ادبیات علیه استبداد پاسترناک و ژیواگو

کتاب «ادبیات علیه استبداد» اثر پیتر فین و پترا کووی، ترجمه بیژن اشتری، نشر ثالث
روایتی از رمانی که به شکل دستنویس به بیرون از مرزهای شوروی فرستاده شد و به ابزاری علیه این کشور در جریان جنگ سرد تبدیل شد. کتاب «ادبیات علیه استبداد» تصویری است روشنگر از رمان «دکتر ژیواگو»ی بوریس پاسترناک و تاکیدی بر اینکه ادبیات چگونه می‌تواند در وضعیت سیاسی و تاریخی تاثیری عمیق باقی بگذارد. رمان «دکتر ژیواگو» در سال 1956 نوشته شد اما به دلیل تصویری انتقای که از انقلاب اکتبر و وضعیت روسیه می‌داد در آن دوران امکان انتشار در این کشور را نداشت و از این‌رو یک سال پس از این یعنی در 1957 ناشری ایتالیایی آن را منتشر کرد و سپس رمان در سطحی گسترده خوانده شد. پس از آنکه پاسترناک کار نوشتن رمان را تمام کرد دستنوشته‌اش را به خارج از شوروی فرستاد و کتاب نخست در ایتالیا و بعد در کشورهای دیگر منتشر شد.
در کتاب «ادبیات علیه استبداد» شاهد روندی هستیم که در آن کتابی ممنوعه در طول سال‌های جنگ سرد توسط سیا به زبان روسی ترجمه شد و به شکل قاچاق وارد روسیه شد. پاسترناک با این رمان برنده نوبل ادبی شد و به شکل رسمی به چهره مخالف حکومت شوروی بدل شد.
پیتر فین و پترا کووی در کتاب «ادبیات علیه استبداد» بر اساس اسنادی تاز‌یاب نشان داده‌اند که چگونه رمان «دکتر ژیواگو»ی پاسترناک به سلاحی در یک نبرد ایدئولوژیک بدل شد.
کتاب «ادبیات علیه استبداد» هم یک بررسی تاریخی است و هم شیوه روایتی داستانی دارد و علاقه‌مندان به هر دو زمینه می‌توانند مخاطب کتاب باشند. این کتاب پس از انتشار با استقبال خوبی روبرو شد و نشریات معتبر غربی آن را به عنوان اثر پیشنهادی معرفی کردند.

مروری بر کتاب «ادبیات علیه استبداد»
در دوران جنگ سرد و در زمانی که هنوز از شبکه‌های اجتماعی خبری نبود ادبیات می‌توانست به عنوان رسانه‌ای که جمع کثیری از مردم را مخاطب قرار می‌دهد توسط طرفین نزاع مورد استفاده قرار گیرد. نویسندگان کتاب «ادبیات علیه استبداد» با بررسی سندها و مدارک اطلاعاتی ایالات متحده امریکا نشان داده‌اند که چگونه این کشور از رمان «دکتر ژیواگو»ی بوریس پاسترناک برای غلبه هژمونیک بر شوروی استفاده کرد.
برخی منتقدان و صاحب‌نظران معتقدند که از زمان رمان «جنگ و صلح» تالستوی هیچ کتاب دیگری به اندازه «دکتر ژیواگو» پاسترناک این چنین در وصف روسیه منتشر نشده است. بوریس پاسترناک شاعر و نویسنده شهیر روسی است که در سال 1890 متولد شد و در 1960 از دنیا رفت. شهرت او در جهان بیش از هر چیز به رمان «دکتر ژیواگو» مربوط است اما در خود روسیه او در وهله اول با شعرهایش و به عنوان شاعر به یاد آورده می‌شود. پاسترناک در رمان «دکتر ژیواگو» آینده روسیه را خطاب قرار داده و تصویری از آن به دست داده که حکومت را به وحشت می‌اندازد. پاسترناک و «دکتر ژیواگو» بسیار مورد توجه بوده‌اند و پیتر فین و پترا کووی در کتاب «ادبیات علیه استبداد» به نقش این رمان در دورانی تیره پرداخته‌اند.
کتاب «ادبیات علیه استبداد» در سال 2015 توسط نشریات واشینگتن پست، ساندی تایمز، نیوزدی، تلگراف و نشریاتی دیگر به عنوان کتاب سال معرفی شد و یکی از دو انتخاب اصلی برای دریافت جایزه معتبر نشنال بوک کریتیکز سیرکل بود.
پاسترناک به عنوان شاعر و نویسنده در رمان «دکتر ژیواگو» نوری در تاریکی تابانده است. از این‌رو به نوعی او صدایی متفاوت از درون روسیه بود که در بیرون از مرزهای این کشور و سپس در درون خود آن شنیده شد. در کتاب «ادبیات علیه استبداد» سیری که این صدا طی کرد و تاثیری که در نبرد ایدئولوژیک در دوران جنگ سرد باقی گذاشت مرور شده است. پاسترناک به عنوان شاعر و نویسنده چنان در روسیه آن دوران مهم بود که یک اتفاق به تنهایی می‌تواند تاثیرگذاری او را نشان دهد. در سال 1946 پس از گذشت چند سال پاسترناک برای اولین بار در جمعی عمومی شعر می‌خواند. وقتی او شروع به حرف زدن کرد حاضران از جای خود برخاستند و مدتی طولانی برای او ابزار احساسات کردند. در حین سخنرانی یک برگ از یادداشت‌های پاسترناک از دستش به زمین افتاد. او خم شد که کاغذ را از زمین بردارد و در همین لحظه یکی از افراد حاضر در سالن ادامه منظومه پاسترناک را از حفظ خواند. سپس صداهای دیگری به او پیوستند و جمعیت یک صدا شعر ناتمام مانده شاعر را تا پایان قرائت کرد.
زیرعنوان کتاب «ادبیات علیه استبداد»، «پاسترناک و ژیواگو» است و نویسندگان کتاب تصویری از پاسترناک و تاثیرگذار‌ی‌اش در جامعه روسیه به دست داده‌اند.

درباره پیتر فین و پترا کووی نویسندگان کتاب «ادبیات علیه استبداد»
پیتر فین، نویسنده و روزنامه‌نگار واشنگتن پست است. او از سال 1995 در واشنگتن پست کار می‌کند و در بخش‌های مختلفی از جمله به عنوان رئیس دفتر ورشو، برلین و مسکو فعالیت کرده و هم‌اکنون دبیر بخش امنیت ملی است. او دو بار نامزد جایزه معتبر پولیتزر برای گزارش بین‌الملی بوده و به خاطر گزارش‌هایش و پوشش اخبار جنگ در کوزو جوایزی به دست آورده است.
پترا کووی نیز نویسنده و مترجم است و در دانشگاه ایالتی سن پترزبورگ به تدریس مشغول بوده است.

درباره ترجمه کتاب «ادبیات علیه استبداد»
کتاب «ادبیات علیه استبداد» با ترجمه بیژن اشتری توسط نشر ثالث منتشر شده است.
بیژن اشتری، متولد 1342، مترجم ایرانی است که عمدتا کتاب‌هایی در زمینه تاریخ ترجمه کرده است. او فارغ‌التحصیل رشته میکروب‌شناسی از دانشگاه تهران است اما علاقه‌اش به تاریخ سبب شده به سراغ ترجمه برود. «ادبیات علیه استبداد»، «حرمسرای قذافی»، «امید علیه امید»، «دختر استالین» و «خودآموز دیکتاتورها» برخی از ترجمه‌های او هستند.