موسیقی هزارساله تاریخ جدید سنت های موسیقایی ایران

کتاب «موسیقی هزارساله» نوشتۀ ان ایی. لوکاس
روایتی نو از تاریخ موسیقی ایرانی. کتاب «موسیقی هزارساله: تاریخ جدید سنت‌های موسیقایی ایران»، با عنوان اصلی Music of a Thousand Years: A New History of Persian Musical Traditions، روایتی از تاریخ موسیقی ایرانی است که تحولات این موسیقی و شکل‌گیری آن‌چه را که به موسیقی «سنتی» یا «اصیل» ایرانی معروف است، در پیوند با تحولات تاریخی و ملی ایران و در متن این تحولات شرح می‌دهد.
ان ایی. لوکاس در کتاب «موسیقی هزارساله» بر آن است که نشان دهد موسیقی سنتی ایرانی نه میراثی کهن، بلکه یک پدیدۀ مدرن است.
کتاب «موسیقی هزارساله» چشم‌اندازی تازه را به‌روی تاریخ موسیقی سنتی ایران می‌گشاید و آن را از منظری جدید روایت می‌کند.
متن اصلی کتاب «موسیقی هزارساله» اولین بار در سال 2010 منتشر شده است.

مروری بر کتاب «موسیقی هزارساله»
ان ایی. لوکاس در کتاب «موسیقی هزارساله» موسیقی سنتی ایرانی را، برخلاف باوری مرسوم، نه ریشه‌دار در سنتی کهن بلکه برآمده از تحولات تاریخی، سیاسی و ایدئولوژیکِ نه‌چندان قدیمی در ایران می‌داند.
لوکاس در کتاب «موسیقی هزارساله» معتقد است که موسیقی سنتی ایرانی یک پدیدۀ خیلی قدیمی نیست و شکل‌گیری‌اش مرتبط با شکل‌گیری دولت – ملت در ایران است.
در کتاب «موسیقی هزارساله» به تاریخ موسیقی ایرانی نه به‌مثابه یک تاریخ یکپارچه و مبتنی بر تداوم بلکه به‌مثابه تاریخی مبتنی بر گسست نگاه شده است. بر این اساس، ایران در عصر پیشامدرن، موسیقی‌ای متفاوت با آنچه به‌عنوان موسیقی سنتی ایرانی می‌شناسیم داشته است و موسیقی سنتی ایرانی ماحصل گسست از عصر پیشامدرن و ورود به عصر مدرن است.
چنانکه لوکاس در کتاب «موسیقی هزارساله» توضیح می‌دهد و استدلال می‌کند، موسیقی ایرانی را باید براساس یک گسست تاریخی و سیاسی، به دو نوع تقسیم کرد که با یکدیگر تفاوت دارند و نمی‌توان یکی از آن‌ها را ادامۀ دیگری به‌حساب آورد. از این دو نوع موسیقی، یکی موسیقی مقامی است که مربوط به عصر پیشامدرن و قبل از شکل‌گیری دولت – ملت در ایران است و دیگری موسیقی دستگاهی که مربوط به عصر مدرن و پیدایش دولت‌ - ملت در ایران است.
کتاب «موسیقی هزارساله» از ده فصل تشکیل شده است. فصل نخست کتاب، با عنوان «موسیقی باستانی، افسانۀ امروزی» حکم مقدمه را دارد و کلیاتی را دربارۀ موضوع کتاب به خواننده ارائه می‌دهد.
فصل‌های بعدی کتاب «موسیقی هزارساله» در دو بخش، با عنوان‌های «فرهنگ مقامی» و «فرهنگ دستگاهی»، تنظیم شده‌اند. در بخش نخست کتاب «موسیقی هزارساله»، که مربوط به موسیقی مقامی است، موسیقی ایرانی در متن عصر پیشامدرن مورد بررسی قرار گرفته است. فصل‌هایی که ذیل این بخش از کتاب «موسیقی هزارساله» قرار گرفته‌اند، عبارتند از: «امپراتوری‌های موسیقایی»، «ساختار موسیقایی (کیهان‌شناسی و نظم جهانی، ح. 1800 – 1100 م / 1200 – 500 ق)»، «موسیقی و سلوک اخلاقی (گوش‌سپردن به مخاطرات درون‌کیهانی)» و «سیاست خنیاگری (موسیقی شاهان، موسیقی امپراتوری، ح. 1722 – 1400 م / 1135 – 800 ق)».
نظام دوازده مقام در ریتم و آهنگسازی، نظام دوازده مقام در عصر باروت، اساس حرمت و اباحت غنا در متون سماع و آوازهای جلایریان و تیموریان از جمله موضوعاتی هستند که در این بخش از کتاب «موسیقی هزارساله» به آن‌ها پرداخته شده است.
بخش دوم کتاب «موسیقی هزارساله» دربارۀ موسیقی دستگاهی، یعنی همان موسیقی‌ای است که امروزه آن را به‌عنوان «موسیقی سنتی» می‌شناسیم و چنانکه در این کتاب استدلال شده، قدمت آن به عصر مدرن و شکل‌گیری مفهوم ملیت و دولت – ملت در ایران برمی‌گردد و ریشه در این عصر دارد.
فصل‌هایی که ذیل این بخش از کتاب «موسیقی هزارساله» قرار گرفته‌اند عبارتند از: «ساختار موسیقایی، ملت موسیقایی (ح. 1950 – 1800 م / 1330 – 1280 ش)»، «موسیقی ملت (کاوش و بازسازی دستگاه)»، «موسیقی و اخلاقیات (احیای یک ملت، ح. 1940 – 1880 م / 1320 – 1260 ش)»، «آواز ملت (کلام مردمان، موسیقی در خدمت ایران)» و «تاریخ، عاملیت و قدرت موسیقی».
ردیف به‌مثابه کلیت موسیقایی، ظهور قاجاریه و پیدایش دولت‌ - ملت، ملی‌سازی تمام‌عیار ایران در عصر رضاشاه، تغییر جایگاه موسیقی و موسیقی‌دانان در ایران مدرن، علینقی وزیری و موسیقی هزارساله، جدال علینقی وزیری و عارف قزوینی، شعر کهن و ساختارهای ملودیک دستگاهی و تصنیف: از غزل پُر رمز و راز تا ترانه‌های مردمی از جمله موضوعاتی هستند که در بخش دوم کتاب «موسیقی هزارساله» به آن‌ها پرداخته شده است.

دربارۀ ان ایی. لوکاس، نویسندۀ کتاب «موسیقی هزارساله»
ان ایی. لوکاس (Ann E. Lucas) استادیار رشتۀ قوم‌موسیقی‌شناسی در گروه موسیقی کالج بوستون و نیز مدرس برنامۀ تمدن‌ها و جوامع اسلامی در همان کالج است. شهرت لوکاس به‌خاطر کارهایی است که در زمینۀ تاریخ‌نگاری موسیقی خاورمیانه انجام داده است.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «موسیقی هزارساله»
کتاب «موسیقی هزارساله: تاریخ جدید سنت‌های موسیقایی ایران» با ترجمه و مقدمۀ سهند سلطاندوست در نشر مرکز منتشر شده است.
دکتر سهند سلطاندوست، متولد 1368، مدرس و مترجم ایرانی است. سلطاندوست دارای لیسانس مهندسی عمران از دانشگاه تهران و فوق لیسانس و دکترای تخصصی پژوهش هنر از دانشگاه تربیت مدرس است. از سوابق علمی او می‌توان به تدریس در دانشگاه علم و فرهنگ و تدریس در دانشگاه هنر تهران و از ترجمه‌هایش می‌توان به کتاب‌های «مفاهیم اساسیِ فلسفۀ هنر» و «مکتوبات فارسی درباب موسیقی: قرن پنجم تا نهم هجری قمری» اشاره کرد.