حل مسئله اجتماعی

کتاب «حل مسئله اجتماعی (رویکردهای میان‌رشته‌‌ای)» تألیف و گردآوری جعفر قوام‌دوست و همکاران
کتاب «حل مسئله اجتماعی (رویکردهای میان‌رشته‌ای)» مجموعه‌ای از مقالات پژوهشی در حوزه جامعه‌شناختی است که با هدف مواجهۀ واقع‌گرایانه با مسائل اجتماعی و یافتن و ارائۀ راهکارهایی برای حل این مسائل نوشته و در این کتاب گردآوری شده‌اند. در کتاب «حل مسئله اجتماعی» نه با برنامه‌های صرفاً نظری و کلان‌نگر درباب مسائل اجتماعی مواجهیم و نه با انتقادِ صرف از نظریات گوناگونی که تاکنون در این باره ارائه شده است. نویسندگان و گردآورندگان این کتاب در پی آن‌اند که با رویکردی میان‌رشته‌ای به مسائل اجتماعی و با نگاه به ضعف‌ها و قوت‌های نظریات و برنامه‌های گوناگون در این زمینه و نیز با بررسی نمونه‌های عملی اجرای رویکردهای مختلف در ایران و بعضی کشورهای دیگر، راهکارهایی برای مسائل اجتماعی ارائه دهند و کارآییِ راهکارها و رویکردهای مختلف را بررسی کنند.
کتاب «حل مسئله اجتماعی» مطالعات جامعه‌شناحتی و تلاش‌های عملی برای حل مسائل اجتماعی را از ابعاد گوناگون و با نگرشی نقادانه مورد واکاوی قرار می‌دهد تا ضمن ارائۀ مباحث نظری در عمل نیز راه و روشی واقع‌بینانه برای حل معضلات و آسیب‌های اجتماعی ارائه کند.
مقالات کتاب «حل مسئله اجتماعی» تحت مدیریت و سرپرستی جعفر قوام‌دوست نوشته و گردآوری و تدوین شده‌اند. این کتاب حاصل پژوهشی است که با همکاری مؤسسۀ رحمان و جمعی از پژوهشگران به انجام رسیده است.

مروری بر کتاب «حل مسئله اجتماعی»
کتاب «حل مسئله اجتماعی» شامل پیش‌گفتاری نوشته‌شده از طرف مؤسسۀ رحمان، مقدمه‌ای با عنوان «ملاحظاتی درباره حل مسئلۀ اجتماعی» به‌قلم جعفر قوام‌دوست، طراح و مدیر علمی پروژه، و مقالاتی از پژوهشگران مختلف است که در دو بخش با عنوان‌های «ابعاد مطالعاتی حل مسئلۀ اجتماعی» و «رویکردهای میان‌رشته‌ای در حل مسئلۀ اجتماعی» تنظیم شده‌اند. این مقالات عبارتند از: «جامعه‌شناسی حل مسئله؛ ایده تغییر رویکرد در مطالعۀ مسائل اجتماعی»، «تأملی در روش‌شناسی رویکردهای جاری در حل مسائل اجتماعی»، «یادگیری و مشارکت در حل مسائل اجتماعی و ملاحظات آن»، «پایش و ارزشیابی مشارکتی: ردیابی تغییر در رویکردهای حل مسئلۀ اجتماعی»، «آینده‌نگاری اجتماعی به‌مثابۀ رویکردی نوین برای حل مسائل اجتماعی»، «سیاست‌گذاری اجتماعی و حل مسئله: تحلیل سیاست‌گذاری اجتماعی به‌مثابۀ پاسخ سیاستی به مسئلۀ اجتماعی»، «بازآفرینی اجتماعی به‌مثابۀ رویکردی برای حل مسائل اجتماعی»، «مسئولیت اجتماعی سازمان‌ها: چالش‌ها و فرصت‌ها برای حل مسائل اجتماعی»، «کنشگری اجتماعی به‌مثابۀ رویکردی برای حل مسائل اجتماعی»، «بازاریابی اجتماعی: راهی به‌سوی برآوردن منفعت همگانی»، «تلنگر به‌مثابۀ رویکردی برای حل مسائل اجتماعی»، «طراحی انسان‌محور به‌مثابۀ رویکردی برای حل مسائل اجتماعی» و «بازی‌وارسازی به‌مثابۀ رویکردی برای حل مسائل اجتماعی».
کتاب «حل مسئله اجتماعی»، چنانکه اشاره شد، حاصل کاری گروهی است. در این کتاب پروژه‌ای چندوجهی و گسترده دنبال شده که اساس آن بر توجه به رویکردهای مختلف میان‌رشته‌ای و نقش و کارکرد این رویکردها در حل مسائل اجتماعی و بررسی تجارب گوناگون عملی مرتبط با مباحث نظری کتاب است. آنچه در این پروژه در مرکز توجه پژوهشگران قرار دارد نگاه جامع و متکثر و میان‌رشته‌ای در مطالعات اجتماعی و حل مسائل اجتماعی است. پژوهشگرانی که در تألیف و گردآوری مقالات این کتاب با جعفر قوام‌دوست همکاری کرده‌اند عبارتند از: محمدکریم آسایش، سارا باقری، یاسر باقری، روح‌الله جلیلی، حمید حیدری، علی دائمی، غزل دستوری، طاها ربانی، مرتضی رستمی، سپیده شاهی، مجتبی شکوری، هامون طهماسبی، مائده عباسی فشمی، نگین نجار ازلی، حمیدرضا نکویی اصفهانی و مصطفی نوذری.
بلندپروازی در جامعه‌شناسی، حل مسئله و خردورزی جامعه‌شناسی، رویکرد پارادایمی به مسئلۀ اجتماعی، الگوهای مواجهه با مسئلۀ اجتماعی، حل مشارکتیِ مسائل اجتماعی، نقش یادگیری مسئله‌محور در فراشناخت و خودکارآمدی، تجاربی از کاربرد آینده‌نگاری در سیاست‌گذاری اجتماعی، آینده‌نگاری کلان‌شهر تهران، ضرورت استفاده از رویکرد آینده‌نگاری برای حل مسائل اجتماعی ایران، تجربۀ بازآفرینی شهری در ایران، جای خالی تجربۀ بازآفرینی اجتماعی در ایران، نقد ادبیات غالب مسئولیت اجتماعی بنگاه، گسترش ایده مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها در سطح جهان، انتظارات ناواقع‌بینانه از سی‌اس‌آر برای حل مسائل اجتماعی ایران، آینده کنشگران اجتماعی و راهکارهایی برای بهبود سی‌اس‌آر در ایران، جنبش زاغه‌نشینان شیلی: ماتریالیسم تاریخی و جنبش تهی‌دستان شهری، بودجه‌ریزی مشارکتیِ برزیل: نهادسازی برای کنش ارتباطی، آموزش ستمدیدگان: ماتریالیسم تاریخی در آموزش؛ نظریۀ انتقادی در جنبش اجتماعی، دست‌فروشان هند و دستیابی به قانون ملی: تجربۀ برنامه‌ریزی رادیکال، برنامۀ بالابردن صداها در کامپالای اوگاندا: فمینیسم در کنشگری شهری، خودیاری زنان در سان میگلِ آرژانتین: حساسیت‌های جنسیتی و نهادسازی فمینیستی، ائتلاف مومبای علیه فقر، تجربۀ مجمع حق بر شهر باهمستان، رسمیت‌بخشی دست‌فروشی در ایران (انجمن دیده‌بان مدنی یکشهر، گروه دست‌آورد): تجربۀ برنامه‌ریزی رادیکال، تجربیات مخالفت با طرح‌های توسعۀ دانشگاه‌های تهران و الزهرا: نمونه‌هایی از جنبش‌های آگونیستی، تجربۀ مربیان سیار (مؤسسۀ پژوهشی کودکان دنیا): توسعۀ جماعت‌محور رادیکال با کودکان، کنشگری اجتماعی و حل مسائل اجتماعی ایران، جایگاه طراحی انسان‌محور در حل مسائل اجتماعی و بازی‌وارسازی در ایران از جمله موضوعاتی‌اند که در مقالات مختلف کتاب «حل مسئله اجتماعی» به آن‌ها پرداخته شده است.
آنچه می‌خوانید بخشی است از مقدمۀ جعفر قوام‌دوست بر این کتاب: «برای حل مسائل اجتماعی، به‌جای "چه باید بکنیم"، باید به "چه می‌توانیم انجام دهیم" فکر کرد، زیرا توسل به رویکرد "چه باید بکنیم" ما را در سطح نظری نگاه می‌دارد و از واقعیت اجتماعیِ موجود دور می‌کند. جامعه‌شناسان باید به‌جای سؤال "چه باید کرد" (سطح نخست)، به سؤال "چه می‌توانیم بکنیم" (سطح دوم) پاسخ دهند، زیرا نه ‌فقط سطح دسترسی ما را به واقعیت اجتماعی مشخص می‌کند، بلکه علم فقط با واقعیت‌ها و آن‌چه هست، سروکار دارد و به توصیف و تبیین و پیش‌بینی می‌پردازد (کرون، 1390 : 17). نظریۀ علمیِ اجتماعی اساساً با آن‌چه "هست" سروکار دارد، نه با آن‌چه "باید باشد". علم نمی‌تواند تعیین کند که آیا سرمایه‌داری بهتر از سوسیالیسم است یا بدتر، مگر برحسب مجموعه‌ای از معیارهای مورد توافق. از لحاظ علمی، فقط می‌توانیم تعیین کنیم که از بین سرمایه‌داری و سوسیالیسم، کدام‌یک از حیثیت و آزادی انسان بیش‌تر حمایت کرده‌اند، مشروط بر آن که بر سر تعریفی از حیثیت و آزادی توافق داشته باشیم. در این صورت، نتیجه‌گیری ما کلاً به این توافق بستگی خواهد داشت. بنابراین، فقط وقتی می‌توانیم از علم اجتماعی برای تعیین "آن‌چه باید باشد" استفاده کنیم که مردم بر سر معیارهایی برای تصمیم‌گیری درمورد این که چه ‌چیز بهتر از چیز دیگر است، توافق داشته باشند (ببی، 1381 : 63 – 64).»
کتاب «حل مسئله اجتماعی (رویکردهای میان‌رشته‌ای)» در انتشارات طرح نقد منتشر شده است.