صحنه و روشنگری 2 جلدی قابدار (نشر نو) آثار نمایشی سید علی نصر

کتاب «صحنه و روشنگری: آثار نمایشی سید علی نصر» به‌کوشش فرشته کوثر
مجموعه‌ای از نمایشنامه‌های تألیفی، اقتباسی و ترجمۀ سید علی نصر و مونولوگ‌های تئاتریِ او. کتاب دوجلدیِ «صحنه و روشنگری: آثار نمایشی سید علی نصر»، که به‌کوشش فرشته کوثر، نوۀ سید علی نصر، فراهم آمده است، هرآن‌چه از آثار نمایشیِ تألیفی و اقتباسی و ترجمۀ نصر و مونولوگ‌های او را، که در دسترس گردآورندۀ این کتاب بوده، و هرآن‌چه از این آثار را که او توانسته پیدا کند، دربرمی‌گیرد.
سید علی نصر به «پدرِ تئاتر ایران» معروف است و از همین رو کتاب «صحنه و روشنگری» مرجعی‌ست ارزشمند برای تحقیق در تاریخ تئاتر نوینِ ایران و آگاهی از آثار و دستاوردهای یکی از بنیانگذارانِ این عرصه.
کتاب «صحنه و روشنگری» همچنین کتابی است که ما را با نمونه‌هایی از نخستین متون نمایشیِ ایرانیِ معاصر و نمونه‌هایی از اولین اقتباس‌ها و ترجمه‌ها از متون نمایشیِ غربی آشنا می‌کند و همچنین تصویری نقادانه از جامعۀ ایران، در زمانی که متون گردآمده در این کتاب پدید آمده‌اند، به دست می‌دهد.

مروری بر کتاب «صحنه و روشنگری»
چنانکه فرشته کوثر در مقدمۀ کتاب «صحنه و روشنگری» توضیح داده است، آن‌چه او از علی نصر در این کتاب دوجلدی فراهم آورده است، یکی شامل نمایشنامه‌هایی است نصر خود آن‌ها را داده بوده که تایپ شوند و به خط خودش شماره‌گذاری‌شان کرده بوده، که از مجموع این نمایشنامه‌ها، سه جلد مفقود شده و در دسترس گردآورندۀ کتاب «صحنه و روشنگری» نبوده است.
دیگر نمایشنامه‌هایی که در کتاب «صحنه و روشنگری» گردآوری شده‌اند، آن‌هایی هستند که در آرشیو تئاتر ایران موجود بوده‌اند و فرشته کوثر با یاری گرفتن از دست‌نوشته‌های علی نصر و با کمک حسن ملکی، پژوهشگر تئاتر ایران و مترجم ایرانی، توانسته آن‌ها را پیدا کند و در کتاب «صحنه و روشنگری» بگنجاند.
کتاب «صحنه و روشنگری» هم شامل نمایشنامه‌هایی است که علی نصر خود آن‌ها را نوشته بوده و هم نمایشنامه‌هایی که ترجمه یا اقتباس‌های او از آثار نمایشنامه‌نویسان بزرگ بوده‌اند. این کتاب همچنین مجموعه‌ای از مونولوگ‌های نمایشی علی نصر را دربرمی‌گیرد.
کتاب «صحنه و روشنگری» با پیشگفتاری به‌قلم فرشته کوثر آغاز می‌شود. در بخشی از این پیشگفتار، به معرفی نوشته‌هایی که از علی نصر در دسترس هستند و هنوز چاپ نشده‌اند، پرداخته شده است. فرشته کوثر همچنین در پیشگفتار کتاب «صحنه و روشنگری»، براساس خاطرات شخصی خودش از پدربزرگش و نیز بعضی نوشته‌های خودِ علی نصر، تصویری اجمالی و شخصی از او ارائه داده است.
بعد از پیشگفتار کتاب «صحنه و روشنگری» مقدمه‌ای مفصل، باز به‌قلم فرشته کوثر، آمده که با رجوع به خاطرات شخصی علی نصر و استفاده از این خاطرات و نیز با استفاده از خاطرات دیگران، فراهم آمده است. در این مقدمه به شرح زندگی علی نصر و معرفی آثار او پرداخته شده است.
بعد از مقدمه، نمایشنامه‌های تألیفی و اقتباسی و ترجمۀ نصر و مونولوگ‌های او را می‌خوانید و این بخش اصلی کتاب «صحنه و روشنگری» و شامل آثار نمایشی تألیفی و اقتباسی و ترجمۀ علی نصر است.
در پایان کتاب «صحنه و روشنگری» هم پیوست‌هایی آمده، شامل اسناد و عکس‌هایی مربوط به علی نصر.
در نمایشنامه‌ها و مونولوگ‌های کتاب «صحنه و روشنگری» هم شاهد احاطۀ نصر بر زبان و فرهنگ عامه هستیم و هم شاهد دغدغه‌مندی‌اش دربارۀ مسائل اجتماعی روزگار خود و ارشاد و تربیت مردم و پرورش افکار آن‌ها و اصلاح جامعه و بهبود آن از طریق هنر تئاتر. بنابراین، چنانکه از نمایشنامه‌ها و مونولوگ‌های کتاب «صحنه و روشنگری» هم مشهود است، تئاتر برای علی نصر، نه‌فقط سرگرمی، بلکه وسیله‌ای برای آموزش و اصلاح مردم و جامعه به‌حساب می‌آمده است و به این موضوع در مقدمۀ کتاب «صحنه و روشنگری» نیز اشاره شده است.
حاج حکیم‌باشی، مهرانگیز و سیاوش، مجید و کلفتش، اتفاق کوچۀ غریبان، بدری جون، عجول دیوان، اپرت قوزی، چگونه هنرپیشه شدم، حسن جنّی، سربه‌سر گذاشتن جمشید و زینت، کلوب جانیان، شیوه زدن عشاق به یکدیگر، پدر بی‌سوادی بسوزد، پُز دادن به درد نمی‌خورد، راسپوتین، کوچولو موچولو، چاه مکن بهر کسی اول خودت دوم کسی، جناب خان، دو نفر خجالت‌کش، کمدی دکتر زیرک، لعنت بر لقب، زندگانی آقا محمد (نتیجۀ اثرات تریاک)، عجب پوکری، یتیم، آشتی‌کنان زن و شوهر، طلبکار و بدهکار، استر و مردخای، تاجر ونیزی و اگر یک دفعه به چنگم افتادی از جمله نمایشنامه‌ها و کنفرانس رادیو، یک فال از حافظ، شرافت، یک کلوم حسابی، قانون چیست، چپ، مادرشوهر، عشق، طبق مقررات، مدپرست، خواب دیدن آمد و نیامد دارد و تریاکی از جمله مونولوگ‌هایی هستند که در کتاب «صحنه و روشنگری» می‌خوانید.
کتاب «صحنه و روشنگری: آثار نمایشی سید علی نصر» در دو جلد در نشر نو منتشر شده است.

دربارۀ سید علی نصر
سید علی نصر، متولد 1274 در تهران و درگذشته به سال 1340، نمایشنامه‌نویس، کارگردانِ تئاتر، مؤلف، مترجم، سیاستمدار و دیپلمات ایرانی بود. نصر را «پدر تئاتر ایران» لقب داده‌اند چون او از بنیانگذارنِ نمایش، به‌سبک غربی، در ایران بود.
نصر «کمدی ایران» را، به‌الگوی تئاترهای اروپایی، تأسیس کرد. او همچنین به نگارش و اقتباس و ترجمه و کارگردانی تعداد زیادی نمایشنامه پرداخت و نیز تعداد زیادی مونولوگ‌ نمایشی نوشت و نخستین هنرستان هنرپیشگی در ایران را تأسیس کرد.
نصر، چنانکه پیش‌تر اشاره شد، به تئاتر نگاهی آموزشی و تربیتی داشت و آن را وسیله‌ای برای پرورش افکار مردم و اصلاح جامعه می‌دانست. او رئیس کمیسیون نمایش «سازمان پرورش افکار» هم بود.
نصر، زبان و فرهنگ عامیانه را خوب می‌شناخت و چنانکه در پیشگفتار فرشته کوثر بر کتاب «صحنه و روشنگری» توضیح داده شده، از او دو کتابِ چاپ‌نشده در حوزۀ فرهنگ عامه به جا مانده است که شامل امثال و حکم زبان فارسی و اصطلاحات و لغات عامیانه هستند.
علی نصر در دورۀ پهلوی دوم، مدتی وزیر مختار ایران در چین، مدتی وزیر پست و تلگراف و مدتی هم سفیر کبیر ایران در پاکستان شد.

دربارۀ فرشته کوثر، گردآورندۀ کتاب «صحنه و روشنگری»
فرشته کوثر، متولد 1325، مدرس زبان فارسی در دانشگاه ییل امریکا و مؤلف ایرانی است. او، چنانکه پیش‌تر اشاره شد، نوۀ سید علی نصر است. از فرشته کوثر دو اثر تألیفی به نام‌های «بیداد سکوت» و «چهل متل از کودکی» منتشر شده است.