جنگ صلیبی اول: فراخوان از شرق

کتاب «جنگ صلیبی اول: فراخوان از شرق» نوشتۀ پیتر فرانکوپن
پژوهشی نو در جنگ‌‌ صلیبی اول و ریشه‌ها و نتایج آن. پیتر فرانکوپن در کتاب «جنگ صلیبی اول: فراخوان از شرق»، آن‌چنانکه شیوه معمول او در تاریخ‌نگاری و نگاه به تاریخ است، با تردید در روایت‌های رایج و مرسوم و غرب‌محور از جنگ صلیبی اول، ریشه‌های این جنگ را در اتفاقی دیده که تاریخ‌نگاران قبلی آن را نادیده گرفته‌اند.
کتاب «جنگ صلیبی اول: فراخوان از شرق»، با عنوان اصلی The First Crusade: The Call from the East، مخاطبان علاقمند به تاریخ و مطالعات تاریخی را با روایتی تازه و متفاوت از جنگ صلیبی اول روبه‌رو می‌کند؛ روایتی که در روایت‌های مرسوم و تثبیت‌شده غربی از منشاء این جنگ شک می‌کند و از نقش عاملی دیگر، به‌عنوان منشاء اصلی این جنگ، سخن می‌گوید.
پیتر فرانکوپن، که رابطۀ میان شرق و غرب و تلاقی این دو از دغدغه‌های اوست، در کتاب «جنگ صلیبی اول» نیز به یکی از مصداق‌های مهم این تلاقی در تاریخ جهان پرداخته و از منظری نو به یکی از وقایع مهم تاریخ جهان نگاه کرده است و با روایتی جذاب و پرکشش از جنگ صلیبی اول و ریشه‌های وقوع این جنگ و پیامدهای آن نوشته است.
متن اصلی کتاب «جنگ صلیبی اول» نخستین بار در سال 2012 منتشر شده است.

مروری بر کتاب «جنگ صلیبی اول»
پیتر فرانکوپن در کتاب «جنگ صلیبی اول» معتقد است که، برخلاف تصور رایج، نه سخنرانی پرشور و تأثیرگذار پاپ اوربان دوم در کلرمون و برانگیختن شهسواران و مردم اروپا به حمله به اورشلیم در دفاع از مسیحیت، بلکه آلکسیوس کمننوس اول، امپراتور روم شرقی، بود که با فرستادن پیامی برای اوربان دوم آغاز جنگ صلیبی اول را رقم زد. فرانکوپن، که در زمینۀ تاریخ امپراتوری روم شرقی متخصص است و در تاریخ شرق و خاورمیانه بسیار پژوهش کرده است، در این کتاب از این پیام و آنچه باعث ارسال آن بود به‌عنوان حلقۀ مفقوده و بخش فراموش‌شده تاریخ جنگ‌های صلیبی سخن می‌گوید.
کتاب «جنگ صلیبی اول» از یادداشتی از نویسنده با عنوان «دیباچه و سپاس‌نامه»، پیش‌گفتار و دوازده فصل تشکیل شده که عبارتند از: «اروپا در بحران»، «بازپس‌گیری کنستانتینوپل»، «ثبات در شرق»، «سقوط آسیای صغیر»، «بر لبه‌ی پرتگاه»، «فراخوان از شرق»، «پاسخ غرب»، «به سوی شهر امپراتوری»، «نخستین رویارویی با دشمن»، «کلنجار با نفس جنگ صلیبی»، «آغاز جنگ» و «پیامدهای جنگ صلیبی اول».
فرانکوپن در بخش «دیباچه و سپاس‌نامه» کتاب «جنگ صلیبی اول» تعریف می‌کند که چه چیز نخستین بار جرقۀ تحقیق درباره امپراتوری بیزانس و همسایگانش را در ذهن او زد و او را از این نقطۀ شروع به سمت پژوهش‌های گسترده‌ای در زمینه‌های دیگر مرتبط با این موضوع، از جمله پژوهش در تاریخ جنگ‌های صلیبی، هدایت کرد.
در بخشی از کتاب «جنگ صلیبی اول» می‌خوانید: «جنگ صلیبی اول به سبب خشونت و جلوه‌های نمایشی‌اش مرغ تخیل مردمان را پرواز داد. ولی تنها تئاتر نبود: این لشکرکشی هرگز در غرب فراموش نشد زیرا رویدادهای دیگری را به دنبال آورد: افزایش اقتدار حکومت پاپ، رویارویی مسیحیت و اسلام، تکامل معانی جنگ مقدس و تقوای شهسواری و ایمان مذهبی، ظهور دولت‌های دریایی ایتالیا و شکل‌گیری کوچ‌نشین‌های غربی در خاورمیانه. اینها همه ریشه در جنگ صلیبی اول داشتند.
پس عجیب نیست که نگارش در این زمینه همچنان ادامه دارد. اگرچه هر نسلی از تاریخ‌نگاران درباره‌ی این لشکرکشی قلم زده است، مکتب چشمگیری از پژوهشگران امروزی نیز آثار شاخص و اصیلی در این باره در چند دهه‌ی گذشته پدید آورده است. موضوع‌هایی از قبیل سرعت پیشروی سپاه صلیبی، تدارکات آن و سکه‌هایی که به کار برده‌اند موشکافانه واکاوی شده است. ارتباط‌های متقابلِ روایت‌های غربی اصلی را به تازگی به نحو بحث‌انگیزی مطرح کرده‌اند. در چند سال گذشته، فهم پس‌زمینه‌ی آخر‌الزمانی لشکرکشی به اورشلیم و دنیای اوایل قرون میانه به طور کلی مورد توجه قرار گرفته است.
جنگ صلیبی را از زوایای تازه‌ای نگریسته‌اند: روانکاوان گمان می‌کنند شهسوارانی که به اورشلیم رفته‌اند در جست‌وجوی جایی برای ارضای امیال جنسی فروخورده‌ی خویش بوده‌اند؛ اقتصاددانان به بررسی عدم تعادل عرضه و تقاضا در اواخر قرن یازدهم پرداخته‌اند و لشکرکشی را در ارتباط با تخصیص منابع در اروپا و حوزه‌ی مدیترانه در اوایل سده‌های میانه دیده‌اند. متخصصان ژنتیک برای فهم حرکت جمعیت‌ها در اواخر قرن یازدهم شواهد میتوکندریال از جنوب آناتولی را مطالعه کرده‌اند. نیز مطرح شده است که دوره‌ی حول‌وحوش جنگ صلیبی تنها زمانِ پیش از پایان قرن دوازدهم بوده که تولید ناخالص ملی از رشد جمعیت پیشی گرفته و بنابراین همانندی‌هایی در مختصات جمعیت‌شناختی و رونق اقتصادی بین سده‌های میانه و قرون جدید قابل مشاهده است.
با همه‌ی این اوصاف، و به رغم جذابیتی که جنگ صلیبی اول همیشه برای ما داشته است، شگفتا که هرگز چندان صحبتی از ریشه‌های واقعی آن به میان نیامده است. قریب ده قرن، توجه نویسندگان و پژوهشگران به شخص پاپ اوربان دوم، سخنرانی برانگیزنده‌ی او در کلرمون و تهییج شهسواران اروپا بوده است. اما در واقع، عامل اصلی لشکرکشی به اورشلیم نه شخص پاپ بلکه امپراتورِ کنستانتینوپل، آلکسیوس کمننوس اول، در شرق بود.»

درباره پیتر فرانکوپن، نویسنده کتاب «جنگ صلیبی اول»
پیتر فرانکوپن (Peter Frankopan)، متولد 1971، تاریخ‌نگار، هتلدار و بوتیک‌دار بریتانیایی است. مادر فرانکوپن حقوقدان و استاد حقوق بین‌الملل اهل سوییس و پدرش یوگسلاوتبار کروات بود. فرانکوپن مدتی هم بازیکن تیم ملی کریکت کرواسی و رئیس فدارسیون کریکت کرواسی بوده است. او دارای دکترای تاریخ بیزانس از جیزز کالج کمبریج است و اکنون در دانشگاه آکسفورد تاریخ جهان درس می‌دهد و همچنین پژوهشگر ارشد کالج ووستر و مدیر بنیاد استاوروس نیارکس در مرکز تحقیقات بیزانس آکسفورد و مدیر برنامه‌ی مطالعات جاده‌های ابریشم در کینگز کالج کمبریج است. حوزه پژوهش فرانکوپن تاریخ مدیترانه، روسیه، خاورمیانه، ایران‌زمین، ایران امروز، آسیای میانه، چین و فراسوی آن را شامل می‌شود. او را «ستاره‌ی راک تاریخ» لقب داده‌اند. همچنین مجلۀ «پراسپکت» نام او را در فهرست پنجاه متفکر برتر جهان آورده و روزنامه‌ی «تایمز» لقب «ستاره‌ی ادبی» به او داده است.
فرانکوپن اکنون با همسر و چهار فرزندش ساکن آکسفورد است. از دیگر آثار او می‌توان به کتاب «راه‌های ابریشم: تاریخ جدید جهان» و «راه‌های ابریشم نو: اکنون و آینده‌ی جهان» اشاره کرد.

درباره ترجمۀ فارسی کتاب «جنگ صلیبی اول»
کتاب «جنگ صلیبی اول: فراخوان از شرق» با ترجمۀ حسن افشار در نشر مرکز منتشر شده است. حسن افشار، متولد 1332، مترجم حوزه‌های تاریخ، ادبیات، فلسفه، علوم سیاسی و هنر است. از ترجمه‌های او می‌توان به کتاب‌های «اختناق ایران»، «صلحی که همه‌ی صلح‌ها را بر باد داد: فروپاشی امپراتوری عثمانی و شکل‌گیری خاورمیانه‌ی معاصر»، «فن سینما و بازیگری در سینما»، «سه رساله‌ی پیشانقدی»، «سفید بینوا»، «آیرونی»، «سیاست‌ورزی در ایران عصر صفوی: قدرت، دیانت، بلاغت»، «شب بی‌پایان» و «جنگ‌های ایران و یونان» اشاره کرد.

رتبۀ کتاب «جنگ صلیبی اول» در گودریدز: 4.04 از 5.