نفحات نفت: جستاری در فرهنگ نفتی و مدیریت دولتی

کتاب «نفحات نفت» نوشتۀ رضا امیرخانی
جستاری انتقادی دربارۀ فرهنگ نفتی و مدیریت دولتی و آسیب‌ها و ایرادهای آن. کتاب «نفحات نفت: جستاری در فرهنگ نفتی و مدیریت دولتی»، نوشتۀ رضا امیرخانی، جستاری‌ست بلند دربارۀ اینکه مدیریت دولتی متکی بر درآمد نفت، چطور به اقتصاد آسیب می‌زند و نوعی بیکارگی و کارهای غیرمولّد و بیهوده پدید می‌آورد.
رضا امیرخانی در کتاب «نفحات نفت» به زبانی صمیمی و راحت و خودمانی از آسیب‌های مدیریت دولتی متکی به نفت، یا به‌قول خودش در این کتاب، «مدیریتِ سه‌لتی» سخن می‌گوید.
کتاب «نفحات نفت» کتابی خوشخوان است که گرچه از معضلی اقتصادی، که به‌اعتقاد نویسنده سرمنشاء معضلاتی دیگر است، سخن می‌گوید اما درک مباحث آن نیازی به تخصص در علم اقتصاد ندارد و مخاطبان غیرمتخصص اما علاقمند به مباحث آسیب‌شناسانه دربارۀ سیاست‌گذاری‌های اقتصادی و تأثیرشان بر سبک زندگی مردم هم می‌توانند به‌راحتی با آن ارتباط برقرار کنند.

مروری بر کتاب «نفحات نفت»
رضا امیرخانی خود در مقدمۀ کتاب «نفحات نفت» تأکید می‌کند که این کتاب را برای آیندگانی نوشته است که هنوز در ایران وارد بازار کسب‌وکار نشده‌اند.
درواقع کتاب «نفحات نفت» تصویری ملموس و انتقادی از سیاست‌گذاری‌های اقتصادیِ امروز است، به‌قصد گوش‌به‌زنگ کردن کسانی که هنوز سکان کسب‌وکار و ادارۀ امور را در این مملکت به دست نگرفته‌اند و ارائۀ پیشنهادی به آن‌ها برای برون‌رفت از اقتصاد نفتی و مدیریت دولتی.
نویسنده در کتاب «نفحات نفت» نشان می‌دهد که اقتصاد نفتی و مدیریت کشور براساس این اقتصاد چه آسیب‌ها و مضرّاتی دارد و باید فکری به حال این شیوه کرد و تغییری جدی در سیستم اقتصادی کنونی پدید آورد.
کتاب «نفحات نفت» گویی ماحصل نوعی نگرانی است و طرح خودمانیِ این نگرانی با مخاطبان تا آن‌ها هم دست‌شان بیاید که اوضاع از چه قرار است و نویسنده ایرادِ کار را کجا یافته است و به‌اعتقاد او ریشۀ مسائل ما و توسعه‌نیافتگی‌ کشورمان در کجاست.
در کتاب «نفحات نفت» ریشۀ توسعه‌نیافتگی و گرفتاری‌های مختلفی که ایران به آن دچار است، در اقتصاد و مدیریت دولتیِ متکی به نفت یافته شده و سراسر این کتاب، انتقادی است از فرهنگ نفتی و مدیریت دولتی مبتنی بر درآمد نفت.
نویسنده در کتاب «نفحات نفت» وجوه گوناگون عوارض و آسیب‌های مدیریت نفتی را در عرصه‌ها و جوانبِ گوناگون زیست مردم مورد بررسی قرار می‌دهد و تأثیرات مخربِ سیاسی و اقتصادی و اجتماعی و فرهنگیِ مدیریت متکی به درآمد نفت را نشان می‌دهد.
در کتاب «نفحات نفت» سخن از این است که مدیریت دولتیِ متکی به نفت چگونه بر همه‌چیز، از سیاست گرفته تا اقتصاد و فرهنگ و فوتبال و... اثر می‌گذارد و فضای رقابتی و امکان پویایی و خلاقیت را از میان می‌برد و افرادی بار می‌آورد که بی‌آنکه واقعاً کاری مفید انجام دهند پول می‌گیرند و ذهن‌شان تنبل بار می‌آید و نمی‌توانند خلاق و پویا باشند.
کتاب «نفحات نفت» البته انتقادی است توأم با پیشنهاد. نویسنده ایده‌ای برای برون‌رفت از معضلات برآمده از مدیریت متکی به نفت ارائه می‌دهد که نه مبتنی بر مدل‌های غربی و غیربومی، بلکه مبتنی بر فرهنگ مردمی و بومی و ایرانی – اسلامی است.
امیرخانی در کتاب «نفحات نفت»، ضمن طرح انتقاداتش به مدیریت دولتیِ نفتی، پیشنهاد یک حرکت فرهنگی به‌جانب یک اقتصاد مردمی را ارائه می‌دهد؛ حرکتی که به‌اعتقاد او می‌تواند کشور را از اقتصاد نفتی و دولتی نجات دهد. این‌جا روی سخن نویسنده با آیندگان است. او از نسلی که هنوز وارد عرصۀ کسب‌وکار نشده‌اند می‌خواهد که به این ایده بیندیشند.
کتاب «نفحات نفت» از مقدمه، درآمد و پانزده فصل تشکیل شده است. فصل‌های پانزده‌گانۀ کتاب «نفحات نفت» عبارتند از: «قانان»، «بی‌کارآفرین»، «منطق آزاد!»، «نه عامه‌پسند، نه خاصه‌پسند؛ فقط داستانِ مسوول‌پسند»، «کدام استقلال، کدام پیروزی»، «صنعت دولتی شدنِ نفت»، «حزبِ درِ پیت!»، «ریاستِ نفتی»، «آن‌چه خوبان همه دارند، ما هم داریم!»، «جمهوریِ اسلامیِ پاکستان»، «اقتصاد موردنظر در دست‌رس نیست چیست»، «افق»، «توسعه‌ی چینی و هندی و ژاپنی و مالزیایی و...»، «زمینِ صاف، زمینِ گرد، زمینِ مشبک» و «مقصر، مدیر سه‌لتی نیست».
در بخشی از کتاب «نفحات نفت» می‌خوانید: «اگر اقتصادِ ما به آرامی و به درستی به یک اقتصادِ مردمی بدل شود، تازه می‌توانیم راجع به مثلاً مدلِ اقتصادیِ ایران یا مدلِ اقتصادیِ ایرانِ اسلامی بحث کنیم. ابتدا بایستی این حرکتِ اقتصادِ مردمی آغاز شود تا در تنه‌ی آن محقق و متفکر و اندیش‌مند، نقدش کند. می‌توانیم مطمئن باشیم، در این سیر، به اقتصادی بومی دست پیدا خواهیم کرد.
اقتصادِ اسلامی که بعضی خود را تئوریسینِ آن می‌دانند و مدام هم نظریه‌پردازی می‌کنند، اصالتاً مانندِ سایرِ علومِ انسانی، نه در حجره‌های حوزه و نه در کلاس‌های دانش‌گاه ساخته نمی‌شود. اقتصادِ اسلامی، محصولِ کارِ اقتصادیِ مسلمانان، زیرِ نگاهِ تیزبینِ منتقد و محققِ مسلمان است. این‌گونه اقتصادِ اسلامی ساخته می‌شود.»
کتاب «نفحات نفت: جستاری در فرهنگ نفتی و مدیریت دولتی» در نشر افق منتشر شده است.

دربارۀ رضا امیرخانی، نویسندۀ کتاب «نفحات نفت»
رضا امیرخانی، متولد 1352 در تهران، داستان‌نویس، منتقد ادبی، سفرنامه‌نویس و جستارنویسِ ایرانی است. امیرخانی تحصیلکردۀ مهندسی مکانیک در دانشگاه صنعتی شریف است. او مدتی هم سردبیرِ سایت لوح، ارگان نویسندگان ادبیات پایداری، و مدتی نیز رئیس هیئت‌مدیرۀ انجمن قلم ایران بوده است.
از آثار داستانی رضا امیرخانی می‌توان به رمان‌های «بیوتن»، «رهش»، «قیدار» و «من او» و از آثار غیرداستانی‌اش می‌توان به کتاب‌های «نیم‌دانگ پیونگ‌یانگ» و «جانستان کابلستان: روایت سفر به افغانستان» اشاره کرد.
از امیرخانی، رمان «رهش» برندۀ جایزۀ سی‌وششمین دورۀ کتاب سال جمهوری اسلامی ایران در بخش ادبیات شده است.