افسانه اسطوره

کتاب «افسانه اسطوره» اثر نجف دریابندری
مباحثی در باب خطوط کلی افسانه‌شناسی نوین به قلم نجف دریابندری. کتاب «افسانه اسطوره» شامل مقالاتی است در شرح چند نظریه در زمینه افسانه‌شناسی و همچنین نقدی بر یک اصطلاح که در زبان فارسی رایج شده است.
سال‌ها پیش انتشار ترجمه نجف دریابندری از یکی از کتاب‌های ارنست کاسیرر با عنوان «افسانه دولت» به مباحثی دامن زد از جمله این که چرا او در این کتاب اصطلاح افسانه را به جای اسطوره به کار برده است. این مسئله سبب شد تا دریابندری بر روی یک اشتباه تاریخی که در دهه‌های اخیر در زبان فارسی رخ داده دقیق شود و همچنین به بررسی مسایل مطرح شده در افسانه‌شناسی قرن بیستم بپرازد.
کتاب «افسانه اسطوره» برای علاقه‌مندان به مردم‌شناسی، افسانه‌شناسی و به طور کلی علاقه‌مندان به مباحث فرهنگی کتابی مفید و خواندنی است.

مروری بر کتاب «افسانه اسطوره»
کتاب «افسانه اسطوره» بر اساس یک ضرورت نوشته شده است. نجف دریابندری در پیشگفتار کتاب توضیح داده که یک اشتباه رایج در فرهنگ ایرانی و زبان فارسی موجب شده که او به سراغ نوشتن مقالات این کتاب برود تا به این واسطه به رفع این اشتباه کمک کند.
نویسنده کتاب «افسانه اسطوره» در پیشگفتارش به یک اشتباه تاریخی اشاره کرده که در چند دهه اخیر رواج یافته و موجب سوء‌تفاهم‌هایی در فرهنگ و زبان فارسی شده است. دریابندری معتقد است که معادل فارسی کلمه «میت» اصطلاح افسانه است اما در دوران اخیر به اشتباه از کلمه اسطوره به جای آن استفاده شده است. او توضیح داده که در زبان فارسی همیشه افسانه در این معنی رایج بوده اما امروز در بسیاری از موارد اسطوره جای افسانه را گرفته است. این اتفاق در چند دهه اخیر به خاطر یک اشتباه تاریخی پیش آمده و «موجب تیرگی مبحث میت در علم مردم‌شناسی فرهنگی شده است، و نویسنده عقیده دارد که تا این اشتباه رفع نشود این تیرگی از محیط فرهنگی ایران و زبان فارسی زدوده نخواهد شد.»
موضوع اصلی کتاب «افسانه اسطوره» همین مسئله است که در چند دهه اخیر رواج یافته است. اما دریابندری به واسطه‌ای دیگر به سراغ نوشتن مقالات این کتاب رفته است. او در سال 1360 کتابی از ارنست کاسیرر را با عنوان «افسانه دولت» به فارسی ترجمه کرد و در پیشگفتار آن کتاب دلایل خود را برای به کار بردن کلمه افسانه به جای اسطوره به اختصار توضیح داده بود. انتشار این کتاب و کاربرد افسانه به جای اسطوره موجب شد تا نقد و نظرهای مخالفی در برخی نشریات منتشر شود. با تجدیدچاپ کتاب «افسانه دولت» دریابندری پیشگفتار کتاب را کمی گسترش داد و بار دیگر مسئله مورد اختلاف را شکافت. اما بحث دریابندری بسیار بیشتر از پیشگفتار یک کتاب شد و از این‌رو او تصمیم گرفت اثری جداگانه درباره این موضوع منتشر کند که کتاب «افسانه اسطوره» حاصل آن است.
دریابندری در پیشگفتار کتاب «افسانه اسطوره» به سوء‌تفاهم‌هایی که کاربرد کلمات افسانه و اسطوره به وجود آورده اشاره کرده و نوشته: «مشکل مربوط به کسانی است که مطالبی، کم یا بیش، درباره افسانه‌شناسی قرن بیستم خوانده یا شنیده‌اند و برای آنها این توهم پیش آمده است که مقوله تازه‌ای در علم مردم‌شناسی کشف یا خلق شده است که به نام تازه‌ای هم نیاز دارد. بحثی که در این کتاب می‌آید توضیح این مطلب است که چنین چیزی نیست، آنچه پیش آمده این است که در علم افسانه‌شناسی تحولاتی صورت گرفته و چند تن از متفکران و مردم‌شناسان عصر جدید نظریه‌های تازه‌ای درباره مفهوم کهن افسانه پرورانده‌اند.» در مقالات و مباحث مطرح شده در کتاب «افسانه اسطوره» می‌بینیم که این نظریه‌ها، با همه تفاوت‌ها و حتی ناسازگاری‌هایی که با هم دارند همه زیر همان عنوان کهن میت یا افسانه قرار می‌گیرند و هیچ‌کدام از افسانه‌شناسان جدید نه تنها نام تازه‌ای روی موضوع بحث خود نگذاشته‌اند بلکه در واقع نمی‌توانسته‌اند چنین کاری بکنند.
کتاب «افسانه اسطوره» شامل بیست مقاله با این عناوین است: «افسانه و حقیقت»، «میت یعنی چه؟»، «میت در فرهنگ غربی»، «نظریه کاسیرر در افسانه‌شناسی»، «انگیزه‌های سیاسی و اجتماعی کاسیرر»، «مردم‌شناسی میدانی»، «نظریه کاربردی مالینوفسکی»، «افسانه‌شناسی میرچا الیاده»، «تفسیر آفرینش الیاده»، «افسانه مارکسیستی ژرژ سورل»، «افسانه در گروه دورکم»، «ساختارنگری لوی استروس»، «لوی استروس: گذار از افسانه به عقل»، «کاوشی در سابقه افسانه»، «اسطوره از کجا آمد؟»، «چند نتیجه»، «چند برهان غیرقاطع»، «دو برهان دیگر»، «تعارض در افسانه»، «فرجام کار اسطوره».
کتاب «افسانه اسطوره» به قلم نجف دریابندری در نشر کارنامه منتشر شده است.

درباره نجف دریابندری نویسنده کتاب «افسانه اسطوره»
نجف دریابندری، مترجم و نویسنده برجسته ایرانی است که در سال 1309 در آبادان متولد شد. گرچه دریابندری به عنوان نویسنده هم آثاری منتشر کرده اما آنچه نام او را در فرهنگ و ادبیات ایران ماندگار کرده ترجمه‌های ارزنده‌اش از آثار ادبی و فلسفی است. دریابندری خیلی زود به سراغ نوشتن و ترجمه کردن رفت و نخستین کارهایش در روزنامه‌های آبادان منتشر می‌شد. دریابندری تحصیلات منظمی نداشت و تحصیلاتش را پیش از دیپلم رها کرد اما با تلاشی پیگیرانه به آموختن زبان انگلیسی پرداخت. دریابندی بعد از آنکه در شرکت نفت استخدام شد به خاطر آشنایی با زبان انگلیسی به اداره کشتیرانی منتقل شد. دریابندی به نسلی از روشنفکران ایرانی تعلق داشت که دوره بالندگی‌شان همراه با سال‌های اوج فعالیت حزب توده ایران بود و او نیز در سن بیست سالگی به این حزب پیوست. حضور او در حزب توده ایران و همچنین شرکت در اعتصابات کارگران شرکت نفت به بازداشت او در سال 1333 منجر شد. او ابتدا حکم اعدام گرفت اما با تخفیف محکومیت چهار سال را در زندان گذراند. دوران زندان برای دریابندی فرصتی مغتنم برای مطالعه و ترجمه بود و برخی از آثار ارزنده او حاصل کار او در زندان است. دریابندری به عنوان مترجم و سرویراستار با موسسه فرانکلین هم همکاری داشت و فعالیت‌های او در آنجا نیز بسیار پربار بود. دریابندری که از اعضای برجسته کانون نویسندگان ایران هم بود سرانجام در 15 اردیبهشت 1399 درگذشت. دریابندری به خاطر ترجمه‌هاش از ادبیات امریکا جایزه تورنتون وایلدر را از دانشگاه کلمبیا دریافت کرده بود. «گور به گور»، «بیلی باتگیت»، «رگتایم»، «متفکران روس»، «پیرمرد و دریا»، «یک گل سرخ برای امیلی» و «بازمانده روز» عناوین برخی از ترجمه‌های دریابندری هستند.