مردم نیامده اند سفرنامه ی خراسان میرزا مهدی بدایع نگار لاهوتی

کتاب «مردم نیامده‌اند» نوشتۀ میرزا مهدی بدایع‌نگار (لاهوتی)
دو سفرنامه، یکی از عصرِ مشروطه و دیگری از اواخر عصر قاجار. کتاب «مردم نیامده‌اند: سفرنامه‌ی خراسان میرزا مهدی بدایع‌نگار (لاهوتی)» کتابی است شامل دو سفرنامه از میرزا مهدی بدایع‌نگار، ادیب و سیاستمدار مشروطه‌خواه عصر قاجار، است که نویسنده در آن‌ها از دو سفر خود به مشهد نوشته است و از خلال این دو سفرنامه، که در فاصلۀ حدود هفده سال از یکدیگر نوشته شده‌اند، تصویری از ایرانِ عصر پرالتهابِ درگیری مشروطه‌خواهان با استبداد و نیز ایران اواخر دورۀ قاجار و اوایل به قدرت رسیدن رضاشاه ارائه داده است.
کتاب «مردم نیامده‌اند» کتابی خواندنی برای علاقه‌مندان تاریخ معاصر ایران، خصوصاً تاریخ ایران عصر قاجار و مشروطه، است و اوضاع ایران آن روزگار را، به زبانی ساده و موجز و از خلال نقل خاطرات روزانۀ سفر، ترسیم می‌کند.

مروری بر کتاب «مردم نیامده‌اند»
سفرنامه‌ها و خاطرات و یادداشت‌های روزانه منبعی غنی برای مطالعۀ اوضاع اجتماعی و فرهنگی و تاریخی و سیاسی و اقتصادی زمانه‌ای هستند که نویسندگانشان در آن پرورش یافته و زندگی کرده‌اند. سفرنامه‌های میرزا مهدی بدایع‌نگار هم که در کتاب «مردم نیامده‌اند» به چاپ رسیده، از این قاعده مستثنا نیستند و به‌خصوص سفرنامۀ اول او در این کتاب، که سفرنامه‌ای مفصل‌تر است، اطلاعاتی ارزشمند از دوره‌ای از تاریخ مشروطۀ ایران به دست می‌دهد. حین نوشتن همین سفرنامه است که فاجعۀ به توپ بستن مجلس توسط روس‌ها و به‌ فرمان محمدعلی‌شاه قاجار رخ داده و نویسنده، که در برگشت از مشهد به گروهی از مشروطه‌خواهانی برخورده که بعد از به توپ بستن مجلس تبعید شده‌اند، از این برخورد و از احوال تبعیدی‌ها، از جمله سیدمحمد طباطبایی، از مشروطه‌خواهان صاحبنام، اطلاعاتی به دست می‌دهد.
سفرنامۀ اول بدایع‌نگار به مشهد، که بخش عمدۀ کتاب «مردم نیامده‌اند» به آن اختصاص دارد، در سال 1287 خورشیدی و سفرنامۀ دوم او به آن‌جا، که سفرنامه‌ای بسیار کوتاه است، در سال 1303 خورشیدی نوشته شده است.
سفرنامۀ اول کتاب «مردم نیامده‌اند»، جز آن‌چه دربارۀ درج دیدار نویسنده با سیدمحمد طباطبایی و بعضی دیگر از مشروطه‌خواهان تبعیدی در این کتاب به آن اشاره شد، شامل اطلاعات جالب دیگری هم هست که همگی در کنار هم شمه‌ای از زندگی اجتماعی و اوضاع اقتصادی و سیاسی و جغرافیای مشهد در زمان نوشته شدن این سفرنامه و جغرافیای دیگر نقاطی که نویسنده حین سفر به مشهد از آن‌ها عبور کرده به دست می‌دهد.
سفرنامۀ دوم کتاب «مردم نیامده‌اند» هم از نظر اطلاعاتی که دربارۀ تغییر و تحولاتی که راه‌ها و جاده‌های ایران، هفده سال بعد از نوشته شدن سفرنامۀ اول، از سر گذرانده‌اند و شیوۀ سفر در اواخر عصر قاجار و دوران به قدرت رسیدن رضاشاه، حائز اهمیت و درخور توجه است.
کتاب «مردم نیامده‌اند»، علاوه بر متن دو سفرنامۀ بدایع‌نگار، از مقدمه‌ای به‌قلم فرشید گندم‌کار، مصحح و گردآورندۀ کتاب، توضیحاتی دربارۀ برخی اشخاص مرتبط با سفرنامه‌های بدایع‌نگار، و دو پیوست تشکیل شده است.
در بخشی از سفرنامۀ اول کتاب «مردم نیامده‌اند» می‌خوانید: «در عمرانی آب‌انباری است که پنجاه پله می‌خورد. آبش خیلی سرد و خوب است، اما همان آب دیزو است که این‌جا می‌آید که آبش شیرین است، اما خوب نیست. اما آن آب که از دیزو بود تا این‌جا می‌آید. در این‌جا در حسینیه که بادگیر این‌جا بلند بود مثل بادگیرهای گناباد نیست، آن‌جا کوتاه است چون خشتی است. نهار آب‌دوغ خورده، چهار به غروب سوار شدیم. چهار فرسنگ است تا رباط ماهی، تمام بیابان خشک است، چون آب ندارد پرنده در بین راه نبود، کوه‌های کوچک سمت مشرق است همه خشک. یک فرسنگ آمدیم، به حوضی رسیدیم که باید آب برای منزل برداریم. آبش بوی مُردار می‌داد، لابد برداشتیم و باد هم از سمت مشرق می‌آید، به‌قدری گرم است که همه یک‌تای‌پیراهن هستیم. دو فرسنگ که آمدیم به پلی رسیدیم که آب شور و تلخ داشت. بیابان پُر از بته و خشک و صاف. نیم‌ساعت به غروب مانده، دیروز و امروز آفتاب مثل یک گوی لامپا می‌شود که نور ندارد تا غروب کند. از غبار جلگه چنین آفتابی تماشا نکرده بودم. دو ساعت از شب رفته به رباط ماهی رسیدیم. این‌جا آب تلخ و شور دارد که مال می‌خورد، اما آب شیرین از دوفرسنگی می‌آورند در این‌جا یک قلعه‌ی کوچکی حاجی میرعلم‌خان که از فقیران و مریدان جناب آقاست ساخته و با سه نفر سوار منزل کرده که راه را متوجه شود، امن باشد. آب شیرین آورد، آن هم بوی لاش مُرده می‌داد. امشب بد گذشت، شام خورده خوابیدیم.»
کتاب «مردم نیامده‌اند: سفرنامه‌ی خراسان میرزا مهدی بدایع‌نگار (لاهوتی)»، به‌تصحیح و گردآوری فرشید گندم‌کار، در نشر چشمه منتشر شده است.

دربارۀ میرزا مهدی بدایع‌نگار (لاهوتی)
میرزا مهدی خان بدایع‌نگار، با تخلص شعریِ مَخلص و سپس لاهوتی، متولد 1242 در تهران و درگذشته به سال 1320، مؤلف، ادیب، عارف و سیاستمدار ایرانی بود. او کارمند عالی‌رتبۀ وزارت خارجه بود.
از بدایع‌نگار آثار تألیفی زیادی به‌جا مانده که بعضی از آن‌ها عبارتند از: «بدایع‌الاسرار»، «بدایع‌العروض»، «بدایع‌البیان فی جامع‌القرآن» و «ریاض‌المنجمین».
میرزا مهدی بدایع‌نگار در سرودن شعر هم دستی داشت و از او یک دیوان شعر و نیز مثنوی‌ای با عنوان «خیرالکلام» به چاپ رسیده است.