چریک: خاطرات مهدی میرعبدالله یانی

کتاب «چریک: خاطرات مهدی میرعبدالله یانی»
برگی از تاریخ مبارزات چریکی علیه رژیم پهلوی. کتاب «چریک: خاطرات مهدی میرعبدالله یانی» شرح خاطرات مهدی میرعبدالله یانی از مبارزات سیاسی خود و گروهی از همفکرانش با رژیم پهلوی و روایت شکل‌گیری و رواج مبارزات مسلحانه در سالهای پیش از انقلاب است.
کتاب «چریک» روایتی از بخشی از تاریخ مبارزۀ مسلحانه در ایران است که نه فقط از منظر یک مورخ و با تکیه به آرشیو اسناد تاریخی، بلکه از منظر کسی روایت می‌شود که خود در کوران این مبارزات بوده و زندان رفته و در زندان شکنجه شده و از نزدیک شاهد آنچه در زندان‌های پهلوی دوم و همچنین در میان همرزمان و همفکرانش می‌گذشته بوده است. از همین رو در کتاب «چریک» با جزئیاتی مواجه می‌شویم که کتاب را از تاریخ‌نگاری صِرف فراتر می‌برند و حال‌وهوایی رمان‌گونه به آن می‌دهند.
در کتاب «چریک»، از خلال خاطرات شخصی نویسنده از مبارزات چریکی خودش و رفقا و همفکرانش با رژیم شاه، تصویری از حال‌وهوای مبارزاتی و انقلابی پایان دهۀ 40 و سال‌های ابتدایی دهۀ 50 خورشیدی، یعنی دورانی که مبارزۀ مسلحانه علیه رژیم پهلوی آغاز شده و اوج گرفته بود، ارائه شده است.
وقایع کتاب «چریک» کمی بعد از حادثۀ سیاهکل رخ می‌دهند. در این کتاب بخشی از تلاش‌های مبارزان سال‌های پیش از انقلاب برای براندازی سلطنت پهلوی از منظر یکی از این مبارزان که خود شاهد عینی این مبارزات بوده روایت می‌شود و همچنین اسنادی از آن دوران و تحلیل‌هایی از شرایط آن روزگار، برای اینکه خواننده بهتر در فضای روزگاری که وقایع کتاب «چریک» در آن رخ داده قرار بگیرد، در لابلای خاطرات ارائه می‌شود.
در کتاب «چریک» همچنین شمه‌ای از جنایت‌ها و شکنجه‌های ساواک در زندان‌های پیش از انقلاب به دست داده شده است. راوی کتاب «چریک» خود در زندان شاهد یکی از این جنایت‌ها بوده و در این کتاب به نقل آن می‌پردازد.

مروری بر کتاب «چریک»
مهدی میرعبدالله یانی خاطرات خود را در کتاب «چریک» از فروردین 1350 و زمانی آغاز می‌کند که از جانب شوهرخواهرش، هادی پاکزاد، و عبدالله مهری، که هر دو از اعضای شاخۀ مسلح منشعب از سازمان مارکسیستی «ساکا» بوده‌اند، به پیوستن به مشی مبارزۀ مسلحانه با رژیم پهلوی دعوت می‌شود.
از ماجرای سیاهکل، که اولین اقدام مسلحانۀ جدی علیه حکومت پهلوی و سرآغاز مبارزات چریکی با آن حکومت است، حدود دو ماه می‌گذرد و چریک‌های سیاهکل توسط حکومت تیرباران شده‌اند. در همین گیر و دار است که راوی کتاب «چریک» به مشی مبارزۀ مسلحانه کشانده می‌شود و این آغاز ماجراهایی است که به‌صورت یک رمان پرحادثه، اما مبتنی بر حوادث واقعی و مستندات تاریخی، روایت می‌شود.
در کتاب «چریک»، ضمن نقل خاطراتی که گوشه‌ای از دورانی مهم از تاریخ معاصر ایران را نشان می‌دهند، با مستنداتی چون اخبار روزنامه‌های آن دوران و نیز توضیحاتی دربارۀ سال‌های اوج مبارزات چریکی در ایران و جهان مواجهیم که در لابلای خاطرات راوی می‌آیند و زمینه‌ای فراهم می‌کنند برای اینکه مخاطب بهتر بتواند در متن این خاطرات و رویدادهایی که در کتاب «چریک» از آن‌ها سخن رفته است قرار بگیرد و اطلاعاتی از تاریخ مبارزات چریکی در ایران و پیش‌زمینۀ این مبارزات به دست بیاورد.
مهدی میرعبدالله یانی در کتاب «چریک» صرفاً سرِ تاریخ‌نگاری در معنای رسمی آن را ندارد و به همین دلیل از جزئیات مربوط به حوادث و ماجراهایی که نقل می‌کند نمی‌گذرد و همین جزئی‌نگری روایت او را به روایتی زنده و پرکشش تبدیل می‌کند.
در کتاب «چریک» همچنین حال‌وهوای فضای پلیسی و امنیتی ابتدای دهۀ 50 به‌خوبی ترسیم شده است و نیز از تأثیر فراگیریِ مشی چریکی در جهان، از جمله در کوبا و ویتنام، بر مسلحانه‌ شدن مبارزات سیاسی در ایران سخن رفته است.
راوی، که در زمان رویدادهای روایت شده در کتاب «چریک» دانشجو و از مخالفان رژیم پهلوی است و با دوستان و همکلاسی‌های همفکرش به مطالعه و کار فکری و تئوریک در راستای مبارزه با حکومت پهلوی دوم مشغول است، در متن فراگیری مبارزۀ مسلحانه به جانب این مشی کشیده می‌شود و با گروهی از رفقای انقلابی‌اش به تبلیغ مبارزۀ مسلحانه و همچنین تلاش برای آگاهی طبقۀ کارگر و ترویج تفکر انقلابی در بین این طبقه برای مبارزه با رژیم پهلوی می‌پردازد.
در جای‌جای کتاب «چریک»، به‌موزات خاطرات شخصی راوی از تلاش برای مبارزه با حکومت پهلوی، روایت او را از شرایط اجتماعی و اقتصادی و سیاسی آن دوره و تحلیل‌های تئوریکش دربارۀ موضوعات مرتبط با مبارزۀ سیاسی در عصر پهلوی و مواضع او و رفقایش دربارۀ شکل درست مبارزه را نیز می‌خوانیم.
در جریان پیشرفت مبارزات علیه رژیم شاه، راوی و رفقایش، چنانکه در کتاب «چریک» می‌خوانیم، گروهی به نام اِکا (اتحادیۀ کارگران انقلابی) تشکیل می‌دهند.
کتاب «چریک» با شرح زندانی و شکنجه شدن راوی و نقل او از یکی از جنایت‌های ساواک که راوی، ناخواسته، شاهد آن بوده است به پایان می‌رسد. ماجرا مربوط به کشته شدن زندانی‌ای به نام هدایت باخیش در زیر شکنجۀ ساواک و صحنه‌سازی قتل او به‌صورتی است که مرگش خودکشی وانمود شود. دست‌اندرکاران این جنایت خبر ندارند که در لحظۀ این صحنه‌سازی، راوی کتاب «چریک» در سلول بغلی است. آن‌ها سلول بغلی را خالی می‌پندارند و این‌گونه است که راوی، بی‌آنکه مأموران خبر داشته باشند، در جریان قتل باخیش در زندان قرار می‌گیرد.
کتاب «چریک» از پنج فصل تشکیل شده که عبارتند از: «آغاز مبارزه‌ی مسلحانه: جنگ چریکی کوهستان، جنگ چریکی شهری»، «زندان اصفهان»، «مبارزه‌ی مسلحانه و جشن‌های 2500 ساله»، «فراگیری مبارزه‌ی مسلحانه در اکثر کشورهای جهان» و «باخیش».
کتاب «چریک: خاطرات مهدی میرعبدالله یانی» در نشر اختران منتشر شده است.

درباره مهدی میرعبدالله یانی، نویسنده کتاب «چریک»
سید مهدی میرعبدالله یانی، متولد 1328، مورخ، شاعر و داستان‌نویس ایرانی است. از جمله آثار او می‌توان به کتاب «شیروَش، 1346»، که تحقیقی تاریخی دربارۀ مبارزات مردم کردستان با حکومت پهلوی دوم است، دفتر شعر «نیم‌نگاه» و مجموعه داستان «عموجان و ساعتش» اشاره کرد.