خواب آشفته نفت: دکتر مصدق و نهضت ملی ایران 2 جلدی

خواب آشفته نفت: دکتر مصدق و نهضت ملی ایران 2 جلدی
محمدعلی موحد
ناشر: کارنامه

کتاب «خواب آشفته نفت: دکتر مصدق و نهضت ملی ایران» اثر محمدعلی موحد
بیش از هفت دهه از ملی شدن صنعت نفت ایران می‌گذرد اما موضوع ملی شدن نفت و سپس کودتای 28 مرداد 1332 همچنان امروزی به نظر می‌رسند. پرسش‌هایی نظیر این که: آیا ملی شدن نفت به سود ایران بود؟ ملی شدن نفت آیا با قوانین بین‌المللی مغایر نبود؟ آیا واقعا امکان توافقی میان دولت مصدق و انگلستان وجود نداشت؟ و حتی این که آیا کودتای 28 مرداد واقعا کودتا بود یا نه؛ بخشی از مسائل و پرسش‌هایی است که همچنان مطرح‌اند. به این پرسش‌ها، که برخی‌شان هم خالی از غرض نیستند، گاه پاسخ‌هایی داده می‌شود که به دور از واقعیت‌اند و تکرار این پاسخ‌های غیرواقعی می‌تواند منجر به شکل‌گیری سوء‌تفاهم‌هایی جمعی درباره یکی از مهم‌ترین نقاط تاریخ معاصر ایران شود. درباره نهضت ملی شدن نفت و کودتای 28 مرداد پژوهش‌های قابل توجهی منتشر شده که رجوع به آنها نگاهی واقع‌بینانه به دست می‌دهد. کتاب «خواب آشفته نفت» را می‌توان یکی از جامع‌ترین پژوهش‌های انجام شده درباره تاریخ نفت ایران دانست که در 4 جلد منتشر شده است.
کتاب «خواب آشفته نفت» پژوهشی است همه‌جانبه درباره سیر وقایع تاریخ نفت در ایران که در چهار جلد نوشته شده است. محمدعلی موحد در کتاب «خواب آشفته نفت» نقاط کمتر دیده شده و جزئیات تاریخ نفت ایران را در مطالعه‌‌ای پردامنه پی گرفته است.
اولین جلد کتاب «خواب آشفته نفت» بیش از بیست سال پیش منتشر شد و آخرین بخش آن نیز سال 1393 به چاپ رسید. در این مجموعه ما با وقایع مربوط به نفت ایران و تاثیرات آن بر سیاست داخلی و خارجی کشور سروکار خواهیم داشت و با خواندن کتاب نگاهی تاریخی درباره موضوع نفت ایران به دست می‌آوریم.
کتاب «خواب آشفته نفت: دکتر مصدق و نهضت ملی نفت» بخشی از پژوهش گسترده محمدعلی موحد و از خواندنی‌ترین قسمت‌های آن است. درواقع «دکتر مصدق و نهضت ملی نفت» دوجلد از مجوعه چهارجلدی «خواب آشفته نفت» است؛ دو جلدی که به یکی از پرتلاطم‌ترین دوره‌های تاریخ معاصر ایران مربوط است. جلد اول کتاب به ماجرای نهضت ملی شدن صنعت نفت و دوران زمامداری مصدق مربوط است و جلد دوم ماجراها را در دوران زمامداری سپهبد زاهدی پی گرفته است.

مروری بر کتاب «خواب آشفته نفت: دکتر مصدق و نهضت ملی ایران»
کتاب «خواب آشفته نفت: دکتر مصدق و نهضت ملی ایران» اثر محمدعلی موحد، پژوهشی مستند و دقیق در دو جلد است که به یکی از پرتلاطم‌ترین و سرنوشت‌سازترین دوره‌های تاریخ معاصر ایران مربوط است؛ به دوره‌ای بیست ماهه که با کودتای 28 مرداد 1332 آغاز می‌شود و با برکناری زاهدی در 16 فروردین 1334 به پایان می‌رسد. دوره‌ای که ای‌بسا تبعات و اثراتش هنوز در جامعه ایران وجود دارد.
«خواب آشفته نفت: دکتر مصدق و نهضت ملی ایران» به دوران زمامداری دکتر مصدق و نیز کودتای 28 مرداد و حوادث پس از آن اختصاص دارد. نهضت ملی و پس از آن کودتای 28 مرداد به اندازه‌ای در دوران معاصر ایران حایز اهمیت‌اند که برخی پژوهشگران و مورخان معتقدند ریشه‌های انقلاب سال 1357 را باید در کودتای سال 1332 پی گرفت. این نکته‌ای است که موحد به گونه‌ای دیگر به آن اشاره کرده و نوشته: «قرن بیستم که اینک سال‌های آخر آن را می‌گذرانیم آبستن سه انقلاب یا سه حرکت مهم اجتماعی و سیاسی در ایران بود. از این سه حرکت یکی (نهضت مشروطه) در ربع اول قرن و دیگری (نهضت ملی) در نیمه و سومی (انقلاب اسلامی) در ربع آخر آن اتفاق افتاد. دو حرکت اول و سوم به تغییر نظام حکومتی انجامید و حرکت دوم نیز تا آستانه تغییر نظام پیش رفت و همچون مادری پس از تحمل رنج‌های بارداری، درست در آخرین لحظات، بچه خود را سقط کرد و چه بسا اگر در واپسین گام ناکام نمی‌شد انقلاب سوم اتفاق نمی‌افتاد و یا اگر می‌افتاد به این شکل نبود.»
جلد اول کتاب «خواب آشفته نفت: دکتر مصدق و نهضت ملی ایران» از دهه بیست یعنی از زمینه‌های تاریخی و آغاز مناقشه‌های مربوط به نفت آغاز می‌شود؛ از برهه‌ای که شوروی درخواست اخذ امتیاز نفت شمال ایران را دارد و نفت بدل به مسئله‌ای نزد افکار عمومی جامعه ایران می‌شود. جلد اول کتاب با فراز و فرودهای بازه زمانی 1323 تا 1329 که به تصویب ماده واحده ملی شدن صنعت نفت ایران منجر شد ادامه می‌یابد و بعد از آن به دوران زمامداری مصدق می‌رسد. پایان جلد اول به تیرماه سال 1331، استعفای مصدق، نخست‌وزیری کوتاه‌زمان قوام و قیام سی تیر مربوط است.
جلد دوم کتاب «خواب آشفته نفت: دکتر مصدق و نهضت ملی ایران» به دوران پرتلاطم کابینه دوم مصدق یعنی از تیرماه 1331 تا کودتای 28 مرداد 1332 پرداخته است. در بخش‌های مختلف این جلد از کتاب نشان داده شده چه فرایندهایی طی شد تا دولت مصدق سرانجام با همکاری نیروهای مخالف داخلی و کشورهای خارجی سقوط کرد. روند مذاکرات طولانی و طاقت‌فرسا میان دولت مصدق و انگلستان نیز از بخش‌های خواندنی این جلد از کتاب است.

درباره محمدعلی موحد، نویسنده کتاب «خواب آشفته نفت: دکتر مصدق و نهضت ملی ایران»
محمدعلی موحد، متولد 1302 در تبریز، چهره‌ چندوجهی علمی و فرهنگی ایران است که در زمینه‌های گوناگونی به پژوهش و انتشار کتاب پرداخته است. موحد نویسنده، شاعر، مترجم، حقوق‌دان، تاریخ‌نگار و عرفان‌پژوه برجسته معاصر است که در طول سال‌های فعالیت‌‌اش کتاب‌های متعددی ترجمه، تالیف و تصحیح کرده است. او پس از تحصیلات ابتدایی و متوسطه در مدرسه‌های تدین و اتحاد نو تبریز و اخذ دیپلم متوسطه در رشته ادبی به تهران آمد. اما مرگ پدر باعث شد که او دوباره به تبریز برگردد و سرپرستی خانواده‌اش را به عهده بگیرد. موحد دارای مدرک دکترای حقوق خصوصی از دانشگاه تهران است. او در سال 1338 نیز برای آشنایی عمیق‌تر با حقوق بین‌الملل مدتی در انگلستان و در دانشگاه کمبریج مطالعات‌اش را ادامه داد. موحد در یکی از حساس‌ترین نقاط تاریخ نفت ایران در متن وقایع حضور داشت. او در سال 1329 به شرکت نفت آبادان رفت و با خلع ید انگلیسی‌ها در سال 1332 به عنوان سردبیر روزنامه شرکت نفت مشغول فعالیت شد. محمدعلی موحد از زمان تاسیس شرکت ملی نفت ایران به عنوان حقوقدان با شرکت نفت همکاری داشت و تا بالاترین سطوح آن یعنی مشاور عالی رئیس هیئت‌مدیره، مشاور ارشد و عضو اصلی هیئت‌مدیره به فعالیت پرداخت. او در آغاز تاسیس اوپک نیز به مدت شش ماه معاونت اجرایی این سازمان را در ژنو به عهده داشت. برخی از کتاب‌های موحد عبارتند از: «نفت ما و مسائل حقوقی آن»، «مقالات شمس تبریزی»، «چهار مقاله درباره آزادی»، «اسطرلاب حق» و «در کشاکش دین و دولت».