جستارهایی درباره‌ی زن

کتاب «جستارهایی درباره‌ی زن» اثر سوزان سانتاگ
جستارهایی انتقادی از سوزان سانتاگ درباره جایگاه زن در جامعه و فرهنگ و تاریخِ مردسالار و مردمحور. کتاب «جستارهایی درباره‌ی زن» ترجمۀ چند جستار از سوزان سانتاگ است که موضوع همۀ آن‌ها نقد فرهنگ، تاریخ و جامعه‌ای‌ست که زن را در نقشِ «جنس دوم» می‌خواهد.
سانتاگ در جستارهایی که از او در کتاب «جستارهایی درباره‌ی زن» گردآوری و به فارسی ترجمه شده است، تعاریف و انتظارات کلیشه‌ای و تثبیت‌شده از زن را، که در طول تاریخی که فرهنگ مردمحور بر آن حاکم بوده شکل گرفته‌ و جا افتاده‌اند، مورد نقدی بنیادین قرار می‌دهد و از ظرفیت‌ها و نیروهایی در زنان سخن می‌گوید که زنان می‌توانند با شکوفا کردن آن‌ها نقش و جایگاه خود را در جامعه تغییر دهند و مقابل نظام مردسالار و قواعدِ آن و نقش‌هایی که تاریخ مردمحور یا - به تعبیر رضا براهنی - تاریخ مذکّر، برای زنان نوشته‌ است بایستند و تاریخ را این بار براساس برابری جایگاه و حقوق زن و مرد بنویسند.
سانتاگ در جستارهایی که از او در کتاب «جستارهایی درباره‌ی زن» می‌خوانید، چنانکه در پیش‌نگاشتِ آذر جوادزاده بر ترجمۀ فارسی این جستارها اشاره شده است، «تمامی حقایق ذهنی و عینی زنانگی و مردانگی را که مسلم فرض می‌شوند، به چالش می‌کشد و ما را به عمیق‌ترین لایه‌های ساختار ذهنی زنانه و مردانه و اقدامات متقابل برای جذب یا انکار جنس مخالف می‌برد.»
متن اصلی جستارهای گردآوری و ترجمه شده در کتاب «جستارهایی درباره‌ی زن» همگی در دهۀ 70 میلادی در نشریات مختلف منتشر شده‌اند.

مروری بر کتاب «جستارهایی درباره‌ی زن»
کتاب «جستارهایی درباره‌ی زن» شامل چهار جستار است. جستار اول این کتاب، با عنوان «استاندارد دوگانه‌ی پیرشدن»، در سال 1972 در مجلۀ «ساتردی ریویو» منتشر شده است. سوزان سانتاگ در این جستار، با نگاهی ظریف و انتقادی، به موضوع پیرشدن زنان و مردان در نظام مردسالار می‌پردازد و نشان می‌دهد که قرائت مردانه چگونه روایتی دوگانه را درباره پیریِ زنان و مردان پدید آورده که براساس آن، زنان پیر شماتت و تحقیر و طرد می‌شوند اما مردانِ پیر گویی با پیری بر جذابیت‌هایشان افزوده می‌شود.
سانتاگ در این جستار از کتاب «جستارهایی درباره‌ی زن» قرائت اضطراب‌زای فرهنگ مذکّر از پیریِ زنان و نیز نگاه بی‌رحمانه و تحقیرآمیز و سلطه‌گرِ این فرهنگ به زنانی را که زشت خوانده می‌شوند، مورد نقد قرار می‌دهد و این نگاهِ برآمده از فرهنگ و تاریخ سرکوبگرِ مردمحور را در چشم‌اندازی تاریخی و فرهنگی واکاوی و تحلیل می‌کند و به نقد استانداردهایی می‌پردازد که جامعۀ مردسالار برای زن و زیبایی و جذابیت زنانه به وجود آورده و زن را در چارچوب این استانداردها مقید و محبوس کرده و وظیفه و نقشی حقارت‌بار و درجه دو را به او تحمیل کرده است. سانتاگ انکار سن واقعی را از جانب زنان، برآمده از همین استانداردهای سرکوبگرانه و فشار فرهنگ مذکّر بر زنان می‌داند و در این باره می‌نویسد: «الگوی تباهی در زندگی زن، انکار سنش است». به‌اعتقاد سانتاگ، چنانکه در سطرهای پایانی همین جستار از کتاب «جستارهایی درباره‌ی زن» می‌خوانید، «هر زمان که زنی درباره‌ی سنش دروغ می‌گوید، به‌واقع هم‌دست توسعه‌نیافتگی بشریت شده است.»
سانتاگ آن‌گاه درباره ضرورت مقاومت زنان در برابر استانداردهایی که نظام مردسالار به آن‌ها تحمیل می‌کند و راه‌های این مقاومت می‌نویسد: «زن‌ها گزینه‌ی دیگری دارند. آن‌ها می‌توانند مشتاق باشند برای عاقل‌بودن نه فقط مهربان‌بودن، برای توانابودن نه فقط یاوربودن، برای قوی‌بودن نه فقط دلپذیربودن. می‌توانند بلندپرواز باشند برای خود، نه فقط برای مردان و فرزندانشان. می‌توانند به‌طور طبیعی و بدون شرمساری پیر شوند و مجدانه در مقابل سنت‌های دست‌وپاگیر و ناشی از استاندارد دوگانه‌ی پیرشدن، هرگز سر خم نکنند و به‌پا خیزند. به‌جای اینکه سعی کنند تا حد امکان در طول عمر خود دختر باقی بمانند و بعد با تن‌دادن به ذلت و حقارت به زنانی میانسال تبدیل شوند، می‌توانند خیلی زودتر زنِ بالغ بشوند و سال‌های سال از کار و فعالیت و جنسیت خود لذت ببرند. زن‌ها باید اجازه دهند چهره‌شان سال‌های زندگی‌شان را نشان بدهد. زن‌ها باید حقیقت را بگویند.»
جستار دوم کتاب «جستارهایی درباره‌ی زن»، با عنوان «جهان سوم زنان»، در واقع پاسخ‌های سوزان سانتاگ به پرسش‌هایی‌ست که مجلۀ «پارتیزان» برای او و پنج زن دیگر، از جمله سیمون دوبوار، فرستاده بوده است. این پرسش و پاسخ در سال 1973 در مجلۀ پارتیزان منتشر شده است. معنای ایده آزادی زنان، ارتباط میان آزادی زنان و آزادی طبقاتی، جایگاه طبقاتی زنانِ خانه‌دار و شیوه مبارزه برای آزادی زنان از جمله موضوعاتی‌ست که در این پرسش و پاسخ از آن‌ها سخن رفته است.
سانتاگ در سومین جستار کتاب «جستارهایی درباره‌ی زن»، با عنوان «زیبایی زن: منشأ ذلت یا منبع قدرت؟»، با نگاهی انتقادی از معنای متعارف زنِ زیبا در نظام و فرهنگ مردسالار سخن می‌گوید و از اینکه فرهنگ مردسالار چگونه زیبایی را به‌عنوان یک وظیفه به زن تحمیل و زن را در قید و بند زیبایی نگه داشته است. سانتاگ در این جستار از کتاب «جستارهایی درباره‌ی زن» نشان می‌دهد که زنان چگونه، در فرهنگ و نظام مردسالار، محکوم و مجبور به زیبایی هستند و مختصات این زیبایی را هم فرهنگ مذکّر است که ترسیم و تعیین می‌کند. این جستار اولین بار در سال 1975 در مجلۀ «مُد» و بعدها، در سال 2006، در دانشنامۀ ادبیات فمینیستی، به‌عنوان نمونه‌ای از نوشته‌های سوزان سانتاگ درباره زن، منتشر شده است.
جستار چهارم و پایانی کتاب «جستارهایی درباره‌ی زن»، با عنوان «زیبایی چگونه در آینده متحول خواهد شد؟»، چنانکه از عنوانش نیز پیداست، باز درباره زیبایی است. سانتاگ در بخشی از این جستار از زیبایی به‌عنوان اسطوره‌ای سخن می‌گوید که «زنان را به زندان انداخته؛ زیرا به‌انحصار با آن‌ها در ارتباط است» و تاریخ مذکّر ایده زیبایی را به زنان منحصر کرده است. سانتاگ در این باره می‌نویسد: «ایده‌ی زیبایی که ما به‌ارث می‌بریم، به وسیله‌ی مردان (برای حمایت از ادعاهایشان درباره‌ی فضایل برتر و کمتر سطحی) ابداع شده و هنوز هم تا حد زیادی به وسیله‌ی مردان اداره می‌شود. این نظامی است که در آن مردان با کمال دقت، خود را از درگیری با امر زیبایی معاف کرده‌اند.»
جستار «زیبایی چگونه در آینده متحول خواهد شد؟» نیز در سال 1975 در مجلۀ «مُد» منتشر شده است.

درباره سوزان سانتاگ، نویسنده جستارهای کتاب «جستارهایی درباره‌ی زن»
سوزان سانتاگ (Susan Sontag)، متولد 1933 و درگذشته به‌سال 2004، فیلسوف، جستارنویس، داستان‌نویس، فیلمساز، نمایشنامه‌نویس، منتقد و نظریه‌پرداز ادبی و هنری و فعال سیاسی امریکایی است.
از سانتاگ به‌عنوان یکی از تأثیرگذارترین منتقدان نسل خود یاد شده است. او یکی از برجسته‌ترین منتقدان و نظریه‌پردازان قرن بیستم است. نوشته‌های سوزان سانتاگ قلمرو وسیعی، از تئاتر و سینما و ادبیات و عکاسی و فرهنگ و رسانه گرفته تا بیماری و حقوق بشر و...، را در بر می‌گیرد.
سانتاگ همچنین یک فعال سیاسی و از معترضان به جنگ ویتنام و جنگ بوسنی بود. او در دوران جنگ ویتنام به این کشور سفر کرد و علیه این جنگ اعتراض کرد و مقاله نوشت. سانتاگ همچنین در دوران جنگ بوسنی و هرزگوین و محاصره سارایوو، پایتخت این کشور، به دست صرب‌ها، به بوسنی سفر کرد و نمایشنامۀ «در انتظار گودو»، اثر ساموئل بکت، را در نور شمع، در سارایووی جنگ‌زده که با مشکل قطعی برق مواجه بود، اجرا کرد.
بیماری از دیگر مسائلی‌ست که سانتاگ با آن درگیر بود و در آثارش به آن پرداخت و دو کتاب «بیماری به‌مثابه استعاره» و «ایدز و استعاره‌هایش» را در این باره نوشت. این دو کتاب در ایران، به‌صورت یک کتاب و با عنوان «بیماری به‌مثابه استعاره، ایدز و استعاره‌هایش»، با ترجمۀ احسان کیانی‌خواه در انتشارات حرفه‌نویسنده منتشر شده‌اند.
سانتاگ سه بار در زندگی‌اش به سرطان مبتلا شد و با این بیماری مبارزه کرد. دو بار مرگ را قال گذاشت. سرطانِ اولش سرطانِ سینه بود و سانتاگ در حالی با این بیماری جنگید و از مرگ نجات یافت که امیدی به زنده ماندنش نمی‌رفت. دومین باری هم که به سرطان مبتلا شد با آن جنگید و از مرگ رهید اما بارِ سوم و این‌ بار در هفتاد و یک سالگی، سرطان خون جانش را گرفت.
دیوید ریف، پسر سوزان سانتاگ که خود مقاله‌نویس و نویسنده آثار غیرداستانی و تحلیلگر سیاسی است، در کتابی با عنوان «شنا در دریای مرگ»، که در ایران به نام «سوزان سانتاگ در جدال با مرگ» با ترجمۀ فرزانه قوجلو در انتشارات نگاه منتشر شده است، روزهای پایانی زندگی مادرش و ماجرای کلنجار و جدال نافرجام او با واپسین سرطان را شرح داده است.
از آثار سوزان سانتاگ می‌توان به کتاب‌های «علیه تفسیر»، «تماشای رنج دیگران»، «درباره عکاسی»، «در امریکا»، «عاشق آتشفشان» و «بانوی دریایی» اشاره کرد.
سانتاگ به‌خاطر آثارش جوایز مختلفی گرفته که جایزه کتاب ملی امریکا و جایزه ادبی شاهزاده آستوریاس از آن جمله‌اند.

درباره ترجمۀ فارسی جستارهای کتاب «جستارهایی درباره‌ی زن»
جستارهای گردآمده در کتاب «جستارهایی درباره‌ی زن» را آذر جوادزاده به فارسی ترجمه کرده و این کتاب، همراه با پیش‌نگاشتی از مترجم، در نشر نیماژ منتشر شده است.
آذر جوادزاده، متولد 1338، مقاله‌نویس و مترجم ایرانی است. از او مقالات و ترجمه‌های متعددی در سایت «انسان‌شناسی و فرهنگ» منتشر شده است.

رتبۀ کتاب «جستارهایی درباره‌ی زن» در گودریدز: 1.50 از 5.