جهان نمایش 17: نمایشنامه غرور و تعصب

نمایش‌نامۀ «غرور و تعصب» نوشتۀ کِیت هَمیل
یک اقتباس مدرن از یک رمان شیرین و محبوب و پرفروش کلاسیک. نمایش‌نامۀ «غرور و تعصب» نوشتۀ کِیت هَمیل، اقتباسی‌ست از رمان معروفِ «غرور و تعصب» اثر جین آستین.
رمان «غرور و تعصب»، با عنوان اصلی Pride and Prejudice، اولین بار در سال 1813 به زبان انگلیسی منتشر شد. این رمان، با گذشتِ دو قرن از انتشارش، همچنان اثری محبوب و مشهور و پُرمخاطب است.
در محبوبیتِ تمام‌نشدنیِ رمان «غرور و تعصب» همین بس که همچنان بر اساس این رمان انواع اقتباس‌های سینمایی و تلویزیونی و تئاتری ساخته می‌شود. نمایش‌نامۀ «غرور و تعصب» کِیت هَمیل از جملۀ همین اقتباس‌ها و یکی از جدیدترینِ آن‌هاست. این نمایش‌نامه، چنانکه در مقدمۀ نادیا فغانی بر ترجمۀ فارسی آن اشاره شده، اولین بار در سال 2017 به کارگردانی آماندا دنِرت در جشنواره شکسپیر هادسِن‌وَلی اجرا شده و پس از آن نیز بارها روی صحنه رفته است. متن اصلی نمایش‌نامۀ «غرور و تعصب» اولین بار در سال 2018 منتشر شده است.

مروری بر نمایش‌نامۀ «غرور و تعصب»
کِیت هَمیل در نمایش‌نامۀ «غرور و تعصب»، در عین وفاداری به اصلِ داستانِ رمان جین آستین، این داستان را با برداشتِ خاص خود و رویکردی مدرن و آوانگارد روایت می‌کند.
داستان رمانِ «غرور و تعصب»، داستان سوء‌تفاهم و نفرتی‌ست که به عشق می‌انجامد. جین آستین در این رمان، با نگاهی ظریف و طنزآمیز، به ترسیم خُلق‌و‌خو و سبک زندگیِ خانواده‌هایی از طبقۀ مرفه انگلستانِ اواخر قرن هجدهم و اوایل قرن نوزدهم پرداخته و آنچه را که در متن زندگی‌های آرام و مرفه و بی‌حادثۀ دور و برش می‌گذشته به مواد خام یک داستان عاشقانه بدل کرده است. اما آنچه از این داستانِ به ظاهر بی‌حادثه اثری ماندگار و محبوب ساخته است، مهارت جین آستین در نقل شیرین و طنزآمیز وقایع و نگاه ژرف‌کاوانۀ او به آدم‌ها و رویدادهای به ظاهر عادی و معمولی زندگی روزمره است. آستین با دقت و هوشمندی به جامعۀ اطراف خود می‌نگرد و روحیات و خُلقیات و رفتارها و احساساتِ پیدا و پنهان آدم‌ها و روابط آن‌ها با یکدیگر را هنرمندانه ترسیم می‌کند. او در «غرور و تعصب» نشان می‌دهد که آدم‌ها با شناخت هرچه بهتر و کامل‌تر یکدیگر، خودشان نیز به کمال و پختگی می‌رسند.
کِیت هَمیل در نمایش‌نامۀ «غرور و تعصب» حال و هوای طنزآمیز رمان جین آستین را حفظ کرده و بسط و گسترش داده است، به‌نحوی که می‌توان گفت طنز یکی از ارکان و عناصر اصلی و غالب در نمایش‌نامۀ «غرور و تعصب» کِیت هَمیل است. اما اگر اقتباس از یک اثر را نوعی مواجهۀ تفسیری و نقادانه از آن اثر قلمداد کنیم و این را بپذیریم که گاهی اقتباس از یک متن، کشف تازگی‌ها و برجسته‌کردن عناصری از آن متن است که چه بسا در متنِ مورد اقتباس پنهان مانده و یا تأکیدی بر آن‌ها نشده باشد، می‌توان گفت که کِیت هَمیل نیز در نمایش‌نامۀ «غرور و تعصب» مواجهه‌ای این‌چنین با رمان جین آستین داشته و با رویکردی نوگرایانه به سراغ این رمان رفته و آن‌چه را که در این رمان برایش عمده و برجسته بوده، به صحنه آورده است. او حتا ابایی ندارد که در توضیحات ابتدای نمایش‌نامۀ «غرور و تعصب» دستِ کارگردانان را برای استفاده از بازیگرِ مرد برای ایفای نقشِ زن و برعکسِ آن باز بگذارد و با در نظر گرفتن این احتمال که کارگردانی دست به چنین انتخابی بزند، تأکید می‌کند که «اگر بازیگری قرار است شخصیتی متفاوت با جنسیتش را بازی کند، نباید تمرکزش روی جنسیت باشد، بلکه باید سعی کند شخصیت را درست از آب دربیاورد.» هَمیل البته بر این نیز تأکید می‌کند که «ترکیب جنسیتی بازیگران باید به گونه‌ای باشد که حداقل نصف آن‌ها زن یا دارای هویت جنسی زنانه باشند.»
رویکرد کِیت هَمیل در نمایش‌نامۀ «غرور و تعصب» و نوع مواجهۀ او با رمان جین آستین را از توضیحات او درباره اجرای این نمایش‌نامه می‌توان دریافت. او می‌گوید در این نمایش‌نامه «صحنه و وسایل صحنه باید تا حد امکان مینیمال و قابل استفاده برای صحنه‌های مختلف باشند» و «قویاً» توصیه می‌کند که کارگردان‌ها برای اجرای این نمایش‌نامه سراغ دکورهای پر زرق‌وبرق نروند و خود «نمایش» را دریابند و اجازه دهند «حال‌وهوای تئاتر و تخیل تماشاگر صحنه را بیاراید.»
هَمیل همچنین درباره نحوه اجرای نمایش‌نامۀ «غرور و تعصب» و چگونگی ادای دیالوگ‌ها می‌گوید: «این نمایش باید با انرژی زیاد و جسورانه اجرا شود. دیالوگ‌ها عمدتاً باید با سرعت زیاد ادا شوند، تقریباً با همان سرعتی که افکار به ذهن آدمی خطور می‌کنند. نمایش نباید بی‌حال و بی‌روح باشد. بگذارید مخاطب بدود دنبال قطار کلمات که به‌سرعت در حال حرکت است.»
از توضیحات هَمیل می‌توان دریافت که او در نمایش‌نامۀ «غرور و تعصب» از چه دری وارد رمان جین آستین شده و «غرور و تعصب» را بستری مناسب برای طرح چه مسئله‌ای دانسته است. آنچه هَمیل از متن جین آستین کشف و آن را بر همین اساس از نو و بر صحنۀ نمایش خلق کرده، شرم و نوع مواجهۀ آدمی با آن است. هَمیل در این باره می‌نویسد: «این نمایش‌نامه بستر مساعدی فراهم می‌کند تا ببینیم هرکس چطور با شرم‌ها و سرافکندگی‌ها کنار می‌آید – شرم از نقطه‌ضعف‌ها و عیب و ایرادها، شرم از خانواده و شرم از عاشق شدن و دل باختن. هرچه این شرم عمیق‌تر باشد، احساس آزادی ما پس از رهایی از آن بیشتر خواهد بود.»

درباره کِیت هَمیل، نویسنده نمایش‌نامۀ «غرور و تعصب»
کِیت هَمیل (Kate Hamill) بازیگر و نمایش‌نامه‌نویس امریکایی است. او شهرت خود را مدیون نوشته‌ها و بازی‌های خلاقانه و اقتباس‌های تئاتری‌اش از رمان‌های کلاسیک و به‌روز کردنِ این آثار برای اجرای تئاتری است. از دیگر رمان‌هایی که کِیت هَمیل دستمایۀ اقتباس نمایشی قرار داده است می‌توان به رمان «زنان کوچک» اشاره کرد.
در سال 2017 نشریۀ «وال‌ استریت جورنال» هَمیل را به عنوان بهترین نمایش‌نامه‌نویس سال معرفی کرد.

درباره ترجمۀ فارسی نمایش‌نامۀ «غرور و تعصب»
نمایش‌نامۀ «غرور و تعصب» با ترجمه و مقدمۀ نادیا فغانی در نشر نی و در مجموعۀ «جهانِ نمایش» منتشر شده است. «جهان نمایش» عنوان مجموعه کتاب‌هایی است که زیر نظر رضا رضایی و با همکاری رحمان سهندی در نشر نی و در زمینۀ تئاتر و ادبیات نمایشی منتشر می‌شود. این مجموعه، چنانکه در توضیح آن آمده است، «مجموعه‌ای است از متن‌هایی که برای صحنۀ نمایش یا درباره آن نوشته شده‌اند. انواع نمایش‌نامه، چه برای اجرا و چه صرفاً برای خوانده شدن، از جمله نمایش‌نامه‌هایی با اقتباس از آثار ادبی یا سینمایی، و نیز متن‌های نظری در حوزه درام و نقد آثار نمایشی، در این مجموعه جای می‌گیرند.»
نادیا فغانی، مترجم نمایش‌نامۀ «غرور و تعصب»، متولد 1357 است. او دو کتاب «مصیبت‌های عاشق بودن» و «از ناکامی‌های کودکی گذر کردن» را نیز به فارسی ترجمه کرده است.

رتبۀ نمایش‌نامۀ «غرور و تعصب» در گودریدز: 4.21 از 5.