در جستجوی خردمندی رسالاتی در باب اخلاق

کتاب «در جستجوی خردمندی» اثر لوکیوس آنائیوس سنکا، ترجمه محمدصادق رئیسی، نشر پیام امروز
124 نامه یا جستار از سنکا، فیلسوف مشهور رواقی، که در آنها به وجوه مختلف اخلاق پرداخته شده است. سنکا از چهره‌های اصلی فلسفه دوران امپراتوری رم و از پایه‌گذاران اصلی فلسفه رواقی است که آثار زیادی از به دست ما رسیده و یکی از آنها کتاب «در جستجوی خردمندی» با عنوان فرعی «رسالاتی در باب اخلاق» است.
سنکا درباره فلسفه رواقی آثاری نوشته که عمدتا در حوزه اخلاق و فلسفه اخلاق‌اند و در کتاب «در جستجوی خردمندی» نیز با نوشته‌هایی از او روبروییم که موضوع غالب‌شان مربوط به اخلاق است. جستارهای اخلاقی سنکا استوار بر آموزه‌های رواقی‌گری است که در آن دوران در طبقه برتر جامعه رومی فلسفه رایج و چهارچوب اخلاقی غالب بود که به خصوص در سیاست نمودی زیاد داشت. سنکا در اغلب آثار خود درباره تئوری احلاق و روش عملی اخلاقیات بحث می‌کند و تاکید دارد که هر دو بخش متمایز و در عین‌حال مرتبط با هم هستند.
کتاب «در جستجوی خردمندی» مجمموعه‌ای از نامه‌های سنکا است که در زمان‌ها، مکان‌ها و حالات روحی متغیر نویسنده نوشته شده‌اند.

مروری بر کتاب «در جستجوی خردمندی»
کتاب «در جستجوی خردمندی» دربرگیرنده 124 نامه از سنکا است که همگی خطاب به دوست‌اش لوسیلیوس نوشته شده است. لوسیلیوس، دادستان وقت سیسلی و نویسنده بود. نامه‌های گردآمده در کتاب «در جستجوی خردمندی» حدودا میان سال‌های 63 تا 65 میلادی توسط سنکا نوشته شده‌اند.
نامه‌های سنکا به لوسیلیوس که در کتاب «در جستجوی خردمندی» منتشر شده، نشان دهنده جستجوی او برای کمال اخلاقی و نشان دهنده نوعی جنب و جوش تعهد فلسفی برای آیندگان است. سنکا فلسفه را مرهمی برای زخم‌های زندگی می‌داند و معتقد است احساسات مخرب به ویژه خشم و اندوه باید از بین برود یا به واسطه عقل تعدیل شود.
در اغلب نامه‌های سنکا در کتاب «در جستجوی خردمندی»، فلسفه رواقی و ایده‌های سنکا دیده می‌شود. این نامه‌ها هم زبانی قابل توجه دارند و هم از نظر مضمون خوندنی‌اند و جایگاه معتبری در میان آثار سنکا دارند. فلسفه رواقی رایج‌ترین و پرنفوذترین فلسفه هلنیستی بوده است. این فلسفه بیش از فلسفه اپیکور در زمان خود بر عرصه اندیشه سیاسی تاثیر گداشته است.
عناوین تعدادی از نامه‌های کتاب «در جستجوی خردمندی» نشان می‌دهد که سنکا در اغلب این نامه‌ها به اخلاق توجه داشته: «در باب وقت‌اندوزی»، «در باب بی‌نظمی در مطالعه»، «در باب هراس از مرگ»، «در باب دوستی وفادار و جفاکار»، «در باب معنای فیلسوف»، «در باب بهره جستن از معرفت»، «در باب توده مردم»، «در باب کهنسالی»، «در باب هراس‌های بی‌پایه»، «در باب دنیادوستی و خلوت‌گزینی»، «در باب به سخره گرفتن مرگ»، «در باب پیشرفت»، «در باب کوتاهی زندگی»، «در باب آرامش و مطالعه»، «در باب اندوه از دست دادن دوستان»، «در باب زندگی سعادتمند» و «در باب فرمانبرداری از اراده جمعی».
برخی مانند فرانسیس بیکن نامه‌های سنکا را که در کتاب «در جستجوی خردمندی» منتشر شده‌اند، جستار نامیده‌اند. این نامه‌ها یا جستارها هم به لحاظ نثر و زبان به کار رفته در آنها خواندنی‌ و پرکشش‌اند و هم تفکر عمیقی در آنها وجود دارد.
سنکا در نامه‌های کتاب «در جستجوی خردمندی» هم به برخی‌ فیلسوفان و چهره‌های پیش از خود مثل افلاطون و ارسطو و اپیکور پرداخته و هم به موضوعاتی چون مرگ، دوستی، مطالعه، اندوه، کوتاه بودن زندگی و موضوعاتی دیگر.
سنکا در نامه‌های کتاب «در جستجوی خردمندی» ایده برابری جنسیتی را مطرح می‌کند و از این حیث می‌توان گفت او پیشگویانه خواستی جمعی و بشری را مطرح کرده است. همچنین نکوهش جنگ و خشونت‌های میدان نبرد و لزوم رفتار انسانی با بردگان در برخی دیگر از نامه‌ها مورد توجه بوده‌اند. او در یکی از نامه‌هایش درباره ناملایمات زندگی نوشته: «...زندگی را با بیرون راندن تمام نگرانی‌های منتسب به آن همچون یک امر کلی قابل قبول برای خود قرار ده. هیچ چیز شایسته‌ای سعادت صاحبش را بروز نمی‌دهد، مگر اینکه ذهن خود را با امکان فقدان وفق دهد؛ اما هیچ چیزی با اندک مشقت نسبت به چیزهایی که از دست رفته -از دست نخواهند رفت، از دست نمی‌روند. لذا جسارت کن و روحت را در برابر بدبیاری‌هایی که حتی قدرتمندترین انسان‌ها را به رنج درمی‌افکند، ثابت‌قدم ساز».

درباره لوکیوس آنائیوس سنکا نویسنده کتاب «در جستجوی خردمندی»
لوکیوس آنائیوس سنکا، خطیب و فیلسوف رواقی و البته نمایشنامه‌نویسی است که در حدود سال 4 پیش از میلاد در اسپانیا متولد شد اما در همان دوره کودکی به رم برده شد. او آداب سخنوری را از چند استاد آموخت و برای مدتی به حرفه وکالت مشغول بود و در این کار موفقیت زیادی هم به دست آورد. پدر او دو کتاب در زمینه آموزش سخنوری نوشته بود و به واسطه آنها به شهرت رسیده بود. سنکا در حدود 33 پس از میلاد با همسر اولش ازدواج کرد و این زمانی است که سنکا از نظر سخنوری و به عنوان خطیب بسیار مشهور است و جایگاهی قابل توجه در این عرصه به دست آورده است. این موضوع موجب حسادت امپراتور کالیگولا می‌شود و این که سنکا توانست از این مهلکه جان سالم به در ببرد به این سبب بود که به امپراتور گفتند سنکا بیمار است و خود به زودی خواهد مرد. با گذشت زمان سنکا به فلسفه و ادبیات روی آورد. تا سال 41 پس از میلاد جایگاهی والا در محافل نزدیک به امپراتور داشت و در این سال به خاطر شایعه‌ای در مورد روابط عاشقانه با جولیا، دختر گرمانیکوس، برادر امپراتور کلادیوس، به فرمان امپراتور به کروسیکا تبعید شد. سنکا پس از آن فراز و نشیب‌های دیگری پشت سر گذاشت و سرانجام در سال 65 متهم به شرکت در توطئه پیسو بر ضد نرون شد و به فرمان امپراتور خودکشی کرد. سنکا زندگی پر از تضادی داشت. جایگاه و ثروت او به اعتقاد برخی در تضاد با تعالیم فلسفی‌اش بود. کتاب‌هایی چون «مشکلات طبیعی»، «نامه‌های اخلاقی»، «درباره عفو» و «درباره منفعت» سنکا را به عنوان یکی از مهم‌ترین فیلسوفان رواقی مطرح کرده است. اما به جز این، ده تراژدی هم به نام او ثبت شده و اصالت 9 اثر مورد تایید صاحب‌نظران قرار گرفته است. «در جستجوی خردمندی»، «چهار رساله درباب زندگی» و «رساله در باب خشم» برخی دیگر از کتاب‌های سنکا هستند که به فارسی ترجمه شده‌اند.

درباره ترجمه کتاب «در جستجوی خردمندی»
کتاب «در جستجوی خردمندی» با ترجمه محمدصادق رئیسی در نشر پیام امروز منتشر شده است.
محمدصادق رئیسی متولد 1351، مترجم و شاعر ایرانی است. او کارشناسی ارشد مترجمی زبان انگلیسی دارد و به جز ترجمه به کار تدریس زبان انگلیسی هم می‌پردازد. از او مجموعه شعرهایی با نام‌های «وقت گل دادن اطلسی‌ها» و «آواز فاخته در آپارتمان اجاره‌ای» منتشر شده است. «در باب شورش و شورشگری»، «خوکشی و جاودانگی روح»، «زندگی در لجن‌زار» و «لذت خواندن» هم برخی از ترجمه‌های محمدصادق رئیسی هستند.