به گزارش زنان تروا

کتاب «به‌گزارشِ زنانِ تروا» نوشتۀ نغمه ثمینی و محمد رضایی‌راد
نمایشنامه‌ای ایرانی براساس دو تراژدی یونانی. کتاب «به‌گزارشِ زنانِ تروا» نمایشنامه‌ای است از نغمه ثمینی و محمد رضایی‌راد که براساس تراژدی‌های کلاسیک «زنان تروا» و «هکاب» از اوریپید نوشته شده است.
کتاب «به‌گزارشِ زنانِ تروا»، بعد از کتاب «براساسِ دوشس مَلفی»، که براساس نمایشنامۀ «دوشس مَلفی» جان وبستر نوشته شده بود، دومین نمایشنامه‌ای است که نغمه ثمینی و محمد رضایی‌راد آن را با همکاری یکدیگر و با نگاه به متون نمایشی غیرایرانیِ قدیمیِ کمتر مشهور نوشته‌اند.
البته یکی از منابع اقتباسی ثمینی و رضایی‌راد در کتاب «به‌گزارش زنان تروا» تراژدی مشهور «زنان تروا» از اوریپید است اما تراژدی دیگر ارویپید که نویسندگان در کتاب «به‌گزارش زنان تروا» به آن نظر داشته‌اند، یعنی «هکاب»، اثری نه‌چندان شناخته‌شده است و همانطور که در مقدمۀ نویسندگان بر کتاب «به‌گزارش زنان تروا» توضیح داده شده است، خط اصلی داستان این نمایشنامه از «هکاب» گرفته شده است.

مروری بر کتاب «به‌گزارشِ زنانِ تروا»
نغمه ثمینی و محمد رضایی‌راد در کتاب «به‌گزارش زنان تروا»، چنانکه خود در مقدمۀ این نمایشنامه در توضیح رویکردشان در نگارش آن تأکید کرده‌اند، نه در پی بازنویسی دو تراژدی کهن بلکه در پی آن بوده‌اند که آن دو تراژدی را به زمانه و شرایط عصر حاضر بیاورند و مسائل حال را در دل متنی از گذشته مطرح کنند.
به‌بیانی می‌توان گفت که کتاب «به‌گزارشِ زنانِ تروا» احضار و احیاء ظرفیت‌هایی از متنی کهن است که از ورای آن می‌توان تصویری از اکنون ارائه داد نه اینکه تنها همان متن را به زبانی امروزی بازنویسی کرد.
تراژدی‌های «زنان تروا» و «هکاب» اوریپید تراژدی‌هایی دربارۀ مصائب و خشونت جنگ، رنج و اسارت زنانی که سرزمین‌شان فتح و به خاک‌وخون کشیده شده و حیوانیت و توحش و شقاوت هستند و همین رنج و خشونت و شقاوت و توحش و حیوانیت است که در کتاب «به‌گزارشِ زنانِ تروا» از حلقوم زنان و با صدایی زنانه به بیان درمی‌آید و به صحنه می‌آید.
نویسندگان کتاب «به‌گزارشِ زنانِ تروا» در این نمایشنامه دو تراژدی را به‌هم آمیخته‌اند تا گزارشی زنانه و معاصر از جنگ و خشونت و رنج و حیوانیت ارائه دهند. آن‌ها این گزارش معاصر و امروزی را از دل گذشته به صحنۀ امروز احضار کرده‌اند و این‌گونه نیروی متون کلاسیک را، که غبار زمان بر آن‌ها اثر ندارد و در هر دوره‌ای گویا به‌اقتضای شرایط همان دوره از نو جان می‌گیرند و به کشفیاتی تازه راه می‌دهند، برای به صحنه آوردن حال به کار گرفته‌اند.
ثمینی و رضایی‌راد در کتاب «به‌گزارشِ زنانِ تروا» برای احضار زمانۀ امروز در آمیزه‌ای از دو متن کهن و معاصر کردن آن دو متن با اکنون، از تئاتر روایی برتولت برشت و تئاتر شقاوت آنتونن آرتو نیز وام گرفته‌اند و به‌قول خودشان در مقدمۀ کتاب «به‌گزارش زنان تروا» در این نمایشنامه، آرتو و برشت را به دیدار تراژدی برده‌اند تا این دو «از این طریق با سرچشمه‌های باستانیِ خود دیدار کنند.»
نویسندگان همچنین، به‌اقتضای رویکردشان در نگارش کتاب «به‌گزارش زنان تروا»، خود را دربست به دو منبعی که در نوشتن این نمایشنامه به آن‌ها نظر داشته‌اند و آن‌ها را در متن خود به‌هم آمیخته‌اند، مقید نکرده‌اند و دست خود را باز گذاشته‌اند که هرکجا اقتضا کرد طرح‌وتوطئه و خط داستانی را تغییر داده و نیز تغییراتی در نقش‌ها ایجاد کنند.
چنانکه پیش‌تر اشاره شد خط اصلی درام در کتاب «به‌گزارش زنان تروا» تراژدی «هکاب» است و این خط اصلی در نمایشنامۀ ثمینی و رضایی‌راد با رویدادهایی از تراژدی «زنان تروا» ترکیب شده است تا از این ترکیب روایتی پدید آید که گزارشی زنانه و امروزی از رنج‌ها و فجایع امروزی باشد؛ رنج‌ها و فجایعی که صدای خود را در اعماق متونی یافته‌اند که بیست‌وپنج قرن پیش نوشته شده‌اند اما گویی معاصر ما هستند و همچنان حرفی برای گفتن دارند و می‌توان حرف امروز و این عصر را در آن‌ها پیدا کرد و آن حرف را، با ارائۀ روایتی نو و متفاوت از آن متون کهن، به زبان امروز بیان کرد.
کتاب «به‌گزارشِ زنانِ تروا» در نشر بیدگل منتشر شده است.

دربارۀ نغمه ثمینی و محمد رضایی‌راد، نویسندگان کتاب «به‌گزارشِ زنانِ تروا»
نغمه ثمینی، متولد 1352، نمایشنامه‌نویس، مدرس دانشگاه، پژوهشگر ادبیات نمایشی، منتقد سینمایی و فیلمنامه‌نویس ایرانی مقیم امریکا است. ثمینی دارای لیسانس ادبیات نمایشی و فوق‌لیسانس سینما از دانشگاه تهران و دکترای پژوهش هنر از دانشگاه تربیت مدرس و عضو هیئت علمی پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران است. او، علاوه بر نمایشنامه‌نویسی و فیلمنامه‌نویسی، همکاری با نشریاتی چون مجلۀ «فیلم» و مجلۀ «زنان» و تدریس در دانشکدۀ هنرهای زیبای تهران را نیز در کارنامۀ کاری خود دارد. ثمینی همچنین در سال 2019 کمپانی تئاتر «صدا» را به‌همراه پارمیدا ضیایی، به‌قصد شناساندن تئاتر ایران به مخاطبان امریکایی و رساندن صدای مهاجران دور از وطن و کسب تجربۀ مشترک با مخاطبان غیرفارسی‌زبان، در سیاتل امریکا تأسیس کرده است.
فیلمنامۀ سریال مشهور «شهرزاد» به‌کارگردانی حسن فتحی و مشارکت در نگارش فیلمنامۀ فیلم «خون‌بازی» به‌کارگردانی رخشان بنی‌اعتماد از جمله فعالیت‌های نغمه ثمینی در حوزۀ فیلمنامه‌نویسی هستند.
از نمایشنامه‌های نغمه ثمینی می‌توان به «شکلک»، «خواب در فنجان خالی»، «خانه» و «اسب‌های آسمان خاکستر می‌بارند» و از آثار پژوهشی او می‌توان به کتاب «تماشاخانۀ اساطیر: اسطوره و کهن‌نمونه در ادبیات نمایشی ایران» اشاره کرد.
ثمینی برای کتاب «تماشاخانۀ اساطیر» برندۀ جایزۀ بهترین کتاب بخش نقد ادبی در دورۀ دوم جایزۀ جلال آل‌احمد و برندۀ بیست‌وهفتمین دورۀ جایزۀ کتاب سال جمهوری اسلامی شده است.
ثمینی در کار ترجمه نیز دستی دارد. از ترجمه‌های او می‌توان به کتاب «بافندگان» اشاره کرد.
از نغمه ثمینی کتابی هم با عنوان «من سندبادم، تو مسافر» منتشر شده که مجموعه‌ای از سفرنامه‌های اوست.

محمد رضایی‌راد، متولد 1345 در رشت، نمایشنامه‌نویس، کارگردان تئاتر، فیلمنامه‌نویس، پژوهشگر، منتقد و روزنامه‌نگار ایرانی است. رضایی‌راد دارای لیسانس ادبیات فارسی از دانشگاه آزاد رشت و فوق‌لیسانس فرهنگ و زبان‌های باستانی در دانشگاه آزاد واحد تهران است.
تئاترهای رضایی‌راد عمدتاً در سالن‌های خصوصی روی صحنه رفته‌اند. از رضایی‌راد نمایشنامۀ «گوش کن» در جشنوارۀ بانو جایزۀ اول نمایشنامه‌نویسی و نمایشنامۀ «برفراز برجک‌ها» در اولین جشنوارۀ تئاتر ماه جایزۀ بهترین نمایشنامه را گرفته است. او همچنین همکاری با بهرام بیضایی را، به‌عنوان دستیار اول و برنامه‌ریز در اجرای نمایش‌های «اَفرا، یا روز می‌گذرد» و «مجلس شبیه؛ در ذکر مصایب استاد نوید ماکان و همسرش مهندس رُخشید فرزین»، در کارنامۀ کار تئاتری خود دارد.
تأسیس گروه تئاتر «خانه» از دیگر فعالیت‌های محمد رضایی‌راد در حوزۀ تئاتر است.
رضایی‌راد، جدا از نمایشنامه‌نویسی و کارگردانی تئاتر و فیلمنامه‌نویسی و کار پژوهشی، از دیرباز در حوزۀ روزنامه‌نگاری و نوشتن نقد و مقاله و... برای مطبوعات نیز فعال بوده است. در نوجوانی در هفته‌نامۀ محلی «نقش قلم»، که توسط پدرش چاپ می‌شد، شعر و نقد سینمایی منتشر می‌کرد و همچنین در دورۀ دانشجویی با محمدتقی صالح‌پور، علی صدیقی و بهزاد عشقی در انتشار نشریۀ فرهنگی «ویژۀ فرهنگ، هنر و ادبیات نقش قلم» همکاری داشت. رضایی‌راد مدتی هم مدیر نشریۀ داخلی انجمن آثار و مفاخر فرهنگی بوده است. از او همچنین مقالات مختلفی در روزنامه‌ها و مجله‌هایی چون «کارگزاران»، «خرداد»، «اعتماد»، «توس»، «نشاط»، «شرق»، «چیستا»، «کارنامه»، «ارغنون» و... منتشر شده است. رضایی‌راد در سال 1381 در جشنوارۀ مطبوعات جایزۀ منتقد هنری برگزیده را دریافت کرد.
از رضایی‌راد فیلمنامۀ «کودک و سرباز»، که رضا میرکریمی فیلمی به همین نام براساس آن ساخت، در چهاردهمین دورۀ جشنوارۀ بین‌المللی فیلم‌های کودکان و نوجوانان و چهل‌وششمین دورۀ جشنوارۀ فیلم آسیا پاسیفیک برندۀ جایزۀ بهترین فیلمنامه شده است.
فیلمنامۀ «قدمگاه» او نیز، که محمدمهدی عسگرپور فیلمی به همین نام براساس آن ساخت، در بیست‌ودومین دورۀ جشنوارۀ فیلم فجر برندۀ سیمرغ بلورین بهترین فیلمنامۀ بخش مسابقۀ سینمای ایران و در هشتمین جشن سینمای ایران برندۀ تندیس بهترین فیلمنامۀ بخش مسابقۀ فیلم‌های بلند شده است.
از نمایشنامه‌های محمد رضایی‌راد می‌توان به «فعل»، «رقصی چنین...»، «فرشتۀ تاریخ» و «گزارش خواب» و از آثار پژوهشی او می‌توان به کتاب «مبانی اندیشۀ سیاسی در خرد مزدایی» اشاره کرد.
رضایی‌راد دستی هم در قصه‌نویسی دارد. مجموعه داستان «آغوش سنگی دیوار» و رمان «حفره» از جمله آثار داستانی او هستند.