مقدمه بر مابعدالطبیعه (فرهنگ نشرنو) فلسفه فرانسوی

کتاب «مقدمه بر مابعدالطبیعه» اثر هانری برگسون
ترجمۀ دو مقاله از هانری برگسون، فیلسوف مشهور فرانسوی، به‌همراه یادداشتی از ژیل دلوز دربارۀ برگسون. کتاب «مقدمه بر مابعدالطبیعه به ‌انضمام فلسفۀ فرانسوی» شامل یک مقالۀ بسیار مهم و جریان‌ساز از هانری برگسون، با عنوان «مقدمه بر مابعدالطبیعه»، و مقالۀ «فلسفۀ فرانسوی» از اوست که این دومی، گزارش برگسون است از مسیری که فلسفۀ فرانسوی، طی سیصد سال، از دکارت تا خود نویسنده، یعنی هانری برگسون، پیموده است.
در کتاب «مقدمه بر مابعدالطبیعه» هم با نگرش برگسون دربارۀ مابعدالطبیعه آشنا می‌شویم و هم از چشم یکی از فیلسوفان مهم و تأثیرگذار فلسفۀ فرانسوی در تاریخ این فلسفه دوری می‌زنیم و سِیرِ تحول و تکوین آن را تا اوایل قرن بیستم مطالعه می‌کنیم.
متن اصلی مقالۀ «مقدمه بر مابعدالطبیعه» برگسون اولین بار در سال 1903 و متن اصلی مقالۀ «فلسفۀ فرانسوی» او اولین بار در سال 1915 منتشر شده است.

مروری بر کتاب «مقدمه بر مابعدالطبیعه»
نخستین مقاله‌ای که در کتاب «مقدمه بر مابعدالطبیعه» از هانری برگسون ترجمه و منتشر شده، مقاله‌ای به همین نام از برگسون است. این مقاله، یکی از مهمترین مقالات هانری برگسون است و به‌نحوی می‌توان گفت که جان و جوهر اندیشۀ او را می‌نمایاند.
برگسون در مقالۀ «مقدمه بر مابعدالطبیعه» برای اولین بار به مفهوم شهود، که یکی از مفاهیم بنیادین و مهم در فلسفۀ اوست، می‌پردازد و از نگرش خود به این مفهوم رونمایی می‌کند و آن را توضیح می‌دهد. منظور برگسون از شهود، چنانکه او خود در مقالۀ «مقدمه بر مابعدالطبیعه» توضیح می‌دهد، «آن مؤانستی است که با آن می‌توان به درون ابژه درآمد و با هرچه یگانه و در نتیجه بیان‌ناشدنی که ابژه دارد، همنشین شد.»
برگسون در مقالۀ «مقدمه بر مابعدالطبیعه» شهود را در تقابل با تحلیل قرار می‌دهد و شناخت برمبنای شهود و شناخت برمبنای تحلیل را از یکدیگر متمایز می‌کند. برگسون بر این عقیده است که تحلیل بر گِردِ ابژه می‌گردد اما به آن راه نمی‌یابد و نمی‌تواند آن را به‌‌صورت کامل درک کند و تنها شناختی نسبی از ابژه به دست می‌آورد. این‌گونه است که برگسون مفهوم شهود را به مابعدالطبیعه گره می‌زند و در بخشی از مقالۀ «مقدمه بر مابعدالطبیعه» می‌نویسد: «اگر راهی وجود داشته باشد که از آن بتوان واقعیتی را به جای آنکه به نحو نسبی شناخت به نحو مطلق به چنگ آورد، که در بطن آن جای گرفت به جای آنکه از نظرگاهی به آن نگریست، از آن شهودی داشت به جای آنکه تحلیلش کرد و خلاصه آنکه آن را بیرون از هرگونه بیان و ترجمه و بازنمودِ نمادین درک کرد، آن راه خودِ مابعدالطبیعه است. به این ترتیب مابعدالطبیعه آن علمی است که مدعیِ درگذشتن از نمادهاست.»
بعضی برگسون‌شناسان از مقالۀ «مقدمه بر مابعدالطبیعه» هانری برگسون به‌عنوان مانیفست برگسونیسم یاد کرده‌اند.
اما کتاب «مقدمه بر مابعدالطبیعه»، چنانکه پیش‌تر نیز اشاره شد و در عنوان کامل آن نیز ذکر شده، حاوی ترجمۀ مقاله‌ای دیگر از هانری برگسون هم هست؛ مقاله‌ای با عنوان «فلسفۀ فرانسوی» که، چنانکه در مقدمۀ اشکان خطیبی بر ترجمۀ فارسی این مقالات اشاره شده، «متنی است که بنا بوده است در آغاز جنگ جهانگیر اول جلوه‌ای از عظمت فرانسه را بازبنمایاند».
برگسون در مقالۀ «فلسفۀ فرانسوی» تصویری از تاریخ فلسفۀ فرانسه و سِیرِ تحول فکر فلسفی در این کشور ارائه می‌دهد. برگسون همچنین در این مقاله، جایگاه خود را در فلسفۀ فرانسوی مشخص می‌کند و توضیح می‌دهد که نسبت میان اندیشه‌های او و دیگر نحله‌های فلسفۀ فرانسوی چیست و چگونه است.
کتاب «مقدمه بر مابعدالطبیعه» علاوه بر ترجمۀ دو مقالۀ هانری برگسون، شامل ترجمۀ یادداشتی از ژیل دلوز دربارۀ برگسون، با عنوان «بازگشت به برگسون»، و چهار پیوست است.
بخش پیوست‌های کتاب «مقدمه بر مابعدالطبیعه» شامل سالشمار آثار برگسون، کتاب‌شناسی توصیفی مهم‌ترین آثار او، کتاب‌شناسی ترجمۀ آثار برگسون به فارسی و واژه‌نامه است.
کتاب «مقدمه بر مابعدالطبیعه به ‌انضمام فلسفۀ فرانسوی» به ترجمه و گردآوری سید اشکان خطیبی، همراه با یادداشتی از او، به‌عنوان دبیر مجموعۀ «لحظه‌های اندیشۀ فرانسوی» نشر نو که این کتاب نیز در ذیل آن به چاپ رسیده، در نشر نو منتشر شده است.

دربارۀ هانری برگسون
هانری – لوئیس برگسون (Henri-Louis Bergson)، متولد 1859 و درگذشته به سال 1941، فیلسوف فرانسوی و برندۀ جایزۀ نوبل ادبیات سال 1927 بود.
برگسون از فیلسوفان تأثیرگذار بر فلسفۀ قاره‌ای و تحلیلی است. او معتقد بود و استدلال می‌کرد که فرایندهای تجربه و شهودِ آنی، برای درک واقعیت، مهمتر از عقل‌گرایی انتزاعی و علم هستند.
از آثار هانری برگسون می‌توان به کتاب‌های «زمان و ارادۀ آزاد»، «ماده و حافظه» و «خنده: جستار در معنی امور خنده‌آور» اشاره کرد.