تفسیر معاصرانه قرآن کریم 1

کتاب «تفسیر معاصرانۀ قرآن کریم» (جلد اول)، به سرویراستاری سید حسین نصر و نوشتۀ جمعی از محققان
تفسیری تازه از قرآن. کتاب «تفسیر معاصرانۀ قرآن کریم»، با عنوان اصلی The Study Quran: A New Translation and Commentary، مجموعه‌ای است که در آن گروهی از محققان مسلمان غربی، به سرویراستاری سید حسین نصر، تفسیری از قرآن به دست داده‌اند که هم معاصر و امروزی است و هم ریشه در سنت‌های دین اسلام و فلسفه و علوم اسلامی دارد. «تفسیر معاصرانۀ قرآن کریم» تفسیری از قرآن است که با نگاه به انواع تفسیرهای کلاسیک و مهم و معتبر و تخصصی و معروف شیعی و سُنّی نوشته شده است. این کتاب هم قرآن‌پژوهان و اسلام‌شناسانی را که به‌طور تخصصی با قرآن و سنت‌های اسلامی سروکار دارند به کار می‌آید و هم با این رویکرد نوشته شده که کتابی کاربردی باشد برای انسان امروزی که در دنیای مدرن زندگی می‌کند و پرسش‌هایی برای او مطرح است و به دنبالی منبع و مرجعی برای پاسخ به این پرسش‌ها می‌گردد. در بخشی از مقدمۀ انشاء‌الله رحمتی بر ترجمۀ فارسی «تفسیر معاصرانۀ قرآن کریم» درباره رویکرد امروزی نویسندگان این تفسیر و توجهشان به عصر مدرن و مسائل انسان این عصر و رویکرد عقلانی و خردمحور مفسران آمده است: «در این تفسیر سعی شده است که برای پرسش‌های انسان امروز پاسخ‌هایی بر مبنای قرآن کریم، با کمک منابع روایی و تفسیرهای کلاسیک قرآن داده شود. نویسندگان در مقام تفسیر بسیاری از آیات، از پرسش‌های انسان امروز که تجربه زندگی در دنیای مدرن را دارد، غفلت نکرده‌اند، ولی جالب این است که هم در پرتو خود قرآن و هم در پرتو سنت عقلی و معنویت اسلامی که در دامان این متن مقدّس بالیده است، احیاناً با استنباط‌های خویش، پاسخ‌های خردپسندی برای آن پرسش‌ها به دست می‌دهند. در مباحثی مانند تعدد ادیان، نسبت میان اسلام و دیگر ادیان ابراهیمی، حقوق زنان، وحدت مذاهب اسلامی، وجاهت اخلاقی شریعت اسلامی و... این شیوه خردپسندانه کاملاً مشهود است.»
جلد اول «تفسیر معاصرانۀ قرآن کریم» به تفسیر سوره‌های فاتحه، بقره و آل عمران اختصاص دارد. این کتاب قرار است در هشت جلد منتشر شود و به این هشت جلد کتابی هم ضمیمه خواهد شد که شامل جستارهای مرتبط با کتاب است.
سرویراستار «تفسیر معاصرانۀ قرآن کریم»، چنانکه گفته شد، سید حسین نصر است و ویراستاران آن جانر دگلی، ماریا دکاکه و جوزف لومبارد هستند و محمد رُستُم کمک‌ویراستار کتاب است.
متن اصلی کتاب «تفسیر معاصرانۀ قرآن کریم» نخستین بار در سال 2015 به زبان انگلیسی منتشر شده است.

مروری بر جلد اول کتاب تفسیر معاصرانۀ قرآن کریم
در جلد اول کتاب «تفسیر معاصرانۀ قرآن کریم» تفسیرهای سوره‌های فاتحه و بقره و آل عمران را می‌خوانید؛ اما پیش از ورود به خود تفاسیر، مقدمه‌ای جامع و مفصل از سید حسین نصر، سرویراستار کتاب، آمده است. این مقدمه شامل بخش‌های مختلفی است و در آن، ضمن بحث در باب قرآن و وجوه گوناگون آن، شیوه تفسیر در کتاب «تفسیر معاصرانۀ قرآن کریم» به تفصیل توضیح داده شده و از رویکردی که در نگارش این تفسیر اتخاذ شده سخن رفته است و همچنین از اینکه در این کتاب ترجمۀ قرآن به زبان انگلیسی چگونه انجام شده است. چنانکه سید حسین نصر در این مقدمه توضیح می‌دهد، کتاب «تفسیر معاصرانۀ قرآن کریم» با نگاه به برخی تفسیرهای قدیمی‌تر قرآن و نیز در جاهایی با رجوع به سنت اسلامی و علومی که در دل این سنت رشد کرده‌اند و به نحوی با تفسیر قرآن مرتبطند نوشته شده است و بنابراین، به جز تفاسیر دیگرِ قرآن که مبنای اصلی نویسندگان کتاب «تفسیر معاصرانۀ قرآن کریم» بوده، در نگارش این کتاب، هرجا که لازم دیده شده، به عرفان و دیگر علوم اسلامی که با قرآن و تفسیر قرآن پیوند دارند رجوع شده است. در این کتاب تفاسیری از قرآن مبنا و مرجع قرار گرفته‌اند که به گفتۀ سید حسین نصر بعضی از آنها «معتبرترین و پرخواننده‌ترین و پذیرفته‌ترین تفاسیراند» و بعضی دیگر «تفاسیری تخصصی‌اند و اطلاعات مهمی در آنها آمده است که همیشه در تفاسیر پرخواننده‌تر در دسترس نیست.»
در مقدمۀ سید حسین نصر، به جز توضیح درباره خود کتاب «تفسیر معاصرانۀ قرآن کریم»، از پیام قرآن، زبان قرآن، ساختار قرآن و تلاوت قرآن و نقش و تأثیر قرآن کریم در زندگی مسلمانان نیز سخن رفته است.
در بخشی از این مقدمه، درباره تأثیر قرآن بر ادبیات و هنر و علوم اسلامی و نیز تأثیر آن بر ادبیات جهان، آمده است: «نظام آموزش سنتی با مدارس قرآنی به قصد آموزش از همان دوران نوجوانی آغاز می‌گردد و در این نظام آیات قرآن در حافظه فراگیران نقش می‌شود و در همه زندگی ایشان را به کار می‌آید. بعدها، خواه فراگیران به تحصیلات عالیه بپردازند و خواه وارد بازار کار شوند، حافظه‌شان گنجینه‌ای از آیات قرآنی است که پیوسته از هدایت و حمایت آن برخوردار می‌شوند. بدیهی است که این معنا در خصوص همه آن مسلمانانی هم که خالق آثار فکری و هنری در عالی‌ترین سطح بوده‌اند، صدق می‌کند. وقتی ابن‌سینا (متوفی به 428/1037)، بزرگ‌ترین فیلسوف _ دانشمند مسلمان، کتاب القانون فی‌الطب را که یگانه اثر بسیار تأثیرگذار در طول تاریخ طب است، به رشته تحریر درآورد حافظه‌اش به اندازه زمانی که تفاسیر خویش بر قرآن را می‌نوشت، از آیات قرآن سرشار بود و همین امر کل نگرش وی به معرفت و علم طبیعی را تحت تأثیر قرار می‌داد.
اینگونه نبود که بزرگ‌ترین شاعران عارف مسلمان مانند حلّاج، ابن فارض، ابن عربی، عطّار، مولوی، و حافظ، شاهکارهای شعری بزرگ‌شان را، با واداشتن خویش به تمرکز و توجه ویژه به آیات قرآن، خلق کنند. بلکه قرآن کریم از قبل در حافظه ایشان حضور داشت و روان‌شان را دگرگون می‌ساخت، و بنابراین در جریان هنری خلق آن اشعار زیبا، این کتاب از قبل در حکم اصلی‌ترین رکن نیروی خلّاق آنان بود. آشنایان با تاریخ ادبیات آلمانی می‌دانند که گوته و روکرت از قرآن کریم تأثیر پذیرفته‌اند. می‌توان حدس زد که باید این تأثیر در ادبیات خود امت‌های اسلامی، به مراتب عظیم‌تر بوده باشد.
درباره هنرها و علوم اسلامی به طور کلی، نیز همین را می‌توان گفت. در زمینه هنرهایی که بر زندگی روزمره تأثیر مستقیم دارند، نه فقط روح، مبادی این هنرها و همچنین از بسیاری جهات قالب‌های آنها، بلکه سمت و سوی آنها نیز از قرآن گرفته شده است. خوش‌نویسی، معماری، و خوش‌خوانی قرآن، اصلی‌ترین هنرهای قدسی اسلام، همه به لطف قرآن پا گرفتند.»
بعد از مقدمۀ سید حسین نصر، نکاتی درباره شیوه مطالعۀ کتاب آمده و آن‌گاه تفسیر سه سوره فاتحه و آل عمران و بقره را می‌خوانید. بعد از تفسیر این سه سوره، بخش پیوست‌ها آمده که در آن منابع احادیث ذکر شده است.

درباره سید حسین نصر، سرویراستار کتاب «تفسیر معاصرانۀ قرآن کریم» و دیگر دست‌اندرکاران ویرایش این کتاب
سید حسین نصر، متولد 1312 در تهران، فیلسوف ایرانی و متفکر و دانشمند حوزه الهیات و استاد علوم اسلامی در دانشگاه جورج واشنگتن امریکاست. او فرزند سید ولی‌الله نصر، پزشک و اندیشمند ایرانی است و همچنین نسب از شیخ فضل‌الله نوری می‌بَرَد. نصر تحصیلات ابتدایی و بخشی از تحصیلات متوسطه را در تهران گذراند. در کودکی زبان فرانسه آموخت و علوم اسلامی را از پدرش فراگرفت. در دوازده سالگی او را، برای ادامۀ تحصیل در مقطع متوسطه، روانۀ امریکا کردند. در امریکا در مدرسه‌ای شبانه‌روزی در نیوجرسی به تحصیل پرداخت و شاگردی ممتاز بود. دوره تحصیلات دانشگاهی را، در مقطع کارشناسی و در رشتۀ فیزیک، در مؤسسۀ فناوری ماساچوست گذراند، اما احساس می‌کرد فیزیک پاسخگوی پرسش‌های هستی‌شناختی‌اش نیست. با این همه تحصیل در رشتۀ فیزیک را رها نکرد. دوره لیسانس را که تمام کرد به‌طور جدی به مطالعۀ علوم انسانی پرداخت و همچنین در زمین‌شناسی و ژئوفیزیک ادامۀ تحصیل داد و فوق لیسانس گرفت و آن‌گاه در دانشگاه هاروارد فلسفه و تاریخ علم خواند و با مدرک دکتری فلسفه و تاریخ علم از این دانشگاه فارغ‌التحصیل شد. در سال 1337 به ایران بازگشت و به تدریس فلسفه و تاریخ علوم در دانشگاه تهران پرداخت. چند سالی رئیس دانشکده ادبیات دانشگاه تهران بود و بعد از آن معاون دانشگاه تهران شد. سید حسین نصر همچنین از سال 1351 تا 54 رئیس «دانشگاه صنعتی آریامهر»، که بعد از انقلاب به «دانشگاه صنعتی شریف» تغییر نام یافت، بود. او در تأسیس «دانشگاه صنعتی اصفهان» نیز همکاری داشت. تأسیس مؤسسه‌ای که امروزه «مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران» نام دارد از دیگر فعالیت‌های علمی سید حسین نصر در دوران اقامتش در ایران بود. او در ایران، ضمن تدریس، به تحصیل در فلسفۀ اسلامی نزد استادانی چون محمدحسین طباطبایی و محمدکاظم عصار و ابوالحسن رفیعی قزوینی پرداخت و با متفکران اسلامی نظیر مرتضی مطهری و مهدی الهی قمشه‌ای نیز نشست‌وبرخاست و همکاری فکری داشت.
سید حسین نصر فیلسوفی سنت‌گراست و دیدگاه‌های فلسفی‌اش متأثر از دیدگاه‌های رنه گنون و فریتهوف شوان است. او در سال 1966 در دانشگاه شیکاگو به سخنرانی درباره رابطۀ دین و فلسفه با محیط زیست پرداخت و همین سخنرانی پایه‌ای شد برای نوشتن کتابی به نام «انسان و طبیعت: بحران معنوی انسان جدید» از جانب او. نصر در این کتاب نوع مواجهۀ انسان مدرن با طبیعت را مورد نقد قرار داده است. نصر از منظر فیلسوفی سنت‌گرا با جامعه و انسان مدرن مواجه می‌شود و از همین رو همۀ جوانب مدرنیته را تأیید نمی‌کند و احیاء سنت را در عصر مدرن ضروری می‌داند. از دیگر آثار سید حسین نصر می‌توان به کتاب‌های «جوان مسلمان و دنیای متجدد»، «معرفت و امر قدسی»، «اسلام و تنگناهای انسان متجدد» و «تاریخ فلسفۀ اسلامی» اشاره کرد.

جانر کی. دگلی، یکی از ویراستاران کتاب «تفسیر معاصرانۀ قرآن کریم»، استادیار دین‌پژوهی اهل امریکاست و در دانشکده هولی کراس تدریس می‌کند. او متخصص عرفان اسلامی، فلسفۀ اسلامی، گفت‌وگوی ادیان و قرآن پژوهی است. دگلی در یک خانواده مسلمان قفقازی‌تبار در امریکا زاده شده است.

ماریا مسی دکاکه، ویراستار دیگر کتاب «تفسیر معاصرانۀ قرآن کریم»، استادیار دین‌پژوهی در دانشگاه جورج ماسون و متخصص تشیّع، عرفان اسلامی، فلسفه و کلام اسلامی، قرآن کریم، گفت‌وگوهای ادیان و مباحث مربوط به زنان در اسلام کلاسیک است. دکاکه مسلمان است و اهل امریکا.

جوزف ئی. بی. لومبارد، که او نیز یکی دیگر از ویراستاران کتاب «تفسیر معاصرانۀ قرآن کریم» است، استادیار گروه مطالعات زبان عربی و ترجمه در دانشگاه امریکایی شارجه و متخصص قرآن‌پژوهی و عرفان اسلامی و فلسفۀ اسلامی و الهیات مقایسه‌ای و معادشناسی اسلامی است. لومبارد نیز امریکایی و مسلمان است.

محمد رُستُم، کمک ویراستار کتاب «تفسیر معاصرانۀ قرآن کریم»، دانشیار اسلام‌پژوهی در دانشگاه کارلیتون و متخصص فلسفۀ اسلامی و عرفان اسلامی و تفسیر قرآن کریم است. رُستُم در یک خانواده کانادایی آسیایی‌تبارِ اهل جنوب آسیا زاده شده و دارای دکترای مطالعات اسلامی است.

درباره ترجمۀ فارسی کتاب تفسیر معاصرانۀ قرآن کریم
کتاب «تفسیر معاصرانۀ قرآن کریم»، به ترجمه و تحقیق انشاءالله رحمتی و با مقدمه‌ای مفصل از مترجم و به ویرایش مصطفی ملکیان، در نشر سوفیا منتشر شده است. انشاءالله رحمتی، متولد 1345 در ملایر، مترجم و پژوهشگر ایرانی در زمینۀ فلسفه و عرفان است. رحمتی دارای لیسانس و فوق لیسانس فلسفه از دانشگاه تهران و دکتری فلسفۀ اسلامی از واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی است. او در دانشگاه‌هایی گوناگون تدریس کرده و اکنون در دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی درس می‌دهد.
رحمتی همچنین سردبیر مجلۀ «اطلاعات حکمت و معرفت» است. او چندبار مترجمِ برگزیده شده است. از ترجمه‌های انشاء‌الله رحمتی می‌توان به کتاب‌های «نقد عقل عملی»، «تخیّل خلّاق در عرفانِ ابن عربی»، «دانشنامۀ فلسفۀ دین»، «عشقِ الهی»، «ارض ملکوت: کالبد رستاخیزی انسان از ایران مزدایی تا ایران شیعی»، «عرفانِ شرق و غرب: تحلیلی مقایسه‌ای درباره ماهیت عرفان» و «دانشنامۀ زیبایی‌شناسی و فلسفۀ هنر» اشاره کرد.

رتبۀ جلد اول کتاب «تفسیر معاصرانۀ قرآن کریم» در گودریدز: 4.45 از 5.