خمسه به روایت خمسه

کتاب «خمسه به روایت خمسه» به کوشش امید نجوان
علیرضا خمسه را بیشتر به عنوان بازیگر می‌شناسیم. در کتاب «خمسه به روایت خمسه» اما با چهره‌ای متفاوت از این بازیگر مشهور سینما و تلویزیون آشنا می‌شویم. «خمسه به روایت خمسه» کتابی است که در آن با علیرضا خمسۀ شاعر و نویسنده و مترجم شعر مواجه می‌شویم. «خمسه به روایت خمسه» کتابی است شامل نوشته‌هایی از علیرضا خمسه و همچنین نوشته‌هایی درباره او که به کوشش امید نجوان در این کتاب گردآمده‌اند.
کتاب «خمسه به روایت خمسه» علیرضا خمسه‌ای را به ما معرفی می‌کند که چهره‌ای بس جدی‌تر از تصویر کُمیکی دارد که بر اساس فیلم‌های کمدی و برنامه‌های تلویزیونی در حافظۀ مخاطبان سینما و تلویزیون نقش بسته است. چه بسا ما نیز همچون امید نجوان، آن‌طور که او خود در یادداشت کوتاه ابتدای کتاب «خمسه به روایت خمسه» نقل کرده است، ابتدا باورمان نشود که بعضی اشعار و دیگر نوشته‌هایی که در این کتاب می‌خوانیم سروده و نوشتۀ همان علیرضا خمسه‌ای باشد که از طریق سینما و تلویزیون می‌شناسیم. اما آنچه به اسم و امضای علیرضا خمسه در کتاب «خمسه به روایت خمسه» می‌خوانیم به‌واقع آثاری است از همان علیرضا خمسه‌ای که تصویر او را از گذشته‌های دور به عنوان بازیگر کمدی برنامۀ تلویزیونی شاد و مفرح «هوشیار و بیدار» و فیلم‌هایی چون «روز باشکوه» و «شکار خاموش» و... به یاد داریم. این‌جا اما خمسه با چهره‌ای متفاوت‌تر و جدی‌تر ظاهر شده است، اگرچه خمسه‌ای که پشت نوشته‌های این کتاب حضور دارد کاملاً جدا از خمسه‌ای که اغلب بر پرده سینما و صفحۀ تلویزیون دیده‌ایم نیست. در این نوشته‌ها نیز گاه و بی‌گاه سروکلۀ طنزی که وجهِ غالبِ خمسۀ بازیگر است به نحوی پیدا می‌شود.

مروری بر کتاب «خمسه به روایت خمسه»
کتاب «خمسه به روایت خمسه» از چهار یادداشت به عنوان مقدمه و چهار بخش تشکیل شده است. یادداشت‌های مقدمۀ کتاب را امید نجوان، فاطمه معتمدآریا، کیومرث پوراحمد و خسرو دهقان نوشته‌اند. این یادداشت‌ها شامل خاطراتی درباره علیرضا خمسه و معرفی وجه یا وجوهی از شخصیت هنری و نیز شخصیت او در زندگی واقعی هستند.
در یادداشت نخست کتاب، امید نجوان از نخستین مواجهه‌اش با نوشته‌ای از خمسه، که معرف چهره‌ای متفاوت از او بوده است، سخن می‌گوید و از انگیزه‌اش برای تدارک کتاب «خمسه به روایت خمسه».
در یادداشت دوم، فاطمه معتمدآریا از خلاقیت علیرضا خمسه گفته است و در یادداشت سوم، کیومرث پوراحمد، ضمن نقل خاطراتی شیرین از کار با علیرضا خمسه، تصویری از شخصیت او به دست داده است.
یادداشت چهارم مقدمۀ کتاب «خمسه به روایت خمسه» یادداشتی است از خسرو دهقان که در آن به شخصیت چندوجهی و منشورمانند علیرضا خمسه اشاره شده و از هنر بازیگری او، از جمله بازی هنرمندانه‌اش در نقش باباپنجعلی در سریال «پایتخت»، سخن رفته است.
بعد از یادداشت‌های مقدمه، بخش نخست کتاب «خمسه به روایت خمسه» آغاز می‌شود. این بخش به سال‌شمار زندگی علیرضا خمسه اختصاص دارد.
بخش‌های دوم تا چهارم کتاب شامل نوشته‌های مختلف علیرضا خمسه، از مقاله گرفته تا شعر و فیلمنامه و... است و همچنین شامل ترجمه‌های علیرضا خمسه از اشعار بعضی شاعران جهان. در بخش دوم کتاب، یادداشت‌ها و نوشته‌ها و مقاله‌های پراکنده علیرضا خمسه آمده است. بخش سوم شامل شعرهای خمسه و نیز شامل چند شعر است که او از پابلو نرودا، شاندور پتوفی و ژاک پره‌ور ترجمه کرده است. فیلم‌نامه‌ها و متن‌های نمایشی، بخش چهارم و پایانی کتاب «خمسه به روایت خمسه» را تشکیل می‌دهند. بعضی از نوشته‌های گردآمده در این بخش حاصل کار مشترک علیرضا خمسه با کسانی دیگر است.
کتاب «خمسه به روایت خمسه» به کوشش امید نجوان در انتشارات خط و طرح منتشر شده است.
آنچه می‌خوانید بخشی است از شعری بلند، با عنوان «فراخوان»، از این کتاب:
«...آی زیرک‌سار
منِ جان‌پریشِ گنگ‌اندیش را باش
که می‌خواهم امشب از جانب دیوانه‌ای سخن بگویم
که سال‌هاست شاعر است
بی آن که شعری سروده باشد
سرگشته‌ای که شباهنگام
بر فراز بام
یادداشت‌هایش را تکان می‌دهد
تا مگر گمشده‌اش را بازیابد.
آی تب‌دار
اگر امشب تو را خطاب می‌کنم
تنها از آن‌روست
که دوست می‌دارم خودِ ناپیدایم را
در گرمای نَفسِ تصویرگرت بیابم.
حرفم را باور کن
این شعر دستینه‌ی قلبم است.
آی خاموش
وقتی به خود می‌نگرم
خاکستری را که بر خطوط خاطرات خوشم نشسته است
از تو شکوفا می‌بینم
و غبارِ غمِ غربتم را
هماره غزل‌خوانِ غرق‌اندوه انگشتان تو
دیده‌ام.
از این‌روست که قامتم را در قدمگاه هفته‌ها می‌کارم
و با لبخندی نشسته بر گوشه‌ی چشمانم
به هرکه از کوچه‌تان گذر می‌کند
شکسته بسته می‌گویم تو را می‌شناسم...»


درباره امید نجوان، گردآورنده کتاب «خمسه به روایت خمسه»
امید نجوان، متولد 1349 در تهران، روزنامه‌نگار، منتقد سینمایی، فیلمنامه‌نویس و کارگردان ایرانی است. نجوان کار روزنامه‌نگاری را از سال 1371 با نوشتن گزارش و نقد فیلم برای نشریۀ «فرهنگ و سینما» آغاز کرد و از سال 1376 عضو تحریریۀ مجلۀ «فیلم» شد. او همچنین با نشریات سینمایی دیگری چون «دنیای تصویر»، «فیلم‌ویدئو»، «فیلم‌نگار»، «سینماحقیقت»، «انیمیشن» و با صفحات سینمایی روزنامه‌هایی چون «رسالت»، «ایران»، «جام جم»، «شرق»، «همشهری»، «دنیای اقتصاد» و... همکاری کرده است.
نجوان کار فیلمسازی را از سال 1378 و با ساخت مجموعه‌ای به نام «نقش و دست» آغاز کرد. از دیگر ساخته‌های او می‌توان به مستندهای «دل‌واره»، «مسیر سبز»، «امپراتور و ما»، «راهی به سوی فردا» و «ساموئل خاچیکیان؛ یک گفت‌وگو» و همچنین برنامه‌های تلویزیونی «پرده‌ی نقره‌ای»، «پیامبر صلح»، «ضیافت روزه»، «سینمای فجر» و «روشنایی محله» اشاره کرد.
امید نجوان چند اثر تألیفی هم در کارنامۀ کاری خود دارد. این آثار عبارتند از کتاب‌های: «سیمرغ در آشیانه: واقعه‌نگاری تولید مجموعه تلویزیونی شیخ بهایی»، «تولد یک رویا»، «ژان پن‌له‌وه؛ یک مستندساز و رویاهایش» و «سینمای مستند».