کتاب «مقدمه علم الاخلاق» اثر صلاح الدين سلجوقي
يکي از آثار مهم و شناخته شد? علامه صلاح الدين سلجوقي کتاب «مقدم? علم الاخلاق» است. کتاب در زمين? علم اخلاق نگاشته شده است. نسخه نخستين کتاب، سال 1321 در کابل به چاپ رسيده است. کتاب حاضر پس از هفتاد سال ناياب بودن دوباره براي علاقهمندان چاپ و منتشر شده است. کتاب «مقدمه علم الاخلاق» شامل جلد اول و دوم در يک مجلد است و با مقدمهاي از محسن جوادي آغاز ميشود.
مروري بر کتاب «مقدمه علم الاخلاق»
سلجوقي معتقد است که فلسف? اخلاق بايد بتواند براي انسان ايدهآل پيدا کند و بر اساس آن ايدهآل سطح او بالا رود.
کتاب داراي چهار بخش مفصل است. بخش اول هويت علم اخلاق نام دارد که به موضوع علمِ اخلاق ميپردازد و همچنين با تقسيمبنديهايي علم اخلاق را با مابعدالطبيعه، علم طبيعي و علمالنفس و موارد ديگر بررسي ميکند. بخش دوم «ادوار اخلاق» است. در اين بخش از فيلسوفان قبل سقراط آغاز ميشود و به سقراط و مکاتب همچنين ارسطو و رواقيون تا دکارت و اسپينوزا و نيچه و پس از آن محقق طوسي و ملاحسين کاشفي ميپردازد. اين بخش به چهار قسمت «دور? يونان و روم»، «دور? قرون وسطي»، «دورل جديد» و «ما و علم اخلاق» دستهبندي شده و هر قسمت با زيربخشهايي موارد مربوط به مبحث را بررسي ميکند.
بخش سوم کتاب «ابعاد اخلاق» نام دارد. در اين بخش که بسيار گسترده است، اخلاق علم النفسي، سلوک و سجيه، قضاوت و سند اخلاقي و... شرح داده ميشوند. آخرين بخش کتاب با عنوان خاتمه (تشوَشات سلوک و معالجات) همانطور که از عنوانش آشکار است به تشوَشات سلوک، معالجات و تزکيه و ترس مرگ پرداخته است.
در بخشي از ديباچه آمده است:
فاعليت صفت وسعت است که عالم خلق را از مبدأ خلق برآورده و باز فعَاليت صفت علم است که آن عالم خلق را به همان مبدأ که مآل و معاد آن عالم نيز هست اِرجاع ميکند که گويا اين دائر? وجود دو قوس دارد. قوس وسعت که قوس عالم طبيعت است و بر حسب قانون طبيعت از مبدأ سير ميکند و قوس معرفت که قوس عالم معني است و بر طبق نظام ادبي به سوي معاد رفتار دارد. و انسان حلق? وصلي است بين اين دو نظام که بدن او بر حسب قانون طبيعت و روح او بر حسب نظام ادبي سلوک ميکند. پس کنون کاروان حيات و مخصوصا کاروان شعور و بالاخص عقل انساني در اين قوس صعودي يعني قوس معرفت جانب کمال پويان است و آنهم تحت نظام ادبي که علم اخلاق نمايند? ظاهري آن سَنت سرمدي خداوند است.
ولي ما به يک چيز ديگري نيز مرهوب شدهايم که بار آن را ديگر مظاهر فطرت برداشته نتوانسته است. و اين امتيازي است که مخصوصا به ما داده شده است و آن عبارت است از «اراده»، اراده که گاهي هم از نظام ادبي عملا پاي بيرون مينهد.
درباره نويسنده کتاب «مقدمه علم الاخلاق»
صلاح الدين سلجوقي نويسنده، شاعر و پژوهشگر مشهور افغانستاني است. او سال 1274 خورشيدي در شهر هرات به دنيا آمد و خانوادهاي اهل دانش و معرفت داشت. صلاح الدين درباره خودش چنين گفته است: «من در هرات از يك عايلهيي كه تا ياد ميدهند علما معقول و منقول بودهاند، به وجود آمدهام.»
او در کودکي و نوجواني در حال کسب دانش و ادب، تربيتِ اخلاق و تزکيهي نفس و پرهيزگاري بود. صلاح الدين نزد پدرش که از دانش آموختگان و اديبان هرات بود؛ ادبيات پارسي را آموخت. او چون از هيچ تلاشي فروگذاري نميکرد و حافظهي خوبي هم داشت، در همان نوجواني با مقدمات دروس عربي هم آشنايي کامل پيدا کرد. سپس به مدرسهي سلجوقيهاي هرات رفت و علوم متداوله زمان را آموخت. سلجوقي از استعداد و نبوغ بسيار بهره ميبرد و خصايص و ويژگيهايي داشت که کمتر در مردم عادي ديده ميشود.
پس از آن صلاح الدين سلجوقي راهي پاکستان و هند و عربستان شد. در اين سفرها او زبانهاي اردو، انگليسي و عربي را فراگرفت و در زمان جواني راه تصوَف پيشه کرد. وي فلسفه را نيز تا سر حد کمال آموخت.
سال 1294 خورشيدي، سلجوقي به عنوان مفتي محکم? شرعي هرات، کارمند رسمي دولت شد. سپس به سمت آموزگار دبيرستان حبيب? کابل و مدير معارف هرات مشغول کار شد. نگارندگي در روزنامهي «اتفاق اسلام» و روزنامهي «فرياد» در هرات از ديگر فعاليتهاي صلاحالدين سلجوقي است.
وقتي به هرات آمد در دبيرستان استقلال آموزگار شد و همزمان عضو دارالتأليف نيز بود. او در سِمتهاي گوناگون دولتي اشتغال داشت. مدير مطبوعات وزارت امور خارجه، کنسول افغانستان در بمبئي، مستشار و وزير مختارِ درجه اول در سفارت افغانستان در کراچي، همچنين وکيل منتخب شهر هرات در دوره هفتم شوراي ملي برخي فعاليتهاي دولتي او محسوب ميشوند.
علامه صلاح الدين سلجوقي سال 1349 خورشيدي چشم از جهان فروبست و در شهداي صالحين شهر کابل به خاک سپرده شد.
درباره چاپ و نشر کتاب «مقدمه علم الاخلاق»
کتاب «مقدمه علم الاخلاق» به ترجمه و تأليف علامه صلاح الدين سلجوقي را نشر عرفان پس از ويرايش چاپ و منتشر کرده است.
