الهیات لیبرالیسم فلسفه سیاسی و عدالت خداوند

کتاب «الهیات لیبرالیسم» اثر اریک نلسون، ترجمه کاوه حسین‌زاده راد، نشر طرح نو
نقدی به لیبرالیسم مدرن و تلاش برای قرار دادن آن بر پایه‌هایی مطمئن‌تر. اریک نلسون در «الهیات لیبرالیسم» بر مسئله توزیع نابرابر و بی‌عدالتی توجه کرده و به بازخوانی سنت لیبرال متقدم و ارتباطش با عدالت خداوند پرداخته است.
اریک نلسون برای ارایه بحث‌اش در کتاب «الهیات لیبرالیسم»، به بخشی از پرده سوم «شاه‌لیر» ویلیام شکسپیر ارجاع می دهد. جایی که پادشاه نگون‌بخت خود را تنها در خلنگ‌زار می‌یابد و با بیدادگری شب پرتلاطم روبرو می‌شود. بنده وفادارش، کنت، از او میخواهد در برابر توفان پناه بگیرد اما لیر نمی‌پذیرد و با توفان مقابله می‌کند و «اجازه می‌دهد تجربه آسیب‌پذیری‌اش نوع جدیدی از همدلی را با کسانی که از کمترین نیک‌بختی برخوردارند، برانگیزد.» لیر درواقع می‌خواهد وضعیت زندگی فرودست‌ترین انسان‌ها درک کند و رنج مستمندان را حس کند و می‌گوید اگر بتواند چنین کند آنگاه «عدالت بیشتر ملکوت» را نشان داده است.
نلسون در کتاب «الهیات لیبرالیسم» به این عبارت از «شاه‌لیر» اشاره می‌کند که می‌گوید نابرابری عدالت خداوند را زیر سوال می‌برد؛ گویی برای لیر، «این واقعیت که برخی ثروت و زندگی مجلل دارند، در حالی که برخی دیگر باید سرهای بی‌پناه و پهلوهای لاغر را تحمل کنند، ناگهان ناسازگار با این فرضیه به نظرش آمد که خدای عادل توانست جهانی را خلق کند که در آن چنین نابرابری‌هایی حکم‌فرماست.» نلسون می‌گوید که لیر حس می‌کند که باید این بی‌عدالتی را با اصلاح توزیع اولیه و معیوب جبران کند و به باورش با این کار به نوعی آبروی ملکوت را حفظ خواهد کرد.

مروری بر کتاب «الهیات لیبرالیسم»
اریک نلسون در کتاب «الهیات لیبرالیسم» بر روی مسئله‌ای قدیمی اما حیاتی دست گذاشته است. او بار دیگر این موضوع را مطرح کرده که «توزیع نابرابر امتیاز و مزیت»، در ناسازگاری با اصول عدالت و انصاف قرار دارد و علاوه بر این، به سنت لیبرال متقدم رجوع کرده و موضعی الهیاتی را پیش کشیده است. او می‌گوید اعتقاد محرک فیلسوفان لیبرال نخستین در دوره مدرن اولیه، موضع الهیاتی معروف به پلاژیوس‌گرایی بود که امکان آزادی و شایستگی انسان را از عدالت خداوند استنتاج می‌کرد.
بر این اساس، دو فصل اول کتاب «الهیات لیبرالیسم» بازسازی این موضع لیبرال اولیه است در حالی که فصل سوم نشان می‌دهد که رویکرد رالز به فلسفه سیاسی، ناشی از انکار خودآگاه سنت الهیاتی پلاژیوسی از سوی اوست. دیگر فصل‌های کتاب هم به بررسی‌ راه‌هایی می‌پردازند که در آن، بحث تئودیسه ناسازگاری‌های بغرنجی را در مسیرهای مختلف فلسفه سیاسی لیبرال که پس از رالز نمایان شده‌اند آشکار می‌کند.
نویسنده کتاب «الهیات لیبرالیسم» استدلال می‌کند که همه مسیرها به روش‌های مختلف در ارایه یک مبنای پذیرفتنی برای تعهدات برابری‌خواهانه شکست می‌خورند. او در سخن پایانی کتاب راه متفاوتی را برای فلسفه سیاسی لیبرال پیشنهاد می‌کند.
آن‌طور که خود اریک نلسون در پیشگفتار کتاب «الهیات لیبرالیسم» توضیح داده، پروژه‌ای که او طرح و دنبال کرده تا حدودی نامعمول است چرا که او تلاش کرده دو شکاف فکری را پر کند: نخست، شکاف میان کسانی که تاریخ اندیشه سیاسی را می‌نویسند و آن‌هایی که به آنچه امروزه نظریه سیاسی هنجاری نامیده می‌شود، اشتغال دارند. درواقع کل کتاب «الهیات لیبرالیسم» نشان‌دهنده نارضایتی عمیق از این تقسیم کار است.
اریک نلسون معتقد است که درک درست از تاریخ اغلب به ما کمک می‌کند که بهتر بتوانیم به کار فلسفه بپرازیم. او بر این اساس در کتاب «الهیات لیبرالیسم» تلاش کرده این بحث را ارایه دهد که پدیده لیبرالیسم معاصر، مثال درخوری را برای ما فراهم می‌آورد. چرا که به محض اینکه بفهمیم لیبرالیسم اوایل دوره مدرن چیزی به جز پلاژیوس‌گرایی نبود، در موضع بهتری برای درک سرشت و استلزامات چالش رالزی قرار خواهیم گرفت و وقتی که قدر و منزلت مواضع تلویحی لیبرال‌های معاصر را در بحث تئودیسه بشناسیم، می‌توانیم از بصیرت‌های فلسفی حاصل از بحث تئودیسه برای افشای اشتباهات و مفروضات نادرست مواضع لیبرال‌های معاصر استفاده کنیم. او معتقد است که لیبرالیسم در دهه 1970 چرخش اشتباه سرنوشت‌سازی انجام داد و اگر در نشان دادن این واقعیت ناکام بودیم، به این دلیل است که نتوانستیم خط مسیر ابتدایی لیبرالیسم را شناسایی کنیم.
شکاف دومی که کتاب «الهیات لیبرالیسم» بر آن تاکید دارد و در کتاب به طور ضمنی مورد بحث قرار می‌گیرد، شکاف دیرینه میان نظریه سیاسی و الهیات است. بسیاری از کتا‌ب‌های قبلی اریک نلسون با هدف به چالش کشیدن روایت‌های استاندارد از سکولاریزاسیون در اندیشه سیاسی اوایل دوره مدرن نوشته شده‌اند و این پروژه نیز تا حدودی در راستای تلاش‌های قبلی او است.
نیلسون در کتاب «الهیات لیبرالیسم» کمی فراتر از تلاش‌های قبلی‌اش می‌رود و ادعایش صرفا این نیست که دعاوی و مقدمات دینی نقشی محوری در گفتمان‌های سیاسی پیشین داشتند، بلکه حتی این را می‌گوید که تمایز قاطع بین الهیات و فلسفه سیاسی، در بیشتر تاریخ روشنفکری غرب، از زمان‌پریشی رنج می‌برد. به اعتقاد او با توجه به مفروضات فرااخلاقی که نزد اکثر نظریه‌پردازان پیشامدرن مشترک بود، مرزهای میان این دو رشته آن‌قدر متخلخل بود که عملا چیزی وجود نداشت. حتی در عصر سکولار امروزی، اشتغال به یکی بدون انجام همزمان دیگری بسیار دشوار است.
نویسنده کتاب «الهیات لیبرالیسم» معتقد است که در طول دهه‌های گذشته نظریه‌پردازان سیاسی لیبرال در دنیای انگلیسی‌زبان این موضوع را بدیهی می‌دانستند که «توزیع نابرابر امتیاز و مزیت» در بین انسان‌ها نه تنها موقعیت اجتماعی، بلکه همچین مواهب طبیعی -به تعبیر مشهور جان رالز- از منظر اخلاقی بی‌حساب و کتاب و بی‌قاعده یا با اصول عدالت و انصاف ناسازگار است. حال نیلسون تلاش می‌کند این بحث را با سنت لیبرال متقدم پیوند بزند و الهیات را در پیوند با فلسه سیاسی قرار دهد.
عناوین فصل‌های شش گانه کتاب «الهیات لیبرالیسم» عبارتند از: «خاستگاه‌های پلاژیوسی»، «نمایندگی و هبوط»، «مبنای معامله»، «برابری‌خواهی و تئودیسه» «عدالت، برابری و نهادها»، «خداوند جهان را به طور مشترک به آدم ابوالبشر و اعقابش اعطا کرد»؛ کتاب همچنین «سخنی پایانی» با نام «بازگشت به نمایندگی» هم دارد.

درباره اریک نلسون نویسنده کتاب «الهیات لیبرالیسم»
اریک نلسون مورخ امریکایی است که دارای مدرک دکتری از دانشگاه کمبریج است و اینک در دانشگاه هاروارد مشغول به کار است. پژوهش‌های او اغلب در زمینه تاریخ اندیشه سیاسی و مباحث نظریه سیاسی معاصر بوده است. او آثاری در زمینه علوم سیاسی و فلسفه سیاسی منتشر کرده است.

درباره ترجمه کتاب «الهیات لیبرالیسم»
کتاب «الهیات لیبرالیسم» با ترجمه کاوه حسین‌زاده راد در نشر طرح نو منتشر شده است.
کاوه حسین‌زاده راد، متولد 1358، مترجم ایرانی آثاری در زمینه‌های علوم سیاسی و فلسفه است. «خدا، لاک و برابری»، «نظام اخلاقی هیتلر»، «سیاست، فلسفه و ارعاب» و «باور» برخی از ترجمه‌های او هستند.