ملت ها و ملی گرایی

کتاب «ملّت‌ها و ملّی‌گرایی» نوشتۀ ارنست گلنر
ناسیونالیسم چیست و چگونه پدید آمده است؟ این موضوعی است که ارنست گلنر در کتاب «ملّت‌ها و ملّی‌گرایی» از آن سخن گفته است. کتاب «ملّت‌ها و ملّی‌گرایی»، با عنوان اصلی Nations and Nationalism، کتابی است درباره سرچشمۀ ناسیونالیسم و رابطۀ آن با شکل‌گیری دولت ـ ملت در معنای مدرن آن. گلنر در کتاب «ملّت‌ها و ملّی‌گرایی» از تفاوت ناسیونالیسم با آنچه میهن‌پرستی خوانده می‌شود سخن گفته و از اینکه ناسیونالیسم چه نسبت و پیوندی با تحولات تولید اقتصادی داشته است.
کتاب «ملّت‌ها و ملّی‌گرایی» کتابی است که در آن از چشم‌اندازی تاریخی به پیشینۀ ناسیونالیسم و ماهیت و زمینه‌های شکل‌گیری آن پرداخته شده است.
متن اصلی کتاب «ملّت‌ها و ملّی‌گرایی»، که جزئی از مجموعه‌ای با عنوان «چشم‌اندازهای نوین درباره‌ی گذشته» است، نخستین بار در سال 1983 منتشر شده است.

مروری بر کتاب «ملّت‌ها و ملّی‌گرایی»
چنانکه در مقدمۀ ابوالفضل مینویی‌فر، مترجم کتاب «ملّت‌ها و ملّی‌گرایی»، بر ترجمۀ فارسی این کتاب اشاره شده «نظریه‌پردازان ملّی‌گرایی را به‌طور کلی به دو گروه نوین‌گرایان و دیرین‌گرایان تقسیم می‌کنند» و ارنست گلنر، نویسنده کتاب «ملّت‌ها و ملّی‌گرایی»، به گروه اول تعلق دارد؛ یعنی گروهی که چنانکه در همین مقدمه توضیح داده شده «ملّت و ملّی‌گرایی را امری نوین می‌دانند»، برخلاف دیرین‌گرایان که این مفاهیم را «کهن و پیش‌بوده می‌انگارند.»
ارنست گلنر در کتاب «ملّت‌ها و ملّی‌گرایی» تاریخ زندگی انسان را بر اساس تحولات اقتصادی به سه دوره پیشاکشاورزی، کشاورزی و صنعتی تقسیم می‌کند و معتقد است ناسیونالیسم مفهومی مدرن و متعلق به دوران صنعتی و پیدایش دولت مدرن و شکل‌گیری مفهوم ملت در معنای مدرن آن است. گلنر در این کتاب، براساس تعریف خود از ناسیونالیسم و دیدگاهش درباره خاستگاه آن، میان میهن‌پرستی جوامع کهن و ملّی‌گرایی در معنای مدرن آن فرق می‌گذارد.
کتاب «ملّت‌ها و ملّی‌گرایی» از دیباچۀ ویراستار متن اصلی کتاب، نُه فصل و بخشی پایانی با عنوان «برایند» تشکیل شده است. عنوان‌های فصل‌های نُه‌گانۀ این کتاب عبارتند از: «تعاریف»، «فرهنگ در جامعه‌ی کشاورزی»، «جامعه‌ی صنعتی»، «گذار به دوره‌ی ملّی‌گرایی»، «ملّت چیست؟»، «زوال اجتماعی و برابری در جامعه‌ی صنعتی»، «گونه‌شناسی ملّی‌گرایی»، «آینده‌ی ملّی‌گرایی» و «ملّی‌گرایی و ایدئولوژی».
تعریف دولت و ملّت، قدرت و فرهنگ در جامعه‌ی سیاسی کشاورزی پس از پیدایش سواد، دولت در جامعه‌ی کشاورزی، انواع فرمان‌روایان دوره‌ی کشاورزی، ژنتیک اجتماعی، فرهنگ‌های خودرو و گلخانه‌ای، گونه‌های تجربه‌ی ملّی‌گرایانه و ملّی‌گرایی پراکندگان از جمله موضوعاتی هستند که در فصل‌های مختلف کتاب «ملّت‌ها و ملّی‌گرایی» به آن‌ها پرداخته شده است.
اینک بخشی از این کتاب: «در گام نخست، ملّی‌گرایی (ناسیونالیسم) یک اصل سیاسی است که بر هماهنگی میان رژیم سیاسی و ملّت استوار است.
ملّی‌گرایی به‌عنوان یک حس یا جنبش را در چارچوب این اصل می‌توان به‌خوبی تعریف کرد. شور و احساس ملّی‌گرایانه (ناسیونالیستی)، حسِ خشمِ برخاسته از نقض این اصل سیاسی یا خشنودی ناشی از اجرای آن است و جنبش ملّی‌گرایی نیز از دل همین احساسات برانگیخته می‌شود.
این اصل ملّی‌گرایی (هماهنگی رژیم سیاسی و ملّت) ممکن است در موارد مختلفی نقض شود. از جمله هنگامی که مرزهای سیاسی یک دولت دربرگیرنده‌ی همه‌ی افراد ملّت نباشد؛ یا مرزهای مذکور افزون بر ملّت خودی، بیگانگان را نیز در خود جای دهد. هم‌چنین ممکن است که بخشی از ملّت بیرون از مرزهای سیاسی قرار گیرند و به جای آن، گروه‌های بیگانه درون این مرزها ساکن باشند. علاوه بر این، ممکن است یک ملّت در کنار بیگانگان و بدون آمیختن با آنان تحت لوای چند دولت به سر برند؛ به‌گونه‌ای که یک دولت یگانه نتواند مدعی دولت ملّی شود.
اما نوع خاصی از نقض این اصل ملّی‌گرایانه دیده می‌شود که ملّی‌گراها به آن بسیار حساس‌اند: اگر فرمان‌روایان یک رژیم سیاسی از ملّتی دیگر و غیر از اکثریت افراد تحت فرمان باشند، از دیدگاه ملّی‌گراها، عرف و آداب سیاسی نقض شده است. این اتفاق وقتی رخ می‌دهد که یک قلمرو ملّی در یک امپراتوری بزرگ‌تر ادغام شود؛ و یا یک گروه بیگانه، سلطه‌ی محلی پیدا کند.
به‌طور خلاصه، ملّی‌گرایی یک نظریه‌ی مشروعیت سیاسی است که در آن، مرزهای قومی و سیاسی نباید یکدیگر را قطع کنند و به‌طور خاص، مرزهای قومی در یک کشور نباید به مرز جدایی میان فرمان‌روایان و بقیه تبدیل شود؛ احتمالی که پیش‌تر بر اساس صورت‌بندی کلی این اصل به‌طور صریح کنار گذاشته شد.
این اصل ملّی‌گرایانه را می‌توان در سایه‌ی یک روح اخلاقی و جهان‌روایانه نیز بیان کرد. ممکن است ملّی‌گراهایی ذهنیت‌گرا وجود داشته باشند (و گاهی نیز وجود داشته‌اند) که بدون داشتن تعصب به ملّیت خود، از ایده‌ی ملّی‌گرایی برای تمام ملل به‌طور یک‌سان حمایت کنند: بگذار همه‌ی ملّت‌ها از سرپناه سیاسی خاص خود برخوردار باشند و بگذار همه‌ی آنها جز افراد ملّت خود، دیگران را بدان راه ندهند. در دفاع از این نوع ملّی‌گرایی غیر خودخواهانه، تناقض صوری وجود ندارد. این آموزه با ارائه‌ی مباحث موجهی مانند مطلوبیت حفظ تنوع فرهنگی؛ ایجاد یک نظام سیاسی بین‌المللی تکثرگرا؛ و کاهش موانع درونی دولت‌ها، پشتیبانی می‌شود.»
کتاب «ملّت‌ها و ملّی‌گرایی» با ترجم و مقدمۀ ابوالفضل مینویی‌فر در انتشارات گام نو منتشر شده است.

درباره ارنست گلنر، نویسنده کتاب «ملّت‌ها و ملّی‌گرایی»
ارنست گلنر (Ernest Gellner)، متولد 1925 و درگذشته به سال 1995، فیلسوف بریتانیایی ـ چکِ زاده فرانسه بود. فلسفۀ سیاسی، مردم‌شناسی اجتماعی و ناسیونالیسم از زمینه‌های اصلی کار ارنست گلنر بوده است.

رتبۀ کتاب «ملّت‌ها و ملّی‌گرایی» در گودریدز: 3.83 از 5.