کتاب «استيلاي امر منفي: شرحي انتقادي بر فلسفهي هگل» نوشت? کارين دبور
فلسف? هگل براي مسائل و تعارضهاي انسان امروز و جوامع انسانيِ عصر حاضر چه حرفي براي گفتن دارد؟ کتاب «استيلاي امر منفي: شرحي انتقادي بر فلسفهي هگل»، با عنوان اصلي On Hegel: The Sway of the Negative، پاسخيست به اين پرسش.
کارين دبور در کتاب «استيلاي امر منفي» خوانشي از فلسف? هگل به دست ميدهد که بهکمک آن ميتوان نوري بر تعارضهاي اجتماعي و اقتصادي و انساني و سياسي جهان امروز، از جمله تعارض ميان آزاديهاي فردي و منافع جمعي و تعارضهاي برآمده از دل مدرنيته و نظام سرمايهداري تاباند و به اين تعارضها از منظر فلسف? هگل نگاه کرد.
تمرکز دبور در کتاب «استيلاي امر منفي»، چنانکه او خود در پيشگفتارش بر ترجم? فارسي اين کتاب مينويسد، بر کشمکشهاي تراژيک و مَنفيَت در فلسف? هگل است. دبور، در عين اينکه که منتقد خوشبيني هگل است، در کتاب «استيلاي امر منفي» بر آن است که بينش هگل را در قالب آنچه «منفيت تراژيک» ميخواند بسط دهد و کشمکشهاي تراژيک در فلسف? هگل را بهشيوهاي غيرهگلي، که بهگفت? خودش عميقاً وامدار انديشهها و نظريات مارتين هايدگر و ژاک دريدا است، قرائت کند.
کتاب «استيلاي امر منفي» کتابيست که فلسف? هگل را به متن مسائل و کشمکشهاي جهان و انسان معاصر احضار ميکند.
متن اصلي کتاب «استيلاي امر منفي» اولين بار در سال 2010 منتشر شده است. اين کتاب جزئي از مجموعهاي با عنوان «نوسازي فلسفه»، بهدبيري گري بنهام، است.
مروري بر کتاب «استيلاي امر منفي»
کارين دبور در کتاب «استيلاي امر منفي»، همانطور که در پيشگفتاري که براي ترجم? فارسي اين کتاب نوشته است توضيح ميدهد، «به پرسشهايي ميپردازد که براي بخش بزرگي از جهان معاصر واجد اهميتاند». اين پرسشها عبارتند از: «چگونه ميتوان آزادي همهي انسانها را تأمين کرد و در عينحال مانع از آن شد که خودخواهياي که عميقاً در سرمايهداري ريشه دارد سبب نابودي حيات جمعي شود؟ چگونه ميتوان فهم مدرن از آزادي را با لزوم محافظت از منافع بلندمدت جوامع سازگار ساخت؟»
البته دبور در اين پيشگفتار بر اين هم تأکيد ميکند که کتاب «استيلاي امر منفي» پاسخي سرراست براي اين پرسشها و پرسشهاي مشابه ارائه نميدهد «بلکه خوانشي از فلسفهي هگل بهدست ميدهد که تمرکز آن روي بينش هگل دربارهي پويايي تراژيک کشمکشهايي است که حيات انساني و خاصه مدرنيته را متأثر ميسازند.»
دبور در کتاب «استيلاي امر منفي» قرائتي نو از هگل ارائه ميدهد. او بر آن است که وجهي از فلسف? هگل را احيا کند که بر مسائل جهان امروز پرتو ميافکند.
گري بنهام، دبير مجموع? «نوسازي فلسفه»، که کتاب «استيلاي امر منفي» جزئي از آن است، در پيشگفتارش بر اين کتاب توضيح ميدهد که خوانش دبور از فلسف? هگل نه مانند خوانشهاي رايج و غالب براساس کتاب «پديدارشناسي روح» هگل، بلکه براساس کتاب «علم منطق» اوست که معمولاً در ساي? «پديدارشناسي روح» قرار گرفته است.
بنهام در پيشگفتارش بر کتاب «استيلاي امر منفي» درباره خوانش دبور از فلسف? هگل مينويسد: «دبور به شرح منطقي ميپردازد که برگرفته از انديشهي هگل است و با وجود اين، خودِ هگل آن را بهعنوان دقيقهاي اساسي تلقي نميکند. اين منطق درهمتنيدگي است و استدلال کتاب حاضر در پرتو اشتغال مستمر به اين منطق بسط مييابد.»
بنهام کتاب «استيلاي امر منفي» را «مرحلهاي جديد از مواجهه با هگل» ميداند. مرحلهاي که از مراحل پيشين، که شامل قرائت مارکسي و قرائتهاي فرانکفورتي و هايدگري و دريدايي از فلسف? هگل است، گذر ميکند و قرائتي تازه از فلسف? هگل ارائه ميدهد. بنهام در شرح اين قرائت تازه، که در کتاب «استيلاي امر منفي» با آن مواجهيم، و در بيان تقابل اين مرحل? سوم از خوانش هگل با مراحل پيشين و قرائتهاي مارکسي و فرانکفورتي و هايدگري و دريدايي از هگل مينويسد: «در مقابل، مرحلهي سوم که اکنون در حال ظهور است، نهتنها مستلزم خوانشي دقيق از هگل است بلکه احياي نيّت نظاممند وي را طلب ميکند. خوانش دبور از اين لحاظ واجد اهميتي اساسي است. وي با تمرکز روي علم منطق، ما را ترغيب ميکند تا اين اثر را واجد معنايي بدانيم که، بهطريقي، در پسِ پشت خود هگل پديدار ميگردد. اين معناي نوظهور مؤيد پيوندهاي درهمتنيده ميان تعينات متضاد است که در تباين با خوشبيني غالب هگل است. اين درهمتنيدگي مستلزم بازبيني عناصر اصلي آثار هگل است، که در اينجا در قالب خوانشهاي پيگير و عالمانه صورت ميگيرد. اين خوانشها حاوي درسهاي شگفتآوري دربارهي موضوعاتياند که تا پيش از اين بهنظر ميرسيد بهتمامي بررسي شدهاند.»
بنهام در بخشي ديگر از همين پيشگفتار، در معرفي و توصيف خوانش دبور از هگل در کتاب «استيلاي امر منفي»، مينويسد: «دبور با پيروي از منطقي که هگل بيش از آنکه به توضيحاش بپردازد، آن را بهکار ميبندد، چشمانداز جديدي پيش روي ما ميگشايد. حتي ميتوان گفت که وي با خوانش هگل در پرتو چنين درهمتنيدگياي، ما را براي مواجههاي آتي با هگل آماده ميکند، که خوانندگان هگل را قادر ميسازد تا مسيرهاي جديدي را در آثار وي پي بگيرند و بر خمودگياي که غالباً دامنگير فلسفهي معاصر شده است غلبه کنند. دبور در کتاب حاضر به ما يادآور ميشود که چهگونه فلسفهورزي کنيم و اين کار را بهطريقي انجام ميدهد که همچنين ميتواند ما را قادر سازد تا بهگونهاي متفاوت در باب ماهيت مدرنيتهي زمانهي خويش بيانديشيم.»
دبور در کتاب «استيلاي امر منفي» با وامگيري از فلسف? هگل و ارائ? خوانش خود از اين فلسفه و با اتکا به کتاب «علم منطق» هگل، بهعنوان نقط? کانوني و مرکزي در بازخواني انديش? هگل، بر آن است که نشان دهد چگونه ميتوان بهميانجي فلسف? هگل به نقد الگوي غالب مدرنيته پرداخت. او در مقدم? اين کتاب از ناتواني الگوي غالب مدرنيته در حلّوفصل مسائل و بحرانهاي اجتماعي و اقتصادي و انساني و سياسي جهان معاصر سخن ميگويد و از موجهبودن ترديد در اينکه الگوي غالب مدرنيته بتواند توضيحي «در مورد تزلزل اوضاع و احوال انساني» ارائه دهد.
دبور در مؤخره کتاب «استيلاي امر منفي» درباره رويکرد خود در اين کتاب و هدف از نگارش آن مينويسد: «من درصدد نشاندادن اين امر بودهام که فلسفهي هگل دربرگيرندهي دگرش – منفيت تراژيک – است؛ دگري که براي آن همچون خاستگاهي است که بدون ناديدهگرفتن نيروي خوفناکاش، فلسفهي هگل نميتوانست بسط يابد. بنابراين، هدف کتاب حاضر اين است که به اين منفيت، هرچهقدر هم که ناخوشايند باشد، اجازه دهد تا در عنصر انديشهورزي ناب منکشف شود، آنهم بدون اينکه بدينوسيله آن را به اصلي متخاصم بدل سازد. شايد ما، نادانسته، از همان زماني که آيسخولوس نخستين تراژديهاياش را به رشتهي تحرير درآورد، عازم اين سفر پرمخاطره شدهايم. و شايد اکنون زمان آن است که فلسفه ردپاي آن گامهاي نخستين را دنبال کند.»
کتاب «استيلاي امر نفي» از پيشگفتار گري بنهام، مقدمه، نُه فصل و يک مؤخره تشکيل شده است.
فصلهاي نُهگان? کتاب «استيلاي امر منفي» عبارتند از: «تراژدي»، «منطق»، «منفيت»، «تراژدي و منطق»، «زمان و حرکت دايرهوار»، «طبيعت»، «زبان»، «غايتشناسي» و «تاريخ».
درباره کارين دبور، نويسنده کتاب «استيلاي امر منفي»
کارين دبور (Karin de Boer)، متولد 1965 در هلند، پژوهشگر حوزه فلسفه است. دبور دانشآموخت? رشت? فلسفه است. گرايشهاي او در پژوهش فلسفي، فلسف? کانت، فلسف? هگل، فلسف? مدرن و ايدئاليسم آلماني را شامل ميشود.
درباره ترجم? فارسي کتاب «استيلاي امر منفي»
کتاب «استيلاي امر منفي: شرحي انتقادي بر فلسفهي هگل» با ترجم? حسين نيکبخت و همراه با پيشگفتار مؤلف براي ترجم? فارسي اين کتاب، در نشر شبخيز منتشر شده است. حسين نيکبخت متولد 1364 است. او کتاب «مکانيسم در فلسفهي اجتماعي و سياسي هگل» را نيز به فارسي ترجمه کرده است.
رتب? کتاب «استيلاي امر منفي» در گودريدز: 3.75 از 5.
