هنر تام استالینی: آوانگارد، دیکتاتوری زیبایی شناختی، و فراسو

کتاب «هنر تام استالینی: آوانگارد، دیکتاتوری زیبایی‌شناختی، و فراسو» نوشتۀ بوریس گرویس
کندوکاوی در سرچشمه‌های هنر کمونیستی و اهداف و نتایج آن. بوریس گرویس در کتاب «هنر تام استالینی: آوانگارد، دیکتاتوری زیبایی‌شناختی، و فراسو» به ریشه‌یابی هنر کمونیستی و خاستگاه‌های فکری و فرهنگی و ایدئولوژیک آن و نسبت این هنر با قدرت و آرمان‌های انقلاب شوروی پرداخته است.
کتاب «هنر تام استالینی»، با عنوان اصلی Gesamtkunstwerk Stalin، نخستین بار در سال 1988، یعنی قبل از فروپاشی شوروی، به زبان آلمانی منتشر شد. بوریس گرویس در این کتاب به هنر آوانگارد شوروی که پیش از به قدرت رسیدن استالین و در سال‌های آغازین بعد از انقلاب اکتبر در روسیه پا گرفت، رئالیسم سوسیالیستی دوران استالین و نیز به پساآرمانگرایی و هنر و زیبایی‌شناختی در شوروی بعد از استالین پرداخته است و مراحل گوناگون تحول زیبایی‌شناختی و هنری در شوروی را در چشم‌اندازی تاریخی مورد بررسی و تحلیل قرار داده است.
در کتاب «هنر تام استالینی» با تفسیرها و برداشت‌هایی از هنر دوره شوروی مواجهیم که چه بسا با تفسیرها و برداشت‌های معمول از هنر آن دوره قدری متفاوت باشد. گرویس در کتاب «هنر تام استالینی»، ضمن ریشه‌یابی گرایش‌های زیبایی‌شناختی در هنر دوره شوروی و نشان دادن ارتباط این هنر با قدرت و ایدئولوژی مسلط در شوروی، به نقد رویکردهای تا آن زمان معمول در تفسیر و ریشه‌یابی هنر آوانگارد و هنر رئالیسم سوسیالیستی پرداخته و از زاویه‌ای متفاوت با آنچه در زمان نگارش کتاب «هنر تام استالینی» در تحلیل هنر شوروی معمول بوده است به این موضوع نگاه کرده است.

مروری بر کتاب «هنر تام استالینی»
کتاب «هنر تام استالینی» از مقدمه‌ای با عنوان «فرهنگ دوران استالین در چشم‌انداز تاریخی» و چهار فصل تشکیل شده که عبارتند از: «آوانگارد روسی: جهش بر فراز پیشرفت»، «هنر زندگی استالینی»، «هنر پساآرمانشهری: از اسطوره تا اسطوره‌شناسی» و «طراحان ضمیر ناخودآگاه و مخاطبان‌شان».
یکی از نکات قابل توجه کتاب «هنر تام استالینی» رویکرد بوریس گرویس در تحلیل هنر شوروی در دوره‌های مختلف شکل‌گیری و دگرگونی این هنر است. گرویس در مقدمۀ کتاب «هنر تام استالینی» چشم‌اندازی کلی و تاریخی از سیر تحول هنر و زیبایی‌شناسی در شوروی، از آغاز انقلاب اکتبر تا عصر استالین و بعد از آن، ارائه می‌دهد و چارچوب و رویکرد نظری خود را نیز در تفسیر هنر شوروی و ریشه‌ها و اهداف و نتایج آن در همین مقدمه مشخص می‌کند. او آن‌گاه در فصل‌های بعدی کتاب به سیر تحول هنر شوروی می‌پردازد و بحث خود را از هنر آوانگارد آغاز می‌کند. به اعتقاد گرویس هنر آوانگارد شوروی، برخلاف آنچه در روایت‌‌های رایج تا زمان نگارش کتاب گفته شده، هنری در تقابل با قدرت و ایدئولوژی مسلط بر شوروی نبوده و هنرمندان آوانگارد شوروی، دست کم به خیال خود، نه علیه قدرت بلکه همسو با آن عمل می‌کرده‌اند. گرویس همچنین در بحث از رئالیسم سوسیالیستی با این عقیده که رئالیسم سوسیالیستی در واکنش به نخبه‌گرایانه و غیرمردمی بودن هنر آوانگارد پدید آمد، مخالفت می‌کند. او معتقد است که رئالیسم سوسیالیستی نیز ساخته‌وپرداختۀ گروهی از نخبگان همسو با قدرت بود و ربطی به خواست و سلیقۀ عمومی نداشت و سلیقۀ عمومی در دوره ترویج رئالیسم سوسیالیستی از نوع دیگری از هنر پیروی می‌کرد.
گرویس در کتاب «هنر تام استالینی» هنر شوروی را مرتبط با ایدئولوژی مارکسیسم انقلابی حکومت شوروی می‌بیند و آن را هنری تفسیر می‌کند که همچون انقلاب شوروی داعیۀ تغییر و دگرگونی کل جهان را دارد و می‌خواهد یک کل یکپارچه و هماهنگ پدید آورد و تمام اجزاء زندگی روزمره را با آن کل هماهنگ کند. هنر شوروی، آن‌گونه که در کتاب «هنر تام استالینی» بیان می‌شود، هنری است در پی دگرگون کردن تلقی سنتی از هنر. گرویس همچنین هنر شوروی و تحولات آن را مرتبط با تحولات هنر اروپا و امریکا در دوران مورد بحث می‌بیند و در عین حال نشان می‌دهد که این تحولات در شوروی و تحت تأثیر ایدئولوژی کمونیستی به چه شکلی بروز یافتند.
گرویس در کتاب «هنر تام استالینی» بر آن است که به جای پرداختن به بیانیه‌ها و دستورالعمل‌های رسمی که در آن‌ها برای هنر شوروی خط‌وربط تعیین می‌شد، به عوامل ریشه‌ای‌تر پیدایش هنر شوروی بپردازد؛ یعنی عواملی که خود آن بیانیه‌ها و دستورالعمل‌ها نیز از آن‌ها نشأت می‌گرفت.

درباره بوریس گرویس، نویسنده کتاب «هنر تام استالینی»
بوریس افیموویچ گرویس (Boris Efimovich Groys)، متولد 1947، منتقد هنری، نظریه‌پرداز رسانه، استاد دانشگاه و فیلسوف آلمانی است. گرویس دارای دکترای فلسفه از دانشگاه مانستر آلمان است. علائق او و حوزه‌های تخصصی‌اش فلسفۀ سیاسی، دین، فلسفۀ اخلاق و نظریۀ هنر است. از مهم‌ترین کارهای پژوهشی گرویس در حوزه زیبایی‌شناسی و نظریۀ هنر، پژوهش‌هایش در زمینۀ هنر سوسیالیستی و دیدگاه‌های خاص و نامتعارفش در این زمینه است. رویکرد گرویس در تحلیل هنر سوسیالیستی متأثر از دیدگاه‌های والتر بنیامین درباره زیبایی‌شناسی و سیاست است. گرویس خود در دوران استیلای کمونیسم بر روسیه در آن کشور درس خوانده و همچنین مدتی به‌عنوان پژوهشگر در دانشگاه مسکو کار کرده است و به همین دلیل جامعه و فرهنگ شوروی و هنر سوسیالیستی را از درون می‌شناسد و مطالعاتش در این زمینه صرفاً به مطالعات تئوریک و آرشیوی محدود نمی‌شود.
از دیگر آثار گرویس می‌توان به «بعدالتحریر کمونیسم» و «قدرت هنر» اشاره کرد.

درباره ترجمۀ فارسی کتاب «هنر تام استالینی»
کتاب «هنر تام استالینی: آوانگارد، دیکتاتوری زیبایی‌شناختی و فراسو» با ترجمۀ اشکان صالحی در نشر لاهیتا منتشر شده است. اشکان صالحی، متولد 1361 در تهران، مترجم و روزنامه‌نگار ایرانی است. صالحی دارای لیسانس مترجمی زبان انگلیسی از دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال و فوق لیسانس زبان‌شناسی همگانی از پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی است. او، ضمن ترجمۀ کتاب‌های مختلفی در زمینۀ نظریۀ هنر، سابقۀ همکاری با نشریاتی چون «گلستانه»، «حرفه: هنرمند» و «فرهنگ و آهنگ» را در کارنامۀ کاری خود دارد و همچنین دبیر ترجمۀ مجلۀ «واریته» است.
از ترجمه‌های اشکان صالحی می‌توان به کتاب‌های «بعدالتحریر کمونیسم»، «قدرت هنر»، «در جریان»، «برساخت‌گرایی اجتماعی» و «راهنمای مصوّر آشنایی با مدرنیسم» اشاره کرد.
صالحی در سال 1393 در رشتۀ ترجمه برای کتاب سال انجمن طراحان گرافیک ایران برنده جایزه «نشان اردیبهشت» شد.

رتبۀ کتاب «هنر تام استالینی» در گودریدز: 4.08 از 5.