آژاکس اقتباسی نو از نمایشنامه آژاکس اثر سوفکل

کتاب «آژاکس» نوشتۀ رابرت اولِتا
یک اقتباس مدرن از یک نمایشنامۀ کلاسیکِ متعلق به یونان باستان. کتاب «آژاکس: اقتباسی نو از نمایشنامۀ آژاکس اثر سوفُکل»، چنانکه از عنوانش نیز پیداست، با نگاهی مدرن و امروزی به نمایشنامۀ «آژاکس» سوفُکل، تراژدی‌نویس بزرگ یونان باستان، نوشته شده است.
رابرت اولِتا در کتاب «آژاکس» مسئلۀ مطرح در نمایشنامۀ سوفکل و شخصیت‌های این نمایشنامه را به متن روزگار معاصر احضار کرده و این‌گونه، متنی کهن را دستمایۀ طرح مسائلی امروزی یا به‌بیان دقیق‌تر، دستمایۀ پیش کشیدن مسائلی که در همۀ دوره‌ها مطرح هستند قرار داده است.
کتاب «آژاکس» رابرت اولِتا نمایشنامه‌ای است گواه این مدعا که متون ادبی کهن هرگز کهنه نمی‌شوند و در همۀ ادوار حرفی برای گفتن دارند چرا که در این متون مسائلی بنیادین مطرح است که انسان‌ها در همۀ اعصار با آن‌ها درگیرند.

مروری بر کتاب «آژاکس»
رابرت اولِتا در کتاب «آژاکس»، چنانکه پیش‌تر نیز اشاره شد، به سراغ نمایشنامه‌ای از اعصار دور، یعنی دورۀ یونان باستان، رفته است. نمایشنامۀ «آژاکس» سوفکل، که اساس اقتباس اولِتا در کتاب «آژاکس» است، اولین بار در سال 444 قبل از میلاد در آتن اجرا شده است.
اولِتا در کتاب «آژاکس» متنی این‌سان دور و متعلق به دورۀ قبل از میلاد مسیح را به اکنون احضار کرده تا مسائل امروزی انسان معاصر را از خلال آن بیان کند. او اکنون را در این متن کهن کشف کرده و با پوشاندن رخت نو به شخصیت‌های نمایشنامۀ سوفکل، متن خود را خلق کرده است؛ متنی در نقد جنگ و جاه‌طلبی‌های ویرانگر و جنون‌آمیز.
داستان نمایشنامۀ «آژاکس» سوفکل بعد از مرگ آشیل، پهلوان بزرگ اساطیر یونان، اتفاق می‌افتد. ماجرا از این قرار است که وقتی آشیل می‌میرد، آژاکس، یکی دیگر از دلاوران اساطیر یونان، به‌واسطۀ رشادت‌هایی که در جنگ به‌ خرج می‌دهد، توقع دارد زره آشیل، که در حکم بازوبند پهلوانی کشور است، به او داده شود. زره را اما، به‌دسیسه، به منلائوس می‌دهند و آژاکس از این موضوع خشمگین می‌شود و درصدد انتقام برمی‌آید.
رابرت اولِتا در اقتباس خود از نمایشنامۀ سوفکل، اقتباسی که در کتاب «آژاکس» می‌خوانید، همان داستان سوفکل را گرفته و به متن روزگار معاصر آورده و البته به‌اقتضای زمانه تغییراتی در آن داده است.
آژاکس در کتاب «آژاکس» رابرت اولِتا یک فرمانده نظامی ارتش امریکاست؛ فرماندهی که در جنگ با امریکای لاتین حضور دارد. در روایت آژاکس اولِتا دعوا سَرِ غنایم جنگی است.
کتاب «آژاکس» با یادداشتی از خود رابرت اولِتا درباب اقتباسش از نمایشنامۀ «آژاکس» سوفکل همراه است که حاوی نکاتی خواندنی و جالب دربارۀ این اقتباس است و می‌تواند خوانندگان نمایشنامۀ اولِتا را در درک بهتر اقتباس او از «آژاکس» سوفکل یاری کند. اولِتا در بخشی از این یادداشت می‌نویسد: «از شگفتی‌های آژاکس سوفکل حساسیت آن نسبت به زمان ما است. به عبارتی، آمادۀ انطباقی زنده و وحشت‌آفرین است. به یاد دارم اولین‌بار که پیتر سلرز از من پرسید که آیا علاقه‌ای به تهیۀ نسخه‌ای امروزی از آژاکس در صحنه‌ای مقابل پنتاگون دارم یا نه، ذهنم مغشوش شد.
بی‌تردید، می‌توان گفت که جنگجویان یونانِ قدیم همین فرماندهان آمریکایی امروز هستند. آژاکس روح زندۀ فرماندهان ما و تجسم خشم و قدرت و جاه‌طلبی آن‌ها است. می‌توان آن‌ها را در میدان رژه با لباس‌های جنگی، با پوتین چتربازی یا کلاه سبز امروزی دید. آدم می‌داند که کجا به مدرسه رفته‌اند؛ همسران و دوست‌هایشان چه قیافه‌ای دارند و می‌توان آن‌ها را در بالگردها دید که تجاوزکارانه هوای پیرامون را می‌شکافند و پیش می‌روند. چه تفاوتی است میان کشتی‌هایی که رو به تروا می‌راندند و زیردریایی‌های سه‌دماغه‌ای که یخ‌های سطح دریا را می‌شکافند و گشت می‌دهند؟ فکر درونی هر دو پوسته یکی است، فقط فناوری تغییر کرده است.»

دربارۀ رابرت اولِتا، نویسندۀ کتاب «آژاکس»
رابرت اولِتا (Robert Auletta)، متولد 1940، نمایشنامه‌نویس امریکایی و استاد نمایشنامه‌نویسی است. اولِتا به اقتباس از نمایشنامه‌های کهن و کلاسیک علاقه‌ای ویژه دارد و شخصیت‌های اساطیری این نمایشنامه‌ها را به متن دنیای امروز می‌آورَد و موقعیت‌هایی مشابه آن‌چه را در نمایشنامه‌های کهن برایشان تدارک دیده شده، در دنیای معاصر برای این شخصیت‌ها خلق می‌کند و این‌گونه در آثارش مسائل امروز را با رجوع به متون کهن پیش می‌کشد.
از آثار رابرت اولتا می‌توان به «ایرانیان»، «گارد ملی» و «سگ را بجنبان ویلی» اشاره کرد.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «آژاکس»
کتاب «آژاکس: اقتباسی نو از نمایشنامۀ آژاکس اثر سوفُکل» با ترجمه و مقدمۀ عباس اکبری، همراه با یادداشت رابرت اولتا دربارۀ اقتباسش از «آژاکس» سوفکل و نقدی به‌قلم دبلیو. دی. کینگ بر اجرای «آژاکس»، در انتشارات نیلوفر منتشر شده است. این نمایشنامه، با همین ترجمه، قبلاً در انتشارات برگ منتشر شده بوده است.
عباس اکبری، متولد 1337 در شیراز، مترجم، فیلمنامه‌نویس و تهیه‌کنندۀ ایرانی است. اکبری در دانشگاه شیراز در رشتۀ مهندسی کامپیوتر تحصیل کرده است. از فیلمنامه‌های عباس اکبری می‌توان به فیلمنامۀ نماهنگ «بازگشت»، فیلمنامۀ کوتاه «همۀ پدربزرگ‌ها قصه دوست دارند» و فیلمنامه‌های «حمزه» و «پل» اشاره کرد.
کتاب‌های «راهنمای فیلمنامه‌نویس»، «راشومون، عشق من»، «محلۀ چینی‌ها»، «درس‌های کارگردانی ایزنشتین»، «کالبدشکافی چهار فیلمنامه» و «خلق شخصیت‌های ماندگار: راهنمای شخصیت‌پردازی در سینما، تلویزیون و ادبیات داستانی» از ترجمه‌های عباس اکبری هستند.
اکبری تهیه‌کنندگی چند کارِ سینمایی و تلویزیونی، از جمله سریال «در چشم باد»، به‌کارگردانی و نویسندگی مسعود جعفری جوزانی، و فیلم سینمایی «خانۀ دیگری» را نیز به‌عهده داشته است.