لیبرالیسم و محدودیت های عدالت

کتاب «لیبرالیسم و محدودیت‌های عدالت» اثر مایکل سندل
نقد یک لیبرال بر لیبرالیسم با نشان دادن محدودیت‌های عدالت و محدودیت‌های لیبرالیسم. مایکل سندل، فیلسوف سیاسی مشهور معاصر، در کتاب «لیبرالیسم و محدودیت‌های عدالت»، لیبرالیسم کانت و لیبرالیسم مطرح در عمده فلسفه اخلاق و فلسفه سیاسی معاصر را به چالش کشیده است.
کتاب «لیبرالیسم و محدودیت‌های عدالت» در سال 1982 منتشر شد. سندل در این اثر ضمن انتقاد از برخی آرای جان رالز و لیبرال‌های دیگر می‌گوید هویت فرد انسان در جمع‌هایی که عضو آنها است و از تعهداتی که بر اثر عضویت در آنها پیدا می‌کند شکل می‌گیرد.
کتاب «لیبرالیسم و محدودیت‌های عدالت» از طریق نقد لیبرالیسم در پی بازتعریف دوباره آن است. سندل لیبرالیسم مدنظرش را لیبرالیسم وظیفه‌گرا می‌نامد.

مروری بر کتاب «لیبرالیسم و محدودیت‌های عدالت»
کتاب «لیبرالیسم و محدودیت‌های عدالت» اثری است درباره لیبرالیسم از منظری که مایکل سندل در نظر دارد. لیبرالیسمی که سندل در این کتاب به آن می‌پردازد قرائت غالب در فلسفه اخلاق، فلسفه حقوق و فلسفه سیاسی معاصر است: لیبرالیسمی که مفاهیم عدالت، انصاف، و حقوق فردی در آن نقش محوری دارند و بنیاد فلسفی‌اش را تا حدود زیادی به کانت مدیون است.
به عبارت دیگر، لیبرالیسمی که سندل در کتاب «لیبرالیسم و محدودیت‌های عدالت» از آن صحبت می‌کند، مکتبی اخلاقی است که قائل به تقدم حق بر خیر است و معمولا در تقابل با سودگرایی تعریف می‌شود. سندل برای توصیف بهتر آن را لیبرالیسم وظیفه‌گرا می‌نامد. او می‌گوید لیبرالیسم وظیفه‌گرا پیش از هر چیز نظریه‌ای درباره عدالت است، به‌ویژه درباره اولویت عدالت در میان آرمان‌های اخلاقی و سیاسی. دعوی اساسی آن را می‌توان این‌گونه بیان کرد: چون جامعه از افراد کثیری تشکیل می‌شود که هریک اهداف و علایق و تعبیرهای خاص خود از خیر را دارند، هنگامی سامان بهینه می‌یابد که پیرو اصولی باشد که خودشان تعبیر خاصی از خیر را فرض نگرفته باشند. آنچه این اصول سامانگر را توجیه می‌کند ابتدائا این نیست که رفاه اجتماعی را به حداکثر می‌رسانند یا به طریقی خیر را ارتقا می‌بخشند؛ این است که با مفهوم حق -مقوله‌ای اخلاقی که مقدم بر خیر و مستقل از آن فرض می‌شود- سازگارند.
کتاب «لیبرالیسم و محدودیت‌های عدالت» شامل پیشگفتاری با نام «لیبرالیسم و اولویت عدالت» و چهار بخش با این عناوین است: «عدالت و سوژه اخلاقی»، «مالکیت، استحقاق، و عدالت توزیعی»، «نظریه قرارداد و توجیه» و «عدالت و خیر». کتاب یک جمع‌بندی کوتاه هم دارد که نویسنده در آن نتیجه مباحث‌اش را به اجمال نوشته است.
حسن افشار، مترجم کتاب «لیبرالیسم و محدودیت‌های عدالت»، یادداشتی در ابتدای اثر نوشته و در آن به اختصار به مرور مهم‌ترین نظرات فیلسوفان و نظریه‌پردازانی که پایه‌های لیبرالیسم را گذاشته‌اند پرداخته است. او همچنین به آرای برخی از مهم‌ترین فیلسوفان لیبرال معاصر نیز اشاره‌ای کرده و درواقع فشرده‌ای از سیر لیبرالیسم به دست داده است تا خواننده درک بهتری از کتاب به دست بیاورد.
اولویت عدالت یکی از پایه‌های استدلال سندل در کتاب «لیبرالیسم و محدودیت‌های عدالت» است. سندل می‌گوید عدالت صرفا ارزش مهمی در میان ارزش‌های دیگر نیست که در صورت لزوم مورد سنجش قرار گیرد؛ عدالت خودش وسیله‌ سنجش ارزش‌های دیگر است. در این معنا، این به قولی «ارزشِ ارزش‌ها» خود را تسلیم همان رفتاری نمی‌کند که با ارزش‌هایی می‌شود که همه را او خودش سامان می‌دهد. عدالت میزانی است که ارزش‌های ناهمساز را آشتی می‌دهد، و میزانی که بین تعابیر مختلف خیر جمع می‌کند، اگر حل اختلاف نکند. پس باید تقدمی نسبت به آن ارزش‌ها و خیرها داشته باشد. امکان ندارد تعبیری از خیر بتواند اقتضائات عدالت را منتفی کند، زیرا این اقتضائات از یک ردیف کیفی دیگرند و اعتبار آنها به گونه‌ی دیگری احراز می‌شود. نسبت به ارزش‌های اجتماعی به طور کلی، عدالت اساساً منفصل و منزوی است، همانند دادرسی که خود را داخل دعوا نمی‌کند.
سندل همچنین می‌پرسد این چه معنایی است که عدالت در آن معنا به عنوان داور ارزش‌ها باید مقدم بر آنها باشد؟ نویسنده کتاب «لیبرالیسم و محدودیت‌های عدالت» معتقد است که یک معنای این تقدم یک «باید» اخلاقی است که از نقد رالز بر اخلاق سودگرایانه درمی‌آید. از این منظر، تقدم عدالت یک لازمه‌ کثرت ذاتی نوع بشر و شرافت افرادی است که آن را تشکیل می‌دهند. عدالت را فدای خیر عامه کردن به منزله‌ی تعرض کردن به تعرض‌ناپذیر و محترم نشمردن تفاوت افراد است. هر شخصی تعرض‌ناپذیری‌ای بر اساس عدالت دارد که حتی رفاه کل جامعه نمی‌تواند پایمالش کند. به این دلیل، عدالت نمی‌پذیرد که محروم کردن عده‌ای از آزادی با فراهم آوردن خیر بیشتر برای دیگران جبران می‌شود. عدالت اجازه نمی‌دهد فداکاری‌هایی که بر اقلیتی تحمیل می‌شود تحت‌الشعاع مقدار بیشتر مزایایی که اکثریت به دست می‌آورند قرار گیرد. ازاین‌رو در جامعه‌ی عادل، حقوق برابر شهروندی فرض مسلمی است که عدالت آن را تضمین کرده و چانه‌زنی‌های سیاسی یا حساب منافع اجتماعی نمی‌تواند خدشه‌ای بدان وارد کند.

درباره مایکل سندل نویسنده کتاب «لیبرالیسم و محدودیت‌های عدالت»
مایکل سندل، نویسنده، فیلسوف سیاسی و از چهره‌های مطرح نظریه اجتماعی و علوم سیاسی در سال 1953 در امریکا متولد شد و استاد دانشگاه هاروارد است. او در آثارش به نقد بازار آزاد و لیبرالیسم پرداخته است. سندل به نحله جامعه‌گرایان یا جماعت‌گرایان تعلق دارد و از منتقدان نظریه عدالت جان رالز به شمار می‌رود. سندل به خصوص به خاطر دوره عدالت که سال‌ها در هاروارد تدریس کرده شناخته می‌شود. همچنین آثار او نیز شهرتی زیاد دارند و به زبان‌های متعددی ترجمه شده‌اند. «استبداد شایستگی»، «آنچه با پول نمی‌توان خرید»، «عدالت»، «انسان بی‌نقص» و «اخلاق در سیاست» برخی دیگر از آثار سندل است که به فارسی ترجمه شده‌اند.

درباره ترجمه کتاب «لیبرالیسم و محدودیت‌های عدالت»
کتاب «لیبرالیسم و محدودیت‌های عدالت» با ترجمه حسن افشار در نشر مرکز منتشر شده است.
حسن افشار، متولد 1332 در میاندوآب، مترجم ایرانی است. افشار به دلیل شغل پدرش که در میاندوآب ماموریت داشت در این شهر به دنیا آمد اما تمام دوران تحصیل‌اش را در تهران گذراند. او در سال 1353 در حالی که ایام پایانی خدمت سربازی را می‌گذراند به دانشگاه رفت. او در سال سوم رشته معماری و شهرسازی بود که قید اتمام تحصیل در این رشته را زد و برای تحصیل در رشته سینما به امریکا رفت. حسن افشار از ابتدای ورود به دانشگاه به شکل تفننی ترجمه می‌کرد اما در امریکا به شکل جدی‌تری به ترجمه پرداخت و اولین اثری که ترجمه کرد کتاب «تاریخ سینما» بود. او تاکنون آثار متعددی در زمینه‌های مختلف به خصصوص در زمینه‌های مختلف ترجمه کرده است. «لیبرالیسم و محدودیت‌های عدالت»، «آنچه با پول نمی‌توان خرید»، «تاریخ مختصر جمهوری وایمار»، «سه رساله پیشا نقدی» و «نیمه‌شب در کتاب‌فروشی افکار نورانی» برخی از ترجمه‌های حسن افشار هستند.