فرامین تاسیس، اداره و انحلال حکومت فرقه دموکرات آذربایجان

کتاب «تاريخ معاصر ايران» برگرفته از مجموعه‌‌ي اسناد شوروي
فرامين تأسيس، اداره و انحلال حکومت فرقه دموکرات آذربايجان
رويداداهاي تاريخ هميشه براي بشر جذابيت داشته است. در هر دوره‌اي از تاريخ جوامع بنابر رخدادها و جنگ‌هاي داخلي و خارجي افراد جامعه دوست دارند بيشتر درباره جامعه‌ي خود بدانند. تحقيق و پژوهش در رويدادهاي تاريخي و انتشار اسناد گوناگون معتبر، براي افراد يک جامعه که دوستدار تاريخ هستند؛ از جذابيت زيادي برخوردار است. کتاب «تاريخ معاصر ايران» با دسترسي به اسنادي که پس از فروپاشي شوروي به دست پژوهشگران رسيده و تکميل مجموعه‌اي از گزارش‌هاي مختلف برجاي مانده گردآوري و ترجمه شده است. مترجم در بخش پيشگفتار درباره چگونگي مطابقت اسناد براي خواننده‌ي کنجکاو توضيح مي‌دهد. استالين از زمان جواني که فعال انقلابي بود مي‌دانست درياي خزر نفت‌خيز است و در همان زمان‌ها باکو را بزرگ‌ترين شهر نفتي مي‌خواند. در خرداد سال 1322 شوروي يک تيم توپوگرافي نفت به ايران گسيل کرد که بدون اطلاع به دولت و شاه ايران بود. اين افراد با لباس مهندس ارتش به استان مازندران و گيلان رفتند و اصل مأموريتشان ارزيابي ذخائر نفت و گاز شمال ايران بود. کشف مهندسان موجب شگفتي استالين و رئيس پليس او شد. در تيرماه 1324 يادداشتي با امضاي دفتر سياسي کمونيست شوروي ولي گويا به قلم خود استالين نوشته شده بود و آذربايجان شوروي موظف بود هرگونه اقدامات لازم براي جنبش جدايي‌طلبي در آذربايجان و ديگر استان‌هاي شمالي ايران اتخاذ کند. همزمان عبدالصمد کامبخش دبيرکل حزب تود? ايران هم به باکو فراخوانده شد و دستور گرفت که تشکيلات توده در آذربايجان را يکجا منحل و افراد آن را در «حزب دموکرات آذربايجان» عضو کند.
مترجم مي‌نويسد: بخش عمده‌اي از داده‌ها و دانسته‌هاي جديد به همت دکتر جميل حسنلي، پژوهشگر مستقر در باکو شناسايي شد و در دسترس قرار گرفت؛ وي علاوه بر استفاده از اين اسناد در تحقيقات خود، مجموعه‌اي از اين اسناد را در اختيار مرکز بين‌المللي ودرو ويلسون براي پژوهشگران، در واشنگتن قرار داد، از جمله سه سند مهم مشتمل بر فرامين صادره از سوي استالين براي «سازماندهي يک جنبش جدايي‌طلب در آذربايجان جنوبي و ديگر ايالات شمالي ايران» که در همان ايام در فصلنام? گفتگو ترجمه و منتشر شد و نظر بر اهميت بحث، بازتاب گسترده‌اي نيز يافت.
درباره کتاب «تاريخ معاصر ايران»
کتاب با توجه به اسناد معتبر ابعاد تازه‌اي درباره آذربايجان را بازگو مي‌کند. همان‌طور که اشاره شد موضوع تأسيس و انحلال «حزب دموکرات آذربايجان» با بررسي اسناد و نگاهي وسيع‌تر توضيح داده مي‌شود. همچنين کتاب به پيشين? تلاش‌هاي شوروي براي نفوذ بيشتر و حضور گسترده‌تر قبل از بحران نفت شمال و تصميم مسکو براي تجزي? آذربايجان را بيان مي‌کند.
در بخشي از کتاب «تاريخ معاصر ايران» مي‌خوانيم:
توسع? احساسات شوروي‌خواهانه و تقويت نهضت دموکراتيک توده‌هاي مردم باعث نگراني عناصر مرتجع شد که با حمايت متفقين‌نان، مخصوصا بريتانيايي‌ها، براي تقويت مواضع خود و نابودي تشکل‌هاي دموکراتيک مبارز? قاطعانه‌اي را آغاز کردند. در پي شيوع اين مبارزه، عناصر مرتجع در آغاز مقدمِ استاندار و هواداران او هدف حمله قرار دادند زيرا او را نيروي حامي نهضت دموکراتيک و دوستان ما تشخيص دادند.
[محمدولي ميرزا] فرمانفرمائيان، شفيع امين، صدقياني، سرتيپ‌زاده و تعدادي ديگر کارزار توفنده‌اي را براي احضار مقدم برپا داشتند. آنها براي اخلال در کار مقدم در سال 1943 رشته اقداماتي را براي مختل کردن عرض? گندم آغاز کردند که مهم‌ترين آنها در 12 ژوئيه 1943/ 21 تير 1322 در تبريز روي داد؛ در خلال اين آشوب يک گروه هزار نفري از اوباش به تعدادي از نانوايي‌ها حمله کرده و معاون استاندار را کتک زدند. همان‌‌گونه که مي‌دانيم اين کارزار با موفقيت‌ قرين گشت. مقدم و مجموع? کاملي از مقامات شوروي‌خواه از مناصب خود برکنار شدند. احمدي که جايگزين استاندار شد، کارمند بي‌کفايتي از آب درآمد که به هيچ‌وجه از رسيدگي به امور معمول تشکيلات حکومتي نيز برنمي‌آمد. کل اقدامات عملي او در جستجوي راه‌هاي ارتشاء و ديگر درآمدهاي غيرقانوني گذشت. حاصل‌آنکه مقامات حکومت محلي و همچنين مقامات مرکزي حاضر نشدند او را به عنوان استاندار شناسايي کنند. اشرف‌خان پزشکپور، منشي سابق استانداري در اين خصوص به من گفت: «احمدي کارها را به صورت کامل ضايع کرد و دفتر استانداري را از يک مرکز حکمراني به مرکز گردآوري رشوه تبديل کرد.
درباره ترجمه فارسي کتاب «تاريخ معاصر ايران»
کتاب «تاريخ معاصر ايران» توسط کاوه بيات به فارسي ترجمه شده است. چاپ و نشر کتاب را انتشارات شيرازه براي دوستداران تاريخ معاصر به عهده داشته است.
کاوه بيات تاريخ‌نگار و پژوهشگر ايراني، سال 1333 در تهران به دنيا آمد. او نو? دختري صولت‌الدوله قشقايي (ايلخان قشقايي دوره قاجار) است. از بيات تاکنون مقاله‌هايي در فصلنام? گفتگو و ماهنام? جهان کتاب و ماهنامه انديش? پويا به چاپ رسيده است. بيات همچنين کتاب‌هايي درباره تاريخ ايران و اسناد‌هاي مربوط به دوران‌هاي مختلف تاريخي در ايران تأليف کرده است.
کاوه بيات دبير مجموعه‌ کتاب‌هاي «تاريخ معاصر ايران» و «آسياي ميانه و قفقاز» است که از سوي نشر و پژوهش شيرازه کتاب (انتشارات شيرازه کتاب ما) براي علاقه‌مندان منتشر مي‌شود.