کتاب «آيشمن در اورشليم: گزارشي در باب ابتذال شَر»، نوشته هانا آرنت
«آيشمن در اورشليم» (Eichmann in Jerusalem)، با عنوان فرعي «گزارشي در باب ابتذال شَر»، کتابي است از هانا آرنت که در آن، در قالب گزارش محاکمه آدولف آيشمن، يکي از افسران ردهبالاي آلمان نازي، به موضوع هولوکاست و نيز به مسئله شَر و ريشهها و عوامل سياسي – اجتماعي اعمال شريرانه پرداخته شده است. آدولف آيشمن در دوران هيتلر مسئوليت اداره امور مربوط به يهوديان در اداره اصلي امنيت رايش را بر عهده داشت. او متهم به فرستادن بيشمار يهودي به اردوگاههاي مرگ و اتاقهاي گاز بود. آيشمن بعد از جنگ جهاني دوم به آرژانتين گريخت و در آنجا با هويت جعلي به زندگياش ادامه داد تا اينکه سرانجام مأموران موساد او را شناسايي و دستگير کردند. او به اورشليم منتقل و در آنجا محاکمه و به اعدام محکوم شد. در زمان برگزاري محاکمه آيشمن، هانا آرنت، که آن زمان ساکن امريکا بود، از طرف نشريه «نيويورکر» به اورشليم رفت تا گزارش اين محاکمه را براي آن مجله بنويسد. آرنت، که از يهوديان گريخته از چنگِ نازيها بود، در محاکمه يکي از متهمان اصلي هولوکاست حاضر شد و حضور او در محکامه آيشمن يکي از مهمترين کتابهاي او، يعني همين کتاب «آيشمن در اورشليم» را رقم زد؛ کتابي که آرنت در آن محاکمه آيشمن را دستمايه قرار داده تا از اين رهگذر به تأمل در باب شَر بپردازد و ديدگاه فلسفي خود در اين باره را بيان کند. ويرايش نخست متن انگليسي اين کتاب در سال 1963 و ويرايش دوم آن در سال 1964 براي اولين بار منتشر شد.
در سال 2012 فيلمي بر اساس زندگي هانا آرنت ساخته شد که موضوع اصلي آن کتاب «آيشمن در اورشليم» و گزارش آرنت از محاکمه آيشمن بود.
مروري بر کتاب «آيشمن در اورشليم»
هانا آرنت در کتاب «آيشمن در اورشليم»، ضمن شرح محاکمه آدولف آيشمن، به بحث در باب شکلي از شر ميپردازد که منشاء آن نه تعصب است و نه بيماري رواني. او در اين کتاب از ريشههاي قانونيِ شَر سخن ميگويد و از شَرّي که منشاء آن قانون و قدرت است. آيشمن در دادگاه اعلام ميکند که به تصور او همه آنچه انجام داده است شَر نبوده و او با تصور پيشرفت کشور و خدمت به مردم سرزمينش همه آن اعمال هولناک را مرتکب شده است. به اعتقاد آرنت چنين ادعايي نشانگر آن است که قدرت ميتواند براي شَر توجيه قانوني بتراشد و به مردم چنين القا کند که پيشرفت و رفاهشان در گروِ اعمالِ جنايتکارانه است. آرنت نشان ميدهد که چگونه وقتي امکان انديشيدن از مردم گرفته شود، وقتي وجدان تعطيل شود و جنايت به امري عادي و حتا موجه بدل شود و مردم به تأمل در اعمال خود و به قضاوتِ خويش ننشينند، شَر گسترده ميشود و ابعادي هولناک پيدا ميکند.
آرنت، اگرچه خودش يهودي است، اما در «آيشمن در اورشليم» از موضع جانبدارانه يک يهودي متعصب به ماجراي آيشمن و مقوله شَر نمينگرد. آرنت خودِ دادگاه را هم نقد و محکوم ميکند و معتقد است دادگاهي که يهوديان براي محاکمه آيشمن تدارک ديدهاند دادگاهي نمايشي است. بنابراين کتاب آرنت نقدي بر روايت قربانيانگاريِ يهوديان نيز هست و آرنت به همين دليل با نوشتن اين کتاب مورد غضب يهوديان متعصب قرار گرفت.
آنچه آرنت در اين کتاب درباره «ابتذال شر» مطرح کرده به يکي از مباحث معروف و مهم حوزه انديشه بدل شده است. او در اين کتاب، با اتکا به شخصيتي که آيشمن در محاکمهاش از خود نشان ميدهد، استدلال ميکند که آيشمن اصلاً موجود عجيبوغريب و هيولاوشي نيست، بلکه يک انسان معموليِ عاري از تفکر است که براي منافع خود وارد دم و دستگاه نازيها شده است. آرنت معتقد است که مردم معمولي، بيآنکه ذاتاً شرور و خبيث باشند، تحت حکومت نظامهاي سياسي توتاليتر ميتوانند به موجوداتي شرور بدل شوند، چرا که اين نظامها مردم را طوري بار ميآورند که بدون فکر از خواستهاي آنها تبعيت کنند و اعمالِ شريرانه را به سود پيشرفت و رفاه خود بپندارند و از همين رو بابت انجام چنين اعمالي دچار عذاب وجدان نشوند. آرنت شَرّي از جنس آنچه را که آيشمن مرتکب شده بود نه ناشي از بحران رواني و خصوصيات فردي و ذاتي، بلکه ناشي از فقدان وجدان و تفکر و تبعيت محض از نظامهاي توتاليتر ميداند. او همچنين معتقد است که در قضاياي مربوط به هولوکاست و کشتار يهوديان تنها آيشمن مقصر نبوده و شوراهاي يهود نيز به نحوي در اين فاجعه نقش داشتهاند.
درباره هانا آرنت، نويسنده کتاب «آيشمن در اورشليم»
هانا آرنت (Hannah Arendt)، زاده 1906 در آلمان و درگذشته به سال 1975 در امريکا، از فيلسوفان و نظريهپردازان سياسي مطرح قرن بيستم بود. آرنت يهودي بود و با قدرت گرفتن نازيها در آلمان از کشور خود به فرانسه گريخت و از آنجا نيز، به دليل اينکه فرانسه نيز داشت به اشغال آلمان نازي درميآمد، به امريکا مهاجرت کرد. وضعيت مهاجران و آوارگان و پناهندگان سياسي يکي از دغدغههاي آرنت بود و در مباحث نظرياش به اين موضوع ميپرداخت. او همچنين در مدتي که در فرانسه اقامت داشت با سازماني که کودکان يهودي بيسرپرست را به فلسطين انتقال ميداد همکاري ميکرد.
آرنت در دانشگاه و در رشته فلسفه شاگرد مارتين هايدگر، ادموند هوسرل و کارل ياسپرس بود. زمينه اصلي کار فلسفي او فلسفه و نظريه سياسي بود. نظريات آرنت در باب توتاليتاريسم، حقوق بشر و مسئله شَر از جمله نظريات مطرح او در حوزه فلسفه سياسي است.
از کتابهاي آرنت ميتوان به «توتاليتاريسم»، «وضع بشر» و «انقلاب» اشاره کرد.
درباره ترجمه فارسي کتاب «آيشمن در اورشليم»
ترجمه فارسي کتاب «آيشمن در اورشليم: گزارشي در باب ابتذال شَر» در حالي در ايران براي اولين بار منتشر شد که حدود 60 سال از انتشار اين کتاب به زبان انگليسي ميگذشت، اگرچه بحث «ابتذال شر» که آرنت در اين کتاب مطرح کرده است براي اهل فلسفه و به ويژه فلسفه سياسي در ايران بحثي آشنا بود و بسيار به آن ارجاع داده ميشد. «آيشمن در اورشليم: گزارشي در باب ابتذال شَر» با ترجمه و مقدمه زهرا شمس در نشر برج منتشر شده است. کتاب با پيشگفتاري از آموس ايلون، با عنوان «تکفير هانا آرنت»، همراه است. نشر برج «آيشمن در اورشليم» را با رعايت قانون کپيرايت منتشر کرده است.
رتبه کتاب «آيشمن در اورشليم» در گودريدز: 4/23 از 5
