یک روز از زندگی ایوان دنیسوویچ

کتاب «یک روز از زندگی ایوان دنیسوویچ» اثر الکساندر سولژنیتسین
داستانی از زندگی تیره و دلگیر اردوگاهی که به شکلی ماهرانه به عنون نمادی از زندگی هر روزه در دوران حکومت استالین درآمده است. الکساندر سولژنیتسین، نویسنده مشهور قرن بیستم روسیه و برنده نوبل ادبی، در رمان «یک روز از زندگی ایوان دنیسوویچ» به نوعی بخشی از تجربیات شخصی خودش را نیز به عرصه روایت درآورده است.
سولژنیتسین در سال 1950 و در حالی که در حال گذراندن دوران محکومیت‌اش بود، به اردوگاه جدیدی که برای زندانیان سیاسی ساخته شده بود منتقل شد. این اردوگاه در قزاقستان واقع شده بود و در اینجا بود که او کتاب «یک روز از زندگی ایوان دنیسوویچ» را نوشت. سولژنیتسین در این اردوگاه به عنوان معدن‌چی، آجرچین و ریخته‌گر کار می‌کرد.
سولژنیتسین در سال 1961 و پس از بیست و دومین کنگره حزب کمونیست شوروی تصمیم گرفت کتاب «یک روز از زندگی ایوان دنیسوویچ» را به مردم معرفی کند. یک سال پس از این، رمان منتشر شد اما سپس انتشار کتاب‌هایش متوقف شد.

مروری بر کتاب «یک روز از زندگی ایوان دنیسوویچ»
کتاب «یک روز از زندگی ایوان دنیسوویچ» از مشهورترین رمان‌های الکساندر سولژنیتسین است که از منظری خاص به زندگی اردوگاهی پرداخته است.
رمان «یک روز از زندگی ایوان دنیسوویچ» اگرچه به اردوگاه‌های کار اجباری و هراس‌های دوران حکومت استالین مربوط است، اما به قول گئورگ لوکاچ، این دلیل اصلی اهمیت این رمان نیست. لوکاچ درباره اهمیت اصلی کتاب «یک روز از زندگی ایوان دنیسوویچ» نوشته: «دستاور ادبی سولژنیتسین در این کتاب، دگرگون ساختن ماجرای یک روز بی‌حادثه در اردوگاهی نوعی به صورت نمادی از گذشته است، گذشته‌ای که هنوز پشت سر گذاشته نشده و به بیان هنری درنیامده است. با اینکه اردوگاه‌ها اندکی از بسیار ویژگی‌های دوران استالین را دربرمی‌گیرد، اما نویسنده با این تصویر تیره و دلگیر زندگی اردوگاهی که ماهرانه ترسیم می‌کند، نمادی از زندگی هر روزه زمان حاکمیت استالین به دست می‌دهد.»
به اعتقاد لوکاچ، سولژنیتسین در کتاب «یک روز از زندگی ایوان دنیسوویچ» در تحقق ویژگی اشاره شده موفق عمل کرده چرا که در مواجهه‌ای هنرمندانه با مسئله این پرسش‌ها را مطرح کرده که: این دوران چه خواسته‌هایی را بر مردمانش تحمیل کرده است؟ چه کسی موجودیت انسانی خویش را به اثبات رسانیده است؟ چه کسی شأن و تمامیت انسانی خویش را حفظ کرده است؟ چه کسی از مهلکه جان به در برده است و چگونه این کار را کرده است؟ چه کسی به گوهر انسانی خویش پایبند بوده است؟ این انسانیت در کجاها خدشه‌دار شده، در هم‌شکسته و لگدکوب شده است؟
لوکاچ می‌گوید که وفاداری بی‌چون و چرای سولژنیتسین در کتاب «یک روز از زندگی ایوان دنیسوویچ» به چارچوب تنگ زندگی اردوگاهی، آن هم به صورت عریان و بی‌واسطه‌اش، این امکان را به او می‌دهد که پرسش خود را یکجا هم به بیانی کلی و هم به گونه‌ای مشخص با ما در میان بگذارد: «گریز راه‌های سیاسی یا اجتماعی که زندگی در برابر انسان‌های زنده قرار می‌دهد، گریز راه‌هایی که پیوسته در حال تغییراند، در نهاد موضوعی که نویسنه مطرح می‌کند نادیده انگاشته می‌شوند. در حالی که پایداری یا زوال که همان بودن یا نبودن عینی آد‌م‌های زنده است، نمودی صریح پیدا می‌کنند، آنچنان که هر تصمیمی که به تنهایی گرفته می‌شود تا سطح یک تعمیم منطبق با واقعیت فرا می‌رود و به صورت نمونه‌ای بارز، خود می‌نماید.»
شخصیت اصلی کتاب «یک روز از زندگی ایوان دنیسوویچ» ذهنیتی بسته دارد و کل داستان به این دلیل که توصیف شرایط اردوگاهی است چارچوبی تنگ دارد.
رضا فرخ‌فال کتاب «یک روز از زندگی ایوان دنیسوویچ» را از نسخه انگلیسی اثر به فارسی برگردانده است. او در یادداشت کوتاهش نوشته که زبان داستان «یک روز از زندگی ایوان دنیسوویچ» زبانی است آمیخته با اصطلاحات اردوگاهی و واژه‌ها و تعابیری که رنگ و بوی زبان روستاییان شوروی را دارد. مترجم برای برگرداندن این زبان تمهدی خاص درنظر گرفته و خودش توضیح داده که: «...واژه‌ها گاهی دور از ادب و آداب مجامع آزاد رسمی است، اما وفاداری به اصل تا حد زیادی در برگردان فارسی میسر شده است. در این زمینه چند جا که امکان داشت، برابرهایی خاص از زبان فارسی گنجانده شده که شاید در نگاه نخست ناآشنا به نظر برسد، اما در بافت جمله معنای خود را می‌رساند و نیازی به توضیح نداشت. در دیگر جاها همان برابر‌هایی آمده که کتاب لغت و زبان گفت‌وگو به دست می‌داد.»

درباره الکساندر سولژنیتسین نویسنده کتاب «یک روز از زندگی ایوان دنیسوویچ»
الکساندر سولژنیتسین در 11 دسامبر 1918 در کیسلوودسک به دنیا آمد. پدرش در دانشگاه مسکو فلسفه خوانده بود اما در سال 1914 و با آغاز جنگ تحصیلاتش را نیمه‌تمام رها کرد و به عنوان سرباز داوطلب در ارتش ثبت‌نام کرد و در سال 1918 و شش ماه پیش از به دنیا آمدن الکساندر در جنگ کشته شد. مادرش ماشین‌نویس بود و در روستوف مشغول به کار بود. دوران کودکی و نوجوانی الکساندر سولژنیتسین در روستوف سپری شد. او در سال 1936 دبیرستان را تمام کرد و می‌خواست به کلاس‌های آموزش ادبیات برود اما در آنجا چنین کلاس‌هایی وجود نداشت. از سوی دیگر به دلیل فقر خانواده امکان رفتن به مسکو نیز وجود نداشت. در نتیجه او به دانشگاه روستوف رفت و ریاضیات خواند. سولژنیتسین استعداد زیادی در آموختن ریاضی از خود نشان داد اما نمی‌خواست در تمام زندگی‌اش با ریاضی سروکار داشته باشد اگرچه ریاضیات نقش مهمی در زندگی‌اش داشت و به قول خودش دوبار او را از مرگ نجات داد. او بعدها در دوران تبعدش امکان این را داشت که ریاضی و فیزیک تدریس کند و این عاملی بود که می‌توانست سال‌های تبعید را قابل تحمل کند. سولژنیتسین بین سال‌های 1939 تا 1941 در کنار تحصیل ریاضی و فیزیک در دانشگاه، دوره ادبیات را هم در انستیتو تاریخ، فلسفه و ادبیات مسکو پشت سر گذاشت. او اندکی پیش از آغاز جنگ از دانشگاه فارغ‌التحصیل شد و به دلیل ضعف جسمانی به عنوان درشکه‌ران به جبهه اعزام شد. سولژنیتسین به خاطر توهین به استالین در مکاتباتی که با یکی از دوستانش داشت دستگیر می‌شود و در سال 1945 به هشت سال کار در اردوگاه محکوم می‌شود. این اولین دوره محکومیت او بود. سولژنیتسین پس از این نیز زندگی پرفراز و نشیبی را پشت سر گذاشت تا اینکه در نهایت در سال 1974 از اتحاد جماهیر شوروی اخراج شد. اما در سال 1990 گورباچف حق شهروندی را به او بازگرداند و از خیانت مبرا شد. سولژنیتسین که برنده جایزه نوبل ادبی هم شده بود در اوت 2008 درگذشت.

درباره ترجمه کتاب «یک روز از زندگی ایوان دنیسوویچ»
کتاب «یک روز از زندگی ایوان دنیسوویچ» با ترجمه رضا فرخ‌فال در نشر نو منتشر شده است.
رضا فرخ‌فال، متولد 1328، نویسنده و مترجم مطرح ایرانی است. او کار ادبی‌اش را با انتشار داستان‌هایی در «جنگ اصفهان» در اواخر دهه چهل آغاز کرد. به جز نویسندگی و مترجمی، فرخ‌فال به تدریس زبان فارسی در چند دانشگاه امریکا مشغول بوده است. مجموعه داستان «آه، استانبول» از مشهورترین آثار داستانی او به شمار می‌رود. «عالیجناب کیشوت» و «یک روز از زندگی ایوان دنیسوویچ» نیز از جمله ترجمه‌های او هستند.