دختر سروان
با شناختنامه کامل

رمان «دختر سروان» اثر آلکساندر پوشکین
اولین رمان تاریخی ادبیات روسیه. رمان «دختر سروان»، با عنوان اصلی Капитанская дочка، از آن دست آثار ادبی است که، علاوه بر ارزش‌های ادبی‌شان، واجد ارزشی تاریخی‌اند چرا که معرف طلیعۀ شکل‌گیری ادبیات یک ملت، یا یک نوع خاص ادبی در یک سرزمین، هستند و دوره‌ و مرحله‌‌ای مهم از تاریخ ادبیات یک ملت را نمایندگی می‌کنند.
رمان «دختر سروان» آلکساندر پوشکین در زمانی نوشته و منتشر شد که هنوز بسیاری از آثاری که آن‌ها را به‌عنوان شاهکارهای داستان‌‌نویسی روسی می‌شناسیم پدید نیامده بودند و از این لحاظ می‌توان این رمان را یکی از نخستین آثار سنت مشهور داستان‌نویسی روسیۀ قرن نوزدهم به‌شمار آورد؛ سنتی که با نویسندگانی چون تالستوی و داستایفسکی و چخوف و... ادامه یافت و به اوج رسید.
در ستایش رمان «دختر سروان» بسیار گفته‌اند. نیکلای گوگول، که خود یکی از بزرگترین قصه‌نویس‌های کلاسیک روسیه و جزو آغازگران داستان روسی است، دربارۀ این رمان و جایگاهش در ادبیات روسیه گفته است: «"دختر سروان" به‌حق بهترین اثر منثور روسی است. در مقایسه با آن، تمامی رمانها و داستانهای بلند ما شُله‌ای شیرین و دل‌زننده بیش نیستند. بی‌آلایشی و سادگی در این اثر به‌حدی رسیده است که خودِ واقعیت درقبال آن تصنعی و هجوآمیز به‌نظر می‌رسد.»
همچنین داستایفسکیِ بزرگ در ستایش رمان «دختر سروان» و توصیف این رمان می‌گوید: «هرگز هیچ نویسندۀ روسی، چه پیش و چه پس از پوشکین، چنین صمیمانه و از دل‌وجان، خود را با خلقش پیوند نزده است. اصولاً کل داستان "دختر سروان" معجزۀ هنری است. و اگر پوشکین پای آن را امضا نزده بود، این‌طور تصور می‌شد که یک انسان عجیب‌وغریب ناظر بر وقایع بوده و آن را نوشته است. داستان آن‌قدر ساده و بی‌پیرایه است که در این معجزۀ هنر، گویی خود هنر گم شده و از بین رفته و نهایتاً به طبیعت پیوسته است».
متن اصلی رمان «دختر سروان» اولین بار در سال 1836 در مجله‌ای روسی به نام «معاصر» منتشر شد. چاپ اول متن اصلی این رمان البته، به‌دلایل مربوط به سانسور در روسیۀ آن زمان، یک فصل کم داشت. این فصل اما در ترجمۀ فارسی رمان «دختر سروان» در ضمیمه‌ای با عنوان «فصل حذف‌شده» آمده است.
براساس رمانِ «دختر سروان» فیلم و اُپرا و انیمیشن هم ساخته شده است.

مروری بر رمان «دختر سروان»
آلکساندر پوشکین در رمان «دختر سروان» یک قصۀ عاشقانه و رمانتیک را در متن وقایع تاریخی اواخر قرن هجدهم روسیه روایت می‌کند و این‌گونه داستان خیالی خود را با تاریخ پیوند می‌زند.
رمان «دختر سروان» یک رمان تاریخی و رمانتیک است که در آن سرگذشت شخصیت اصلی داستان با رویداد تاریخی قیام دهقانان روسی، به رهبری فردی به نام یِمیلیان پوگاچوف، پیوند خورده است. این قیام در دوران سلطنت کاترین دوم در روسیه اتفاق افتاده است.
راوی و شخصیت اصلی رمان «دختر سروان» اشرافزاده‌ای به نام پیُوتر آندری‌یِویچ گرینیوف است که در زمان قیام پوگاچوف افسری هفده‌ساله بوده و حوادث در آن زمان برایش به‌نحوی رقم خورده که نقشی را در وقایع مرتبط با این قیام ایفا کرده است.
گرینیوفِ رمان «دختر سروان» یادداشت‌هایی دربارۀ قیام پوگاچوف و درگیری خودش با آن و مواجهه‌اش با پوگاچوف و ماجرای عاشقانه‌ای که در همان دوران برایش رخ داده نوشته و در رمان «دختر سروان» ما درواقع در حال خواندن همین یادداشت‌ها هستیم و از طریق آن‌ها در جریان وقایع و آن‌چه بر شخصیت اصلی داستان رفته است قرار می‌گیریم.
ماجرای رمان «دختر سروان» با رفتن راوی به سربازی آغاز می‌شود. گرچه مادر گرینیوف با رفتن او به خدمت سربازی موافق نیست اما پدرش نه‌تنها او را به سربازی می‌فرستد بلکه ترتیبی می‌دهد که گرینیوف خدمتش را در منطقه‌ای پرت و دورافتاده در شرق رودخانۀ ولگا و حاشیۀ دشت‌های قزاقستان بگذراند. او، حین رفتن به این منطقه، گرفتار کولاک می‌شود و راه را گم می‌کند. مردی مرموز گرینیوف را نجات می‌دهد و راهنمای او به‌جانب منطقۀ محل خدمتش می‌شود. این مرد همان پوگاچوف است که کمی بعد رهبر قیام دهقانان علیه حکومت روسیه می‌شود و این‌بار رو در روی گرینیوف قرار می‌گیرد.
در رمان «دختر سروان» همچنین داستانی عاشقانه در جریان است که با وقایع تاریخی این رمان گره می‌خورد. ماجرا از این قرار است که گرینیوف در محل خدمتش به دختر یک سروان دل می‌بازد. عشق او به آن دختر اما به‌سادگی پیش نمی‌رود و حوادثی را پیش پای گرینیوف قرار می‌دهد و او را وامی‌دارد که با رقیب عشقی‌اش رویارو شود.
رمان «دختر سروان» یک قصۀ جذاب رمانتیک و تاریخی و پرماجرا است که مسائل و کشمکش‌هایی عاطفی و انسانی را در متن دورانی از تاریخ روسیه روایت می‌کند.
پوشکین در رمان «دختر سروان» سنت قدیمی حکایت‌پردازی را با ژانر رمان درمی‌آمیزد و یکی از شاهکارهای خواندنی ادبیات کلاسیک روسیه را خلق می‌کند.

دربارۀ آلکساندر پوشکین، نویسندۀ رمان «دختر سروان»
آلکساندر سرگی‌یویچ پوشکین (Александр Сергеевич Пушкин)، متولد 1799 و درگذشته به سال 1837، شاعر، نمایشنامه‌نویس و داستان‌نویس اهل روسیه بود. از پوشکین به‌عنوان بزرگترین شاعر روس و بنیانگذار ادبیات مدرن روسیه یاد می‌شود.
پوشکین به‌شدت تحت تأثیر اندیشه‌های عصر روشنگری فرانسه، به‌ویژه اندیشه‌های ولتر، و از طرفداران اصلاحات اجتماعی در روسیه و سخنگوی رادیکال‌های ادبی بود و این موضوع، خشم دولت را علیه او برانگیخت.
پوشکین همچنین در دوره‌ای از زندگی‌اش عضو سازمانی مخفی شد که هدفش سرنگونی حکومت عثمانی در یونان و ایجاد یک دولت مستقل یونانی بود.
پوشکین عمری کوتاه داشت و در سی‌وهفت‌سالگی در دوئل کشته شد اما آثار ادبی مهمی از او به جا ماند و با آثارش بسیار بر نویسندگان روسی پس از خود تأثیر گذاشت.
از جمله نویسندگان بزرگ و مهم روسیه که از پوشکین تأثیر گرفته‌اند می‌توان به تالستوی و تورگنیف اشاره کرد. آثار او اما نه‌فقط بر عالم ادبیات که بر عالم موسیقی نیز تأثیراتی جدی به‌جا گذاشته و الهام‌بخش موسیقی‌دانان بزرگ و برجسته و مهمی چون موتزارت، چایکوفسکی، راخمانینف و کورساکوف بوده است.
از جمله آثار آلکساندر پوشکین می‌توان به رمان منظوم «یِوگنی اُنه‌گین»، منظومۀ «سوارکارِ مفرغی» و رمان «دوبروفسکی» اشاره کرد.

دربارۀ ترجمۀ فارسی رمان «دختر سروان»
رمان «دختر سروان» با ترجمۀ حمیدرضا آتش‌برآب، همراه با مقدمه‌ای مفصل و خواندنی از مترجم دربارۀ این رمان و پوشکین و تاریخ ادبیات کلاسیک روسیه و نیز بخشی با عنوان «شناختنامۀ پوشکین و رمان دختر سروان»، در بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه منتشر شده است. در این ترجمه، پیش‌نویس پوشکین برای مقدمۀ رمان «دختر سروان» هم آمده است.
بخش «شناختنامۀ پوشکین و رمان دختر سروان»، که بعد از ترجمۀ فارسی رمان در کتاب آمده، خود شامل نُه فصل است. در هر فصل از این بخش مطالبی را از نویسندگان مختلف دربارۀ پوشکین و رمان «دختر سروان» می‌خوانید و دو فصل پایانی هم، با عنوان‌های «ترجمه‌های مشهور» و «بر پردۀ سینمای جهان»، به معرفی ترجمه‌های مشهور این رمان و اقتباس‌های سینمایی از آن اختصاص دارند.
دیگر مطالبی که در بخش «شناختنامۀ پوشکین و رمان دختر سروان» می‌خوانید عبارتند از: «پوشکین و نگارش دختر سروان» نوشتۀ یولیان اُکسمان، «دختر سروان و جستاری تاریخی – انتقادی» نوشتۀ نیکالای چیرنیایِف، «پوشکین و پوگاچوف» نوشتۀ مارینا تسوِتایِوا، «آگاهی ملّی روسی در ادبیات» نوشتۀ ایوان یِسائولاف، «دختر سروان از نگاه منتقدان ادبی»، «پوشکین و آثار پوشکین» نوشتۀ دمیتری میرسکی و «خطابۀ پوشکین» نوشتۀ فیُودار داستایِفسکی.
ترجمۀ حمیدرضا آتش‌برآب از رمان «دختر سروان» قبلاً در انتشارات هرمس نیز منتشر شده بود.
حمیدرضا آتش‌برآب، متولد 1356 در اهواز، مترجم ایرانی و پژوهشگر زبان و ادبیات روسی است. آتش‌برآب در دانشگاه دولتی مسکو تحصیل کرده و تاکنون آثار زیادی را از ادبیات روسیه به فارسی ترجمه کرده است. از جمله ترجمه‌های او از ادبیات روسیه می‌توان به کتاب‌های «جنایت و مکافات»، «سوارکار مفرغی»، «دوبروفسکی»، «مرگ ایوان ایلیچ»، «یادداشت‌های زیرزمینی»، «قمارباز»، «مرشد و مارگاریتا»، «یادداشتهای شیطان»، «یادداشتهای اینجانب» و «خندۀ سرخ» اشاره کرد.
از رمان «دختر سروان» ترجمه‌های فارسی دیگری هم موجود است که از جملۀ آن‌ها می‌توان به ترجمۀ پرویز ناتل خانلری اشاره کرد.