آفتاب گرفتگی جستارهایی درباره رودررویی مذهب و رمان در ایران معاصر

کتاب «آفتاب‌گرفتگی» نوشتۀ امیر خداوردی
رمان و مذهب چه نسبتی باهم دارند و آیا این دو ساحت می‌توانند با یکدیگر سازگار شوند؟ امیر خداوردی، که هم داستان‌نویس است و هم تحصیلات حوزوی و دینی و فقهی دارد، در کتاب «آفتاب‌گرفتگی: جستارهایی درباره‌ی رودررویی مذهب و رمان در ایران معاصر»، در قالب ده جستار، از وجوه تفاوت و اشتراک رمان و مذهب و نوع مواجهۀ مذهب با رمان در ایران معاصر نوشته است و ادبیات داستانی ایران را از این منظر مورد بررسی قرار داده و به رویکردهای مذهبیون و دین‌داران به رمان پرداخته است.
جستارهای کتاب «آفتاب‌گرفتگی» شامل تجربه‌های شخصی و واقعی و مطالعات نظری امیر خداوردی دربارۀ مواجهۀ مذهب و رمان در ایران معاصر است و از همین رو در این کتاب، مباحث نظری دربارۀ رویارویی رمان و مذهب، نه به‌شیوه‌ای خشک و آکادمیک بلکه با نقلی داستان‌گونه طرح شده‌اند و روایت‌های شخصی نویسنده در این مورد با مباحث نظری تلفیق شده است. همین ویژگی باعث می‌شود که مخاطبان عادی و غیرمتخصص در مباحث نظری پیرامون موضوعات مورد بحث در کتاب «آفتاب‌گرفتگی» هم بتوانند با این کتاب به‌راحتی ارتباط برقرار کنند و مباحث آن را دنبال کنند.

مروری بر کتاب «آفتاب‌گرفتگی»
امیر خداوردی در کتاب «آفتاب‌گرفتگی» ماحصل مطالعات فقهی و دینی و مطالعاتش دربارۀ رمان، به‌ویژه رمان ایرانی، و تأملاتش در این حیطه‌ها را در ده جستار ارائه داده است.
در جستارهای ده‌گانۀ کتاب «آفتاب‌گرفتگی» از رویکردهای گوناگون مذهبیون به رمان سخن رفته است. در این کتاب، هم به وجوه مشترک رمان و مذهب پرداخته شده و هم به تفاوت‌های این دو عرصه.
خداوردی در کتاب «آفتاب‌گرفتگی» دو دیدگاه متضاد به عرصۀ رمان را معرفی می‌کند و مورد بررسی قرار می‌دهد: یکی دیدگاه آن دسته از مذهبیون که با رمان مخالفند و آن را مغایر با دین می‌دانند و دیگری، دیدگاه مذهبیونی که رویکردی مثبت به رمان دارند و آن را یکسره متضاد با دین نمی‌دانند.
آنچه در نهایت در کتاب «آفتاب‌گرفتگی» مدّ نظر است، چنانکه در مقدمۀ نویسنده بر این کتاب نیز تأکید شده، نشان دادن خدمات متقابل رمان و مذهب است چراکه به‌اعتقاد نویسنده، چنانکه در همین مقدمه آمده است، «تعالی و ارتقای ادبیات داستانی در گرو فهمیدن و به‌رسمیت‌شناختن یکی از مهم‌ترین عناصر سیاسی – اجتماعی و روانی ما یعنی مذهب است، همچنان که تعالی و ارتقای اندیشه‌ی مذهبی در گرو درک واقعیت‌های جهان امروز است که به‌مدد رمان و داستان پدید می‌آید.»
چیستی رمان یکی از موضوعاتی است که در کتاب «آفتاب‌گرفتگی» به آن پرداخته شده است. در این کتاب، به‌اقتضای بحث، به آثار گوناگون ادبیات داستانی ایران و نیز متون دینی و مباحث فقهی ارجاع داده شده است.
جستارهایی که در کتاب «آفتاب‌گرفتگی» می‌خوانید عبارتند از: «حقیقت رمان»، «پیامبران عصر جدید»، «مؤمنان عصر جدید»، «تفسیر رمان»، «کتمان رمان»، «تحریف رمان»، «اعجاز رمان»، «مهجوریت رمان»، «جهان بدون رمان» و «جهان رمان».
آنچه می‌خوانید بخشی از مقدمۀ کتاب «آفتاب‌گرفتگی» است: «تقابل رمان و مذهب به تقابل دموکراسی و سنت (دین و اخلاق) بازمی‌گردد، و بررسی رابطه‌ی این دو و درک دین‌داران و روحانیون از رمان و همچنین ظهور و بروز دین در عرصه‌ی ادبیات داستانی، علاوه بر آنکه مسئله‌ای ادبی محسوب شود، مسئله‌ای سیاسی – اجتماعی است.
همچنین، می‌توان این بحث را در جنبه‌های روانی و انسان‌شناختی نیز پی گرفت: تمایل انسان به مذهب و تعبد، و تمایل انسان به آزادی و اختیار، در مواردی به تضادهایی عمیق می‌انجامد، تضادی از جنس تضاد رمان و مذهب. رمان گاه به اخلاق و باورهای دینی پشت می‌کند و آن را نادیده می‌گیرد و دین این بی‌اعتنایی را برنمی‌تابد. درعین‌حال، ازآنجاکه رمان را وجه متمثلِ ادبی دموکراسی می‌دانیم، صحنه‌ای خواهد بود که در آن دین‌داران و مخالفان هر دو خود را عیان می‌کنند و ممکن است گاهی این عیان‌شدن به مذاق دین‌داران خوش آید و مخالفان را برآشفته کند.
به‌این‌ترتیب، مسئله‌ی رمان و مذهب مسئله‌ی رواداری در عرصه‌ای گسترده و شامل موضوعات سیاسی – اجتماعی و فردی و روانی خواهد بود که در آن مواجهه‌ی دین‌داران و مخالفان دین با یکدیگر یا جنبه‌های متضاد روان آدمی بررسی می‌شود.»
کتاب «آفتاب‌گرفتگی: جستارهایی درباره‌ی رودررویی مذهب و رمان در ایران معاصر» در نشر برج منتشر شده است.

دربارۀ امیر خداوردی، نویسندۀ کتاب «آفتاب‌گرفتگی»
امیر خداوردی، متولد 1359 در تهران، داستان‌نویس، دین‌پژوه، منتقد ادبی و جستارنویس ایرانی است. خداوردی فارغ‌التحصیل سطح چهارم فقه و اصول از حوزۀعلمیۀ قم و دارای فوق لیسانس زبان و ادبیات فارسی است.
از آثار داستانی امیر خداوردی می‌توان به رمان‌های «آلوت» و «جنون خدایان» اشاره کرد.