مرگ به وقت بهار

کتاب «مرگ به وقت بهار» اثر مرسه رودوردا
داستانی از جهانی خیالی، جهانی بی‌مکان و بی‌زمان. کتاب «مرگ به وقت بهار» داستانی دیستوپیایی یا پادآرمان‌شهری است که تصویری تیره و تار از جهان برای خواننده به تصویر می‌کشد.
آنچه در رمان «مرگ به وقت بهار» روایت شده اگرچه در ظاهر به قدری خیالی است که ارتباطی با جهان واقعی ما پیدا نمی‌کند، اما در لایه‌های عمیق‌ترِ روایت، دقیقا این جهان ما است که به تصور کشیده شده است.
رمان‌های مشهوری چون «1984» جورج اورول، «فارنهایت 451» رد بردبری و «لاتاری» شرلی جکسون هم داستا‌ن‌هایی دیستوپیایی هستند که در ظاهر به جهان واقعی ما ارتباطی ندارند اما در اصل روایت‌هایی از وحشت‌های نهفته در جهان ما هستند. در این جهان وحشتناک با افول انسان در ساحت‌های مختلف روبروییم و این ویژگی در کتاب «مرگ به وقت بهار» هم دیده می‌شود.
کتاب «مرگ به وقت بهار» داستانی غریب و پیچیده دارد و روایتش چنان جذاب است که وقتی مشغول خواندنش شویم دیگر نمی‌توانیم کتاب را زمین بگذاریم.

مروری بر کتاب «مرگ به وقت بهار»
کتاب «مرگ به وقت بهار» تصویری از دوران وحشت به دست داده اما این تصویری سرراست و روشن نیست چرا که نویسنده امکان چنین روایتی را نداشته است.
مترجم کتاب «مرگ به وقت بهار» در بخشی از یادداشت ابتدایی اثر به این نکته اشاره کرده که در میان رمان‌های مشهور پادآرمان‌شهری، این رمان به لحاظ فرم بیشتر به داستان «لاتاری» شرکی جکسون شباهت دارد تا به «1984» یا «فارنهایت 451».
با این حال رمان «مرگ به وقت بهار» در قیاس با داستان «لاتاری» پیچیده‌تر است و دقت نظر زیادی می‌خواهد برای آنکه ارتباط این داستان را با وضعیت پیرامونی‌اش دریابیم. مرسه رودوردا در این داستانش سرنخ چندانی برای ما به جا نگذاشته تا بر اساس آن از جهان خیالی داستان به جهان واقعی راه یابیم اما همین ویژگی نیز درست ریشه در وضعیت سیاسی و تاریخی رودوردا دارد. او به عنوان نویسنده‌ای که به زبان کاتالانی آثارش را می‌نوشت در وضعیتی چنان دشوار به سر می‌برد که هیچ امکانی برای نوشتن داستان جز تصویر کردن جهانی خیالی نداشت. اما این جهان وحشتناک و بهت‌آور خیالی از صافی ذهن نویسنده‌ای گذشته که با انواع و اقسام محدودیت‌ها روبرو بوده و حاصل این وضعیت داستانی است که در لایه‌های ظاهری‌اش غریب و گمراه‌کننده است اما در لایه‌های عمیق‌ترش تصویری است آشنا از سقوط انسان در جهان معاصر و در حکومتی فاشیستی.
این نکته‌ای است که مترجم کتاب «مرگ به وقت بهار» هم به آن اشاره کرده و مرسه رودوردا را در شمار نویسندگانی می‌داند که در پی رساندن صدای خود در دوره بی‌صدایی بوده‌اند. او نیز از جمله نویسندگانی است که برای رهایی از شر حکومت فرانکو از رئالیسم جادویی بهره گرفته تا به این طریق از نگاه کنترل‌گر حکومت رها شود و بتواند صدایش را به جهان بیرون برساند.
در ماجراهای رمان «مرگ به وقت بهار» ما با دهکده‌ای شوم و جریان رودخانه افسارگسیخته‌ای روبروییم و در روایت رودوردا ما این دهکده را از چشم پسربچه‌ای می‌بینیم و همراه با او غرابت این جهان خیالی را کشف می‌کنیم. او نیز از بسیاری امور بی‌اطلاع است اما به مرور در جریان آنها قرار می‌گیرد و این تازه آغاز مسئله است. او وقتی از بسیاری از مسایل پیرامونش مطلع می‌شود چنان بهت‌زده می‌شود که طغیان می‌کند اما این طغیان پسربچه‌ای بازیگوش است که راه به جایی نمی‌برد. در نتیجه افسرده و گوشه‌گیر می‌شود اما درمی‌یابد که تاریکی و ظلمات حتی در نهان‌ترین گوشه‌های دهکده هم رخنه کرده است.
در آغاز رمان «مرگ به وقت بهار» می‌خوانیم: «لباس‌هایم را کندم و انداختم پای درخت داغداغان، کنار سنگ مجنون. قبل از اینکه به دل رودخانه بزنم ایستادم تا به رنگی نگاه کنم که آسمان پشت‌سرش جا گذاشته بود. با آمدن بهار، پرتوهای آفتاب جان تازه‌ای گرفته بودند و دیگر مثل قبل زیر زمین و لابه‌لای شاخه‌ها نمی‌ماندند. آرام‌آرام رفتم زیر آب، نفسم از ترس بالا نمی‌آمد، همیشه می‌ترسیدم که وقتی پا به دنیای زیر آب بگذارم، هوا ‍ـ‍ ‍‌که سرانجام نفس راحتی از دست من کشیده ‍ـ‍ ‍‌غضب می‌کند و به بادی سهمگین بدل می‌شود، مثل باد زمستان گذشته که می‌خواست خانه و درخت و آدم را از جا بکند و با خود ببرد. گشتم تا عریض‌‌ترین بخش رودخانه را پیدا کنم؛ دورترین نقطه رودخانه از دهکده، جایی که پرنده پر نمی‌زد. نمی‌خواستم کسی ببیندم. سیل آبی که از دل کوه پایین می‌آمد جوی‌ها و برف‌ها را از زیر صخره‌ها بیرون می‌کشید تا از دست سایه‌ها فراریشان دهد و رودخانه، خاطرجمع و باصلابت، می‌خروشید. در آن نقطه انگار تمام آب‌ها از شوق وصال عنان از‌کف‌داده و به هم می‌پیوستند و تا ابدیت ادامه داشتند؛ هر دو طرف آب خشکی بود. تا از اسطبل‌ها و محوطه مخصوص اسب‌ها گذشتم، فهمیدم که زنبوری دنبالم است، همراهش بوی گند کود و بوی عسل شکوفه اقاقیا هم می‌آمد. با بازوهایم آب را شکافتم و با پا آن را پس زدم، آب سرد بود؛ هر از گاهی می‌ایستادم و آبی می‌خوردم.»

درباره مرسه رودوردا نویسنده کتاب «مرگ به وقت بهار»
مرسه رودوردا، رمان‌نویس، نمایشنامه‌نویس و شاعر اسپانیایی، در اکتبر 1908 در شهر بارسلون متولد شد. رودوردا آثارش را به زبان کاتالانی می‌نوشت و به عنوان شاخص‌ترین نویسنده زبان کاتالان شناخته می‌شود. زبانی که اگرچه اکثر ساکنان محدوده کاتالونیا، در شمال شرقی اسپانیا، به آن صحبت می‌کردند اما در زمان حکومت فرانکو ممنوع شده بود و تازه در دهه 1950 به رسمیت شناخته شد. تا پیش از آن، آثاری که به این زبان نوشته می‌شدند امکان این را نداشتند که به اسپانیایی ترجمه شوند و به محافل ادبی جهانی راه پیدا کنند. دیکتاتوری فرانکو این مسئله را حادتر کرد و منجر شد که بسیاری از نویسندگانی که آثارشان را به زبان کاتلان می‌نوشتند مجبور به ترک کشور شوند. در این دوره شدت سرکوب به حدی بود که صحبت کردن به زبان کاتالان در اسپانیا ممنوع بود. رودوردا نیز در زمان حکومت فرانکو با مصایب بزرگی روبه‌رو بود. با این‌حال او همچنان تمام آثار خود را به زبان کاتالان می‌نوشت و همین مسئله به تنهایی کافی بود تا او تحت نظر حکومت باشد. او مخالف حکومت فاشیستی فرانکو بود و با نوشتن به زبان کاتالان می‌خواست جانی تازه به این زبان بدهد. رودوردا در سال 1983 در حالی درگذشت که کارنامه‌ای پربار از خود به جا گذاشته بود. او سیزده رمان و چهار مجموعه داستان کوتاه منتشر کرده بود که به بیش از سی زبان دنیا ترجمه شده‌اند. «پرواز کن کبوترم» و «سفرها و گل‌ها» آثار دیگری از رودوردا است که به فارسی ترجمه شده‌اند.

درباره ترجمه کتاب «مرگ به وقت بهار»
کتاب «مرگ به وقت بهار» با ترجمه نیلی انصار در نشر بیدگل منتشر شده است.
نیلی انصار، متولد 1375، مترجم ایرانی است. او در رشته ادبیات انگلیسی در داشگاه علامه طباطبایی تحصیل کرده و با پایان تحصیلاتش در جلسات کارگاه‌های ترجمه ادبی شرکت کرده و سپس به کار ترجمه وارد شده است. او تاکنون چند رمان و همچنین چند کتاب در زمینه ادبیات کودک و نوجوان ترجمه کرده است. «شرم»، «کاغذ دیواری زرد» و «لیدی سوزان» از جمله ترجمه‌های نیلی انصار است.