متن اصلی کتاب «ناخودآگاه سیاسی» اولین بار در سال 1981 منتشر شده است.

مروری بر کتاب «ناخودآگاه سیاسی»
«همواره تاریخی کن!»؛ کتاب «ناخودآگاه سیاسی» با این جمله، که به یکی از جملات مشهور فردریک جیمسون بدل شده است، آغاز می‌شود. جیمسون این جمله را به‌عنوان «اصل اخلاقی ناخودآگاه سیاسی» در سرآغاز مقدمه‌اش بر این کتاب آورده است چرا که به تاریخ‌مندی ادبیات باور دارد.
او، چنانکه در همین مقدمه توضیح می‌دهد، از بین دو مسیری که برای تاریخ‌مند کردن امور وجود دارد، یعنی «مسیر پرداختن به خاستگاه‌های تاریخی خود چیزها و مسیر پرداختن به تاریخ‌مندی ناملموس‌تر مفاهیم و مقوله‌هایی که به کمک آن‌ها می‌کوشیم این چیزها را بفهمیم»، در کتاب «ناخودآگاه سیاسی» مسیر دوم را انتخاب می‌کند.
کتاب «ناخودآگاه سیاسی» کتابی است که در مواجهه با متون ادبی‌ای که در این کتاب مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته‌اند، از ظاهر این متون و آنچه آشکارا بیان می‌کنند عبور می‌کند تا به لایه‌های زیرین این متن‌ها و آنچه در ناخودآگاه آن‌ها وجود دارد برسد. بنابراین در کتاب «ناخودآگاه سیاسی» با وجوه پنهان متون ادبی سروکار داریم و این وجوه پنهان هم، به‌اعتقاد جیمسون و چنانکه او در این کتاب مطرح می‌کند، ماهیتی سیاسی و ایدئولوژیک دارد و ایدئولوژی به انحاء مختلف در لایه‌های پنهان متن ادبی رسوخ می‌کند و کار تفسیر، آشکار و مرئی کردن آن و بیرون کشیدنش از خفیه‌گاه‌های متن ادبی است.
جیمسون در کتاب «ناخودآگاه سیاسی» بر این باور است که هرگز خوانش و درک و دریافتی بکر و بی‌واسطه از متون ادبی وجود ندارد و ما همیشه یک اثر ادبی را به‌میانجی تفسیرهایی می‌خوانیم که پیشاپیش در ناخودآگاه‌مان رسوب کرده‌اند، حال این تفسیرها خواه تفسیرهایی بر همان اثر ادبی باشند، خواه تفسیرهایی که باورها و عقاید و عادت‌ها و رویکردهایی را در ما نهادینه کرده‌اند و ما براساس همان‌ها با یک متن ادبی مواجه می‌شویم و آن را درک می‌کنیم.
بنابر دیدگاه جیمسون در کتاب «ناخودآگاه سیاسی» حتی در مواجهه با متنی ادبی که زمان زیادی از نوشته شدن و انتشار آن نمی‌گذرد و هنوز تفسیرهای جورواجور بر آن نوشته نشده است، نمی‌توانیم یکسره خود را از تفسیرهای پیشینی که در ذهن‌مان رسوب کرده‌اند خلاص کنیم و متن را به‌مثابه امری یکسره بدیع درک کنیم و تفسیری بدیع و مستقل از تأثیرِ تفسیرهای پیشین از آن ارائه دهیم.
کتاب «ناخودآگاه سیاسی» دفاعیه‌ای است از تفسیر مارکسیستی از آثار ادبی دربرابر دیگر تفسیرهایی که ادبیات را از سیاست و ایدئولوژی و جامعه و تاریخ جدا می‌دانند و آن را براساس معیارهایی خودبسنده تفسیر می‌کنند.
کتاب «ناخودآگاه سیاسی» از مقدمه و شش فصل تشکیل شده است. فصل‌های شش‌گانۀ کتاب «ناخودآگاه سیاسی» عبارتند از: «دربارۀ تفسیر (ادبیات در مقام کنش نمادین اجتماعی)»، «روایت‌های جادویی (دربارۀ کاربرد دیالکتیکی نقد ژانر)»، «رئالیسم و میل (بالزاک و مسئلۀ سوژه)»، «کینه‌توزی اصیل (ایدئولوژم‌ها و ناپیوستگی‌های ژانری در رمان‌های "تجربی" جورج گیسینگ)»، «رمانس و شیء‌وارگی (ساختمان پیرنگ و فروبستگی ایدئولوژیک در آثار جوزف کنراد)» و «فرجام سخن (دیالکتیک اتوپیا و ایدئولوژی)».

دربارۀ فردریک جیمسون، نویسندۀ کتاب «ناخودآگاه سیاسی»
فردریک جیمسون (Fredric Jameson)، متولد 1934، منتقد ادبی، فیلسوف و نظریه‌پرداز سیاسی مارکسیست امریکایی است. شهرت جیمسون بیشتر به‌واسطۀ تحلیل‌هایی است که از روندهای فرهنگی معاصر، به‌ویژه پست‌مدرنیسم و سرمایه‌داری، ارائه داده است. او مدیر مرکز نظریۀ انتقادی در دانشگاه دوک است و در سال 2012 جایزۀ یک عمر دستاورد علمی را از از انجمن زبان مدرن دریافت کرده است.
معروف‌ترین کتاب فردریک جیمسون، به‌جز کتاب «ناخودآگاه سیاسی»، کتاب «پست‌مدرنیسم یا منطق فرهنگی سرمایه‌داری متأخر» است. از دیگر آثار او می‌توان به کتاب «ریموند چندلر، در جستجوی کلیت» اشاره کرد.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «ناخودآگاه سیاسی»
کتاب «ناخودآگاه سیاسی: روایت در مقام کنش نمادین اجتماعی» با ترجمۀ شاپور بهیان و به‌همراه یادداشتی از مترجم، در نشر نی منتشر شده است.
دکتر شاپور بهیان، متولد 1341 در مسجد سلیمان، مترجم، مؤلف، منتقد ادبی و داستان‌نویس ایرانی است. بهیان دارای دکترای جامعه‌شناسی نظری فرهنگی از دانشگاه تهران است. از او مقالات مختلفی در نشریات گوناگون منتشر شده است. مجموعه‌ای از مقالات شاپور بهیان در نقد و نظریۀ ادبی در کتابی با عنوان «چکامه‌ی گذشته/ مرثیه‌ی ‌زوال» گردآوری و به چاپ رسیده است.
از ترجمه‌های شاپور بهیان می‌توان به کتاب‌های «رکوئیم برای یک راهبه»، «رمان تاریخی»، «کافکا: به‌سوی ادبیات اقلیت»، «بوف کور هدایت: رمانی غربی»، «ریموند چندلر، در جستجوی کلیت» و «پیش‌درآمدی بر شناخت رمان» اشاره کرد.
از شاپور بهیان مجموعه داستانی هم به نام «در سرزمینی دیگر» منتشر شده است.