مقدمه علم الاخلاق (عرفان)

کتاب «مقدمه علم الاخلاق» اثر صلاح الدین سلجوقی
یکی از آثار مهم و شناخته شدۀ علامه صلاح الدین سلجوقی کتاب «مقدمۀ علم الاخلاق» است. کتاب در زمینۀ علم اخلاق نگاشته شده است. نسخه نخستین کتاب، سال 1321 در کابل به چاپ رسیده است. کتاب حاضر پس از هفتاد سال نایاب بودن دوباره برای علاقه‌مندان چاپ و منتشر شده است. کتاب «مقدمه علم الاخلاق» شامل جلد اول و دوم در یک مجلد است و با مقدمه‌ای از محسن جوادی آغاز می‌شود.
مروری بر کتاب «مقدمه علم الاخلاق»
سلجوقی معتقد است که فلسفۀ اخلاق باید بتواند برای انسان ایده‌آل پیدا کند و بر اساس آن ایده‌آل سطح او بالا رود.
کتاب دارای چهار بخش مفصل است. بخش اول هویت علم اخلاق نام دارد که به موضوع علمِ اخلاق می‌پردازد و همچنین با تقسیم‌بندی‌هایی علم اخلاق را با مابعدالطبیعه، علم طبیعی و علم‌النفس و موارد دیگر بررسی می‌کند. بخش دوم «ادوار اخلاق» است. در این بخش از فیلسوفان قبل سقراط آغاز می‌شود و به سقراط و مکاتب همچنین ارسطو و رواقیون تا دکارت و اسپینوزا و نیچه و پس از آن محقق طوسی و ملاحسین کاشفی می‌پردازد. این بخش به چهار قسمت «دورۀ یونان و روم»، «دورۀ قرون وسطی»، «دورل جدید» و «ما و علم اخلاق» دسته‌بندی شده و هر قسمت با زیربخش‌هایی موارد مربوط به مبحث را بررسی می‌کند.
بخش سوم کتاب «ابعاد اخلاق» نام دارد. در این بخش که بسیار گسترده است، اخلاق علم النفسی، سلوک و سجیه، قضاوت و سند اخلاقی و... شرح داده می‌شوند. آخرین بخش کتاب با عنوان خاتمه (تشوَشات سلوک و معالجات) همانطور که از عنوانش آشکار است به تشوَشات سلوک، معالجات و تزکیه و ترس مرگ پرداخته است.
در بخشی از دیباچه آمده است:
فاعلیت صفت وسعت است که عالم خلق را از مبدأ خلق برآورده و باز فعَالیت صفت علم است که آن عالم خلق را به همان مبدأ که مآل و معاد آن عالم نیز هست اِرجاع می‌کند که گویا این دائرۀ وجود دو قوس دارد. قوس وسعت که قوس عالم طبیعت است و بر حسب قانون طبیعت از مبدأ سیر می‌کند و قوس معرفت که قوس عالم معنی است و بر طبق نظام ادبی به سوی معاد رفتار دارد. و انسان حلقۀ وصلی است بین این دو نظام که بدن او بر حسب قانون طبیعت و روح او بر حسب نظام ادبی سلوک می‌کند. پس کنون کاروان حیات و مخصوصا کاروان شعور و بالاخص عقل انسانی در این قوس صعودی یعنی قوس معرفت جانب کمال پویان است و آن‌هم تحت نظام ادبی که علم اخلاق نمایندۀ ظاهری آن سَنت سرمدی خداوند است.
ولی ما به یک چیز دیگری نیز مرهوب شده‌ایم که بار آن را دیگر مظاهر فطرت برداشته نتوانسته است. و این امتیازی است که مخصوصا به ما داده شده است و آن عبارت است از «اراده»، اراده که گاهی هم از نظام ادبی عملا پای بیرون می‌نهد.
درباره نویسنده کتاب «مقدمه علم الاخلاق»
صلاح الدین سلجوقی نویسنده، شاعر و پژوهشگر مشهور افغانستانی است. او سال 1274 خورشیدی در شهر هرات به دنیا آمد و خانواده‌‌ای اهل دانش و معرفت داشت. صلاح الدین درباره خودش چنین گفته است: «من در هرات از یك عایله‌یی كه تا یاد می‌دهند علما معقول و منقول بوده‌اند، به وجود آمده‌ام.»
او در کودکی و نوجوانی در حال کسب دانش و ادب، تربیتِ اخلاق و تزکیه‌ی نفس و پرهیزگاری بود. صلاح الدین نزد پدرش که از دانش آموختگان و ادیبان هرات بود؛ ادبیات پارسی را آموخت. او چون از هیچ تلاشی فروگذاری نمی‌کرد و حافظه‌ی خوبی هم داشت، در همان نوجوانی با مقدمات دروس عربی هم آشنایی کامل پیدا کرد. سپس به مدرسه‌ی سلجوقی‌های هرات رفت و علوم متداوله زمان را آموخت. سلجوقی از استعداد و نبوغ بسیار بهره می‌برد و خصایص و ویژگی‌هایی داشت که کمتر در مردم عادی دیده می‌شود.
پس از آن صلاح الدین سلجوقی راهی پاکستان و هند و عربستان شد. در این سفرها او زبان‌های اردو، انگلیسی و عربی را فراگرفت و در زمان جوانی راه تصوَف پیشه کرد. وی فلسفه را نیز تا سر حد کمال آموخت.
سال 1294 خورشیدی، سلجوقی به عنوان مفتی محکمۀ شرعی هرات، کارمند رسمی دولت شد. سپس به سمت آموزگار دبیرستان حبیبۀ کابل و مدیر معارف هرات مشغول کار شد. نگارندگی در روزنامه‌ی «اتفاق اسلام» و روزنامه‌ی «فریاد» در هرات از دیگر فعالیت‌های صلاح‌الدین سلجوقی است.
وقتی به هرات آمد در دبیرستان استقلال آموزگار شد و همزمان عضو دارالتألیف نیز بود. او در سِمت‌های گوناگون دولتی اشتغال داشت. مدیر مطبوعات وزارت امور خارجه، کنسول افغانستان در بمبئی، مستشار و وزیر مختارِ درجه اول در سفارت افغانستان در کراچی، همچنین وکیل منتخب شهر هرات در دوره هفتم شورای ملی برخی فعالیت‌های دولتی او محسوب می‌شوند.
علامه صلاح الدین سلجوقی سال 1349 خورشیدی چشم از جهان فروبست و در شهدای صالحین شهر کابل به خاک سپرده شد.
درباره چاپ و نشر کتاب «مقدمه علم الاخلاق»
کتاب «مقدمه علم الاخلاق» به ترجمه و تألیف علامه صلاح الدین سلجوقی را نشر عرفان پس از ویرایش چاپ و منتشر کرده است.