خاطرات من

کتاب «خاطرات من» نوشتۀ عبدالله ناهید (افتخار)
در خاطره‌نگاری‌ها چه بسا جزئیات و نکاتی باریک‌تر از مو از تاریخ یک روزگار درج شود که آن‌ها را در تاریخ‌های رسمی نیابیم. کتاب «خاطرات من» نوشتۀ عبدالله ناهید (افتخار) نیز از این قاعده مستثنی نیست و با خواندن آن می‌توان تصویری از تاریخ بخشی از ایران را در دوران جنگ جهانی اول مشاهده کرد. کتاب «خاطرات من» به‌ویژه از این نظر دارای اهمیت است که وقایع آن در سقزِ دوره جنگ جهانی اول می‌گذرد و روایتگر دورانی از تاریخ سقز است که این سرزمین عرصۀ تاخت‌وتاز خارجی‌ها بوده است. با خواندن کتاب «خاطرات من» درمی‌یابیم که مردم سقز در آن عصر نابسامان و بر اثر ورود بیگانگان به آن خطّه با چه دشواری‌هایی روبه‌رو بوده‌اند و چطور آن دوران آشفته و روزگار سخت را سپری کرده‌اند. عبدالله ناهید در کتاب «خاطرات من» از اوضاع اجتماعی و اقتصادی سقز در آن روزگار می‌نویسد و از زندگی اقشار و طبقات گوناگونِ آنجا در دورانی که این خاطرات دربرگیرنده آن است.
چنانکه در مقدمۀ کاوه بیات، دبیر مجموعۀ «تاریخ معاصر ایران» انتشارات شیرازه که کتاب «خاطرات من» نیز جزئی از همان مجموعه است، درباره این کتاب آمده یکی از ویژگی‌های کتاب «خاطرات من» این است که این کتاب «روایت یک دوره پُر فراز و نشیب از تاریخ گوشه‌ای از سرزمین ایران، از منظر "زندگی" است» و در آن «صحبت از سرگذشت سقز در سال‌های جنگ جهانی اول است که این خطّه نیز مانند بسیاری از دیگر نقاط مرزی و حتی داخلی کشور دستخوش رفت‌وآمدهای خانمان‌برانداز لشکریان بیگانه شد».
کاوه بیات همچنین درباره ویژگی دیگر خاطره‌نگاری عبدالله ناهید در کتاب «خاطرات من» می‌نویسد: «روایت عبدالله‌خان ناهید در مقام یکی از بیگ‌زاده‌های سقز از این رخدادها، در کنار ثبت و ضبط مجموعه‌ای از دقایق و جزئیات، روایت بزرگ‌زاده عارف‌مسلکی از حوادث گذرای روزگار نیز هست و در کنار این گزارش یک سعی و تلاش مستمر برای کاستن از تمامی مصائب و دشواری‌هایی که در خلال حوادثی از این دست دامنگیر مردم تیره‌بخت می‌شود.»

مروری بر کتاب «خاطرات من»
کتاب «خاطرات من» به اهتمام احمد قاضی و ویرایش و تعلیقات شهباز محسنی و با مقدمه‌هایی از آن‌ها و مقدمه‌ای از کاوه بیات در انتشارات شیرازه منتشر شده است. یکی از ویژگی‌هایی که از کتاب «خاطرات من» یک خاطره‌نگاری جذاب و خواندنی ساخته است، ذوق ادبی و طنز و نکته‌سنجی و تأمل در امور و صراحت بیان و دیدِ انتقادی و وسعت اطلاعات نگارنده این خاطرات است. عبدالله ناهید در کتاب «خاطرات من» هیچ ابایی از انتقاد از شرایط اجتماعی و فرهنگی زمانۀ خود ندارد و از جمله مسائلی که در همان ابتدای کتاب «خاطرات من» به زبانی تند و تیز و آمیخته به طنزی نیش‌دار از آن انتقاد می‌کند سیستم آموزشی کهنۀ زمانه‌ای است که او دوران تحصیل خود را در آن گذرانده است؛ سیستمی که او را از تحصیل زده کرده بوده است. در کتاب «خاطرات من» با روایت مردی روبه‌روییم که شوق پیشرفت و شوق فراگیری دانش جدید و تحصیل به شیوه مدرن را داشته اما چنین امکانی برایش فراهم نبوده است. ناهید در کتاب «خاطرات من» از جهل و تاریک‌اندیشی‌های زمانه‌اش می‌نویسد و روایت زندگی شخصی خود را در بستری تاریخی پیش می‌برد و این‌ها همه ویژگی‌هایی است که روایت او را از نقل احوال خصوصی یک شخص فراتر می‌برد.
شهباز محسنی، ویراستار چاپ جدید کتاب «خاطرات من» و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی مهاباد، در بخشی از مقدمه‌اش بر این کتاب آن را کتابی معرفی می‌کند که نویسنده در آن «ضمن خاطرات زندگیش، تحولاتی چون انقلاب مشروطۀ ایران، برافروخته شدن شعله‌های جنگ اول جهانی و تبعات آن چون حضور شوم نیروهای متخاصم و بیگانۀ روس و عثمانی در ایران و کردستان و رقابت و جنگ این دو و آوارگی و قحطی و گرسنگی و کشتار مردم بی‌دفاع و ناامنی منطقه به‌واسطۀ زد و خوردهای عشایر، را گزارش می‌دهد؛ همچنین نگاهی تیزبینانه و منتقدانه نسبت به سیستم آموزش در آن هنگام، و بی‌مسئولیتی مقامات و رفتار خودکامانۀ حاکمان وقت، وضع روستاها و شهرها و راه‌ها و معیشت مردم و... دارد که ارزش مطالعه و بررسی جداگانه دارند.»
همچنین احمد قاضی، که کتاب «خاطرات من» اولین بار به‌کوشش او منتشر شد و ویرایش جدید کتاب هم با حفظ مقدمه و حواشی و توضیحات او به چاپ رسیده است، در مقدمه‌اش بر کتاب «خاطرات من» درباره این کتاب می‌نویسد: «در این شرح‌حال، خواننده دقیق و هوشیار با وضع اجتماعی و اقتصادی و روابط اقشار و طبقات جامعه با همدیگر، در دورانی که این حوادث روی می‌داده است آشنا می‌گردد. نویسنده در اتوبیوگرافی خود از رقابت‌ها، اندیشه‌های مسلط، تعصب‌ها، دست‌درازی و چپاول اموال مردم از طرف مأمورین دولتی و ستم‌های بی‌حدوحصری که بر مردم کُرد روا داشته‌اند با صداقت سخن به میان آورده و رقابت‌ها و خصومت‌های درون طبقات متنفذ را برای کسب مقام و قبضۀ قدرت برملا ساخته است.»

درباره عبدالله ناهید (افتخار) نویسنده کتاب «خاطرات من»
عبدالله ناهید، متولد 1270 در سلیمان‌کندی سقز و درگذشته به سال 1324، داستان‌نویس و نقاش و سیاست‌مدار و شاعر ایرانی بود. ناهید از خوانین و مالکان سقز بود. او مادرش را در دوسالگی از دست داد و نزد پدرش بزرگ شد. تحصیلات منظمی نداشت و نویسنده و هنرمندی خودآموخته بود. شوق آموختن باعث شد بعد از دوره‌ای تحصیل به‌شیوه قدیم، که بیشتر باعث دلزدگی‌اش شد، خودش به مطالعه و آموختن بپردازد. همچنین نزد استادی به یادگیری زبان فرانسه پرداخت و مقداری هم زبان روسی آموخت. از ناهید دو رمان به نام «پهلوانان گمنام» و «چگونه به مریخ رفتم؟» منتشر شده که اولی رمانی تاریخی درباره حملۀ مغول به ایران است و در سال 1319 در چاپخانۀ خاور در تهران به چاپ رسیده و دومی رمانی علمی – تخیلی است و در سال 1320 در همان چاپخانه منتشر شده است. ناهید به نقاشی هم می‌پرداخت و تابلوهایی هم از او به جا مانده است.
او از سال 1316 تا 1322 سه دوره نماینده سقز و بانه در مجلس شورای ملی بود و بعد از پایان دوران نمایندگی‌اش به سلیمان‌کندی که زادگاهش بود بازگشت و همان‌جا ساکن شد و در همان‌جا که متولد شده بود درگذشت.