روح اسپینوزا
شفای جان

کتاب «روح اسپینوزا: شفای جان» نوشته «نیل گراسمن»
The Spirit of Spinoza: Healing the Mind
کتاب «روح اسپینوزا: شفای جان» نوشته «نیل گراسمن» کتابی فلسفی درباره اندیشه و باورهای اسپینوزاست. باروخ اسپینوزا فیلسوف مشهور هلندی با اصالت یهودی سفاردی پرتغالی بود. او از بزرگ‌ترین خردگرایان و جبرگرایان فلسفه در قرن هفدهم و مهمترین فیلسوف تاریخ فلسفۀ غرب معرفی می‌شود. باروخ دو اسپینوزا سال 1632 در آمسترادام به دنیا آمد. پدر او بازرگانی ثروتمند بود و به همین سبب برای پسرش بهترین امکان تحصیلات را فراهم کرد. خاخام‌های یهودی که به او درس می‌دادند امیدوار بودند که باروخ اسپینوزا فیلسوف و خاخام یهودیِ بزرگی شود. اما حرف‌های اسپینوزای جوان درباره خدا و دین و مسیحیان و یهودیان به قدری بدعت آمیز بود که امیدشان نا امید شد. خدا برای اسپینوزا، خدایی آن جهانی نیست که جهان را از نیستی آفریده باشد. جهان ناآفریده‌است. نه آغازی داشته و نه پایانی برای آن در نظر گرفته شده است. جهان برای اسپینوزا، خدای جاودانی و به عبارت دیگر صورت پدیداری الوهیت است. برای او، خدا و طبیعت و جوهر این همانند. این، عالیترین مفهوم متافیزیک اسپینوزاست. باروخ اسپینوزا اثری به نام «اخلاقیات» دارد که پس از مرگش منتشر شد و در آن اسپینوزا دوگانه‌ی دکارتی را به چالش کشیده است. اخلاقیات مهمترین اثر اسپینوزا شناخته می‌شود. نیل گراسمن در کتاب «روح اسپینوزا: شفای جان» معتقد است: نظام فلسفی اسپینوزا مانند نظام‌های فلسفی بودا، دائو، رواقیان و اگزیستانسیالیستیها، از معدود فلسفه‌هاای است که از آنها می‌توان نوعی از روان‌درمانگری استنتاج و استخراج کرد.
درباره کتاب «روح اسپینوزا: شفای جان»
کتاب حاضر می‌کوشد با بهره‌گیری از روان‌درمانگری، فلسفۀ اسپینوزا را توضیح دهد و بر آن است که بیان کند اصول این فلسفه انسان را از همه‌ی احساسات منفی، مانند رنجش، خشم، کینه، نفرت، حسرت، پشیمانی، اندوه، اضطراب و ترس و نیز از خودفریبی، انکار، انگاره‌های تکراری، شرطی شدگی فرهنگی و بندگی عاطفی می‌رهاند، و به عقلانیت، عشق عقلانی، بی‌تعلقی، عزت نفس، استقلال و آزادگی می‌رساند.
کتاب در پیشگفتار به اسپینوزا و معرفی او می‌پردازد. سپس در هر طبقه‌بندی مواردی مرتبط گنجانده شده است. در اولین قسمت با نام مابعدالطبیعه مواردی مانند: وجود خدا کائنات در مقام یک کل واحد»، «کل‌نگری و جزءنگری»، کل نگری و فیزیک کوانتوم»، علیت خدا و... بررسی می‌شوند. عناوین مندرج در کتاب عبارتند از: «مابعدالطبیعه ذهن»، «میل و احساس»، «آزادی از بندگی» و «فراروی». همانطور که اشاره شد هر کدام از این قسمت‌ها با بخش‌های کوچکتری که مربوط به عناوین هستند مورد بحث و نظر قرار گرفته‌اند.
در قسمتی از کتاب می‌خوانیم:
«به نخستین تعریف خدا بازمی‌گردیم. مفهوم هستومندِ مستقّل، خودبه‌خود، تا حدّی واضح است: هستومندِ مستقلّ هستوندی است که برایِ وجودداشتن، به هستومندی دیگر نیاز ندارد؛ هستومندِ وابسته هستومندی است که، برایِ وجود داشتن، به هستومندهای دیگر نیاز دارد. امّا نحوه‌یِ اطلاقِ این مفهوم کمتر واضح است. کاملاّ آسان است درک این‌که چیزی در عالم طبیعت مصداقِ مفهومِ هستومندِ مستقلّ نیست. مثلا، جسم خود را در نظر بگیر! در ظرف زمان به وجود آمده است و، بدین جهت، وجوداش به چیزهای بیرون از خوداش وابستگی داشته است؛ افزون بر این، به محض این‌که جسم به وجود آید، استمرار وجوداش به چیزها و فرایندهای بیرون از خود‌اش وابسته است. در دم از میان می‌رفت. در دم از میان می‌رفت اگر زمین اکسیژن‌اش را از دست می‌داد، اگر خورشید خاموش می‌شد، و مانند این‌ها. اما، این مطلب در یکایک اشیاء موجود در عالم طبیعت صادق است. هر چیزی ـ از ریگ گرفته تا کهکشان ـ در ظرف زمان به وجود می‌آید و، بدین جهت، برایِ وجوداش، به آن چیزها و فرآیندهای که از دلِ آنها سربرآورده است وابستگی دارد. بسا که وسوسه‌انگیز باشد این نتیجه‌گیری که از آن‌جا که هر چیز در جهان به چیزهای دیگر وابسته است، پس یا مفهوم هستومندِ مستقلّ بلامصداق است یا مفهومِ هستومندِ مستقلّ حاکی از هستومندی است که در جهان نیست. امّا، این تقسیمِ ثٌنائی‌ای کاذب است، چراکه این امکان را ملحوظ نمی‌دارد که می‌شود جهان، کلّا مصداقِ مفهومِ هستومندِ مستقّل باشد.»

درباره ترجمۀ فارسی کتاب «روح اسپینوزا: شفای جان»
کتاب «روح اسپینوزا: شفای جان» توسط مصطفی ملکیان به فارسی ترجمه شده است. ترجمۀ ملکیان را انتشارات ناهید منتشر کرده است.
مصطفی ملکیان سال 1335 در شهرضا، یکی از شهرهای استان اصفهان به دنیا آمد. او پس از تحصیل در دبیرستان در رشته مهندسی مکانیک دانشگاه تبریز تحصیل کرد. اما پس از دو سال به دلیل علاقه‌اش به علوم انسانی از رشته مهندسی مکانیک انصراف داد. سپس بار دیگر در کنکور شرکت کرد و با رتبه اول در رشتۀ فلسفه‌ی اسلامی پذیرفته شد. در مقطع کارشناسی ارشد او تحصیلات آکادمیک را رها کرد و به تحصیلات حوزوی روی آورد. ملکیان در قم فلسفۀ اسلامی، اصول فقه و فقه را به طور تخصصی ادامه داد. ملکیان می‌گوید: «من نه دل‌نگران سنت‌ام، نه دل‌نگران تجدد، نه دل‌نگران تمدن، نه دل‌نگران فرهنگ و نه دل‌نگران هیچ امر انتزاعی از این قبیل. من دل‌نگران انسان‌های گوشت و پوست و خون‌داری‌ام که می‌آیند، رنج می‌برند و می‌روند.»

رتبۀ کتاب «روح اسپینوزا: شفای جان» در گودریدز: 4.3 از 5.