رمان «کتابخان? نيمه شب»، اثر مت هيگ
رمان «کتابخان? نيمهشب»، با عنوان اصلي The Midnight Library، يک رمان فلسفيِ علمي – تخيلي و فانتزي است. مضمون اين رمان معناي زندگي، احساس بيمعنايي و حسرت بابت کارهاي نکرده و راههاي نرفته و دلهرة وجودي برآمده از اين احساس است. مت هيگ در «کتابخان? نيمهشب» کتابخانه را بهصورت موقعيتي براي تجرب? وجودي و هستيشناختي به تصوير کشيده است. کتابخانه در اين رمان مکاني است انگار بيرون از زمان؛ جايي بيآغاز و بيپايان، ميان مرگ و زندگي، با بينهايت کتاب که انسان در آن در مقابل انواع احتمالات و امکانهاي متنوعِ زيستن قرار ميگيرد و با گشودن هر کتاب امکاني از زيستن را تجربه ميکند. در «کتابخان? نيمهشب» با اين پرسش مواجه ميشويم که اگر بيش از يک بار فرصتي براي زيستن در اين جهان داشته باشيم و بتوانيم زندگي سپريشدة خود را را دستکاري و آن را از نو و اينبار جورِ ديگري زندگي کنيم، آنوقت هر زندگيِ متفاوت با آنچه واقعاً زيستهايم چه پيامدي در بر دارد؟ مت هيگ در اين رمان، با خلق دنيايي که از جهاتي يادآورِ دنياي کتابخانهايِ قصههاي خورخه لوئيس بورخس است، ما را به تأمل در اين موضوع واميدارد که آيا راههاي نرفتهاي که حسرتشان را در زندگي ميخوريم واقعاً جاي حسرتخوردن دارند و آيا آن راهها واقعاً زندگيهايي مناسب ما بودهاند؟ همچنين بخشهايي از اين رمان به کتابي در زمين? خودياري ميماند که آموزههاي آن نه به صورت مباحث نظري، بلکه در قالب يک داستان بيان شده باشد.
متن اصلي رمان «کتابخان? نيمهشب» نخستين بار در سال 2020 منتشر شده است. متن فارسي اين رمان با ترجم? صبا نوروزي در بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه به چاپ رسيده است.
مروري بر رمان «کتابخان? نيمهشب»
نورا سيد، شخصيت اصلي رمان «کتابخان? نيمهشب»، زني است تنها و سي و پنج ساله که به احساس پوچي و بيمعنايي در زندگي رسيده است. او احساس ميکند در هم? کارها ناتمام است و زندگياش چيزي نيست جز حسرت بر راههاي نرفته و کارهاي نيمهکاره. نورا فلسفه خوانده است. اهل موسيقي است و زماني هم خوانندة يک گروه موسيقي بوده، اما موسيقي را هم، مثل خيلي از کارهاي ديگر زندگياش، رها کرده و اکنون در يک فروشگاه وسايل موسيقي کار ميکند. او احساس ميکند که در زندگي شکست خورده و در اوج احساس پوچي و خلاء تصميم ميگيرد به زندگياش پايان دهد، چون دليلي براي ادام? زندگي نمييابد. اين تصميم آغاز سفرِ ناخواست? نورا به جايي غريب به نام «کتابخان? نيمهشب» است؛ نورا که قصدِ ترک زندگي را داشته، به جاي اينکه سر از دنياي پس از مرگ درآورد، به مکاني وارد ميشود که بين مرگ و زندگي قرار دارد. اين مکان همان «کتابخان? نيمهشب» است. رمان با ورود نورا به «کتابخان? نيمهشب» حالوهوايي فانتزي به خود ميگيرد. سفرِ نورا به اين کتابخانه يک سفر خيالي است که امکان تأملي عميقتر در معناي زندگي و فرصتهاي از دست رفت? زندگياش را براي او فراهم ميکند. اين کتابخانه بيشمار کتاب دارد، اما هم? اين کتابها تنها مخصوص زندگي نوراست و دربردارندة احتمالات مختلف و متنوع زندگي او. گويي براي هر انساني يک «کتابخان? نيمهشب» مخصوص به او وجود دارد. مثل قص? «در برابر قانون کافکا» که در آن براي هرکس دري جداگانه براي ورود به قانون تعبيه شده و هر دَر فقط مخصوصِ يک نفر است. اما اگر دربانِ قانون در قص? کوتاه کافکا بيرحمانه در را به روي مراجعي که سالها جلوِ درِ مخصوص به خودش به انتظار نشسته است ميبندد، کتابدار مهربان و خردمند «کتابخان? نيمهشب» مت هيگ زني است که با گشادهرويي درِ کتابخان? مخصوصِ نورا را به روي او ميگشايد و ميگذارد که نورا وارد شود و در اين کتابخانه کتابهاي زندگياش را ورق بزند و در معرض انتخابهاي گوناگون قرار بگيرد و چندين و چند زندگي را زندگي کند. نورا در هر کتاب يکي از راههاي نرفتهاي را که حسرتشان را خورده بوده است تجربه ميکند. او که از زندگي واقعي خود ناراضي است و به همين دليل تصميم گرفته به زندگياش پايان دهد، در «کتابخان? نيمهشب» اين فرصت را پيدا ميکند که بارها و بارها و هربار به صورتي متفاوت با قبل زندگي کند و پيامد هر يک از اين زندگيها را هم ببيند. اما نتيج? اين تجرب? شگفت و سفر فلسفي و قرار گرفتن در برابر امکانها و احتمالات گوناگون چيست؟ نورا دست آخر به چه نتيجهاي ميرسد و کدام راه و کدام امکان را انتخاب ميکند و داستان معماي وجودي و سفر خيالياش به «کتابخان? نيمهشب» چگونه به پايان ميرسد؟ آيا اصلاً سفر او را پاياني هست يا تا ابد بايد بينهايت زندگي را تجربه و امتحان کند و در معرض احتمالات گوناگون قرار بگيرد؟ اينها پرسشهايي است که براي رسيدن به پاسخ آنها بايد با نورا در «کتابخان? نيمهشب» همسفر شويد و پابهپاي او زندگيهايش را زندگي کنيد. «کتابخان? نيمهشب» رماني است تأملبرانگيز با رگههايي از طنزي پنهان و رندانه و برآمده از تفکر در جهان و انسان و موقعيت انسان در هستي. مت هيگ در اين رمان قصه و تخيل و فانتزي و انديشه و فلسفه را به هم پيوند زده است.
دربارة مت هيگ، نويسندة رمان «کتابخان? نيمهشب»
مت هيگ (Matt Haig)، متولد 1975، رماننويس و روزنامهنگار انگليسي است. او نويسندة آثاري داستاني و غيرداستاني براي کودکان و بزرگسالان است. «آخرين خانواده در انگليس» از ديگر آثار داستاني مت هيگ و نخستين رمان اوست.
از هيگ به جز «کتابخان? نيمهشب» کتابهاي ديگري هم به فارسي ترجمه شده است. ديگر آثار ترجمهشدة او به فارسي عبارتند از: «دلايلي براي زنده ماندن»، «چگونه زمان را متوقف کنيم»، «انسانها» و «گربه بودن».
هيگ نويسندهاي با آثاري پرفروش و پرمخاطب است و به خاطر آثارش جوايز بلو پيتر و اسمارتيز را دريافت کرده و سه بار هم نامزد دريافت مدال کارنيج شده است.
