1400 سال پادشاهی در عربستان پیش از اسلام

درباره‌ی كتاب «1400 سال پادشاهی در عربستان پیش از اسلام»
نوشته‌ی کریستین ژولین روبن
كتاب 1400 سال پادشاهی در عربستان پیش از اسلام ترجمه‌ی گزیده‌ای از تازه‌ترین آثار پژوهشی كریستین ژولین روبن (1943) است كه بر پایه‌ی شواهد فراوان كتیبه‌شناختی، تاریخ پادشاهی‌های عربستان جنوبی و روابط آن‌ها را با ایران و رم و پادشاهی‌های دست‌نشانده‌ی آنان، از سده‌ی هشتم پ.م. تا قرن ششم م. بررسی كرده است.
دو مقاله‌ای كه فصل‌های اول این كتاب را سامان می‌دهند، ترجمه‌ی فصل‌های دوم و سوم از كتاب «عرب‌ها و امپراتوری‌های پیش از اسلام» (ویراست گرگ فیشر، چاپ انتشارات دانشگاه آكسفورد به سال 2015 م)اند. در این دو مقاله مجموعه‌ای متنوع از كتیبه‌های كشف‌شده از شبه‌جزیره‌ی عربستان بررسی شده‌اند كه بافت سیاسی، فرهنگی و دینی این منطقه را طی چهارده قرن پیش از ظهور اسلام بازمی‌نمایانند.
در فصل یكم، شواهد كتیبه‌شناختی بر پادشاهی‌های كهن عربستان جنوبی از سده‌ی هشتم پ.م تا پادشاهی حمیر با دسته‌بندی موضوعی بررسی شده‌اند. در فصل دوم، شواهد متعدد كتیبه‌شناختی بر پادشاهی حمیر، روابطش با پادشاهی اكسوم، و مناطق تحت نقوذ حمیر در شبه‌جزیره‌ی عربستان تا پاپان قرن ششم م. آمده است؛ در این فصل موضوعاتی متنوع، از نقش حمیر در كشمكش‌های میان ایران و رم و درگیری‌های میان حمیر و اكسوم گرفته، تا گونه‌ای از یهودیت كه در قرن چهارم م. از سوی پادشاهان حمیر پذیرفته شد، رویدادهایی مشهور همچون قتل عام مسیحیان نجران در 523 م. و سرانجام فرمانروایی ابرهه، آخرین پادشاه نامدار حمیر، بررسی شده‌اند. با هماهنگی مولف، از مقاله‌ای دیگر از وی با نام «عربستان و حبشه» كه پیش‌تر به‌عنوان فصل نهم از دستنامه‌ی آكسفورد درباره‌ی دوران باستان متاخر (ویراست اسكات جانسن، چاپ انتشارات دانشگاه آكسفورد به سال 2012 م.) به چاپ رسیده بود، درآمدی بر معرفی گستره‌ی بقایای باستان‌شناختی عربستان، خاتمه‌ای با عنوان امپراتوری‌های رم و ایران در عربستان، و همچنین افزوده‌هایی در برخی پانوشت‌ها به این دو فصل اضافه شدند.
به خواست دبیران مجموعه، روبن مقدمه‌ای تفصیلی در معرفی دانش باستان‌شناسی و مطالعات قرآنی، و پیوند ایران و عربستان باستان، برای خوانندگان ایرانی نوشت كه پیش از این دو فصل قرار گرفت. همچنین برای كمك به فهم مطالب این كتاب، مقاله‌ای كوتاه از میشاییل ماركس كه در آن زبان‌ها و نظام‌های نوشتاری عربستان به اجمال معرفی شده، ترجمه و به كتاب افزوده شد.
حوزه‌ی باستان‌شناسی عربستان روز‌به‌روز در حال گسترش است. از این روی، هدف اصلی از گزینش‌ مقاله‌های این كتاب این بوده است كه در وهله‌ی نخست، با نگاهی جامع به گستره‌ی یافته‌های كتیبه‌شناختی عربستان و معرفی ادبیات پژوهشی این حوزه، زمینه‌ی بازخوانی برخی دیدگاه‌های فراگیر درباره‌ی عربستان پیشااسلامی برای خوانندگان ایرانی فراهم ‌شود. اما تك‌نگاری‌ها و مقالات ارزشمند و روزآمد در این حوزه كم نیستند و كمابیش هم در دسترسند. روبن كه از چهره‌های سرشناس باستان‌شناسی شبه‌جزیره به‌ویژه عربستان جنوبی است، نویسنده‌ای پركار است كه هر سال آخرین یافته‌ها یا بازخوانی‌های خود را در مقاله‌هایی تازه‌تر ارائه و تحلیل‌های تاریخی خود را در درجه‌ی نخست بر یافته‌های باستان‌شناختی و كتیبه‌شناختی استوار می‌كند. بدیهی است دیدگاه‌های مطرح‌شده در این كتاب نیز مربوط به زمان تالیف مقاله‌هاست و چه بسا پس از انتشار آن‌ها، خواه از از سوی مولف یا دیگر پژوهشگران این حوزه، نقد یا بازخوانی شوند.
آن‌چه در این‌جا اهمیت دارد بهره‌گیری از شواهد مادی و خوانش مستقیم آن‌هاست و در پی آن، بازخوانی بخشی از تاریخ عربستان و بافت نزول قرآن در دوران پایانی باستان و تكمیل خلاهای موجود در منابع مكتوب یا اصلاح پیش‌فرض‌های نادرست و هرچند مالوف، كه امید می‌رود با انتشار كتاب 1400 سال پادشاهی در عربستان پیش از اسلام، زمینه‌ی مناسبی برای این بازنگری‌ها فراهم آورد و توجه خوانندگان به این نكته جلب شود كه با به كارگیری رشته‌های مختلف علمی همچون كتیبه‌شناسی و نسخه‌شناسی می‌توان به شناخت دیدگاه‌های فرهنگی، سیاسی و دینی تاریخ عربستان در آستانه‌ی ظهور اسلام، و در نتیجه به فهمی بهتر از بافت قرآن و مفاهیم قرآنی دست یافت. باشد كه اقبال به مطالعات میان رشته‌ای در بین پژوهشگران مطالعات اسلامی و قرآنی افزایش یابد.
در كتاب1400 سال پادشاهی در عربستان پیش از اسلام افزون بر نقشه‌هایی دقیق، 76 كتیبه از شبه‌جزیره‌ی عربستان _ كه برخی به تازگی كشف شده‌اند _ فراهم آمده است كه تاكنون به این گستردگی و یك‌جا در اختیار خوانندگان فارسی قرار نگرفته بود. جز پنج كتیبه در مقدمه‌ی دبیران مجموعه، كه مشاهده‌ی متن حرف‌نوشت آن‌ها موضوعیت دارد و به‌همین‌دلیل در پانوشت آمده، متن حرف‌نوشت 71 كتیبه‌ی دیگر همراه با تصاویری از آن‌ها (درصورت وجود) در پایان كتاب، در بخش پیوست‌ها، آمده است. از آن‌جا كه مباحث كتاب بر پایه‌ی گزینش و چینش خاص این كتیبه‌ها سامان یافته، به هر كتیبه شماره‌ای توپر دو قسمتی اختصاص یافته است؛ با این توضیح كه قسمت اول بیانگر بخشی از كتاب است كه كتیبه آن‌جا یاد شده (الف: مروری بر نظام‌های نوشتاری و زبان‌های عربستان، 1: فصل یكم و 2: فصل دوم) و قسمت دوم نشانگر ترتیب یادكرد كتیبه در هر بخش است. برای آسانی مقابله‌ی ترجمه با متن كتیبه، در بخش پیوست‌ها كتیبه‌ها به‌ همان ترتیب یادشده در كتاب آمده‌اند. گفتنی است حق نشر تصاویر كتیبه‌ها _ برای این چاپ _ متعلق به فرهنگستان علوم برلین _ برندبورگ است.
كتیبه‌های ارائه‌شده در این كتاب، كه به زبان‌های عربستانی جنوبی یا شمالی كهن و غالباً به خط سبنی یا نبطی‌اند، بیش‌تر با الفبای لاتین حرف‌نویسی یا آوانویسی شده‌اند: چه در وب‌سایت‌هایی كه متن هزاران كتیبه‌ی كشف‌شده‌ از شبه‌جزیره‌ی عربستان را به‌ صورت آنلاین در اختیار قرار می‌دهند و چه در كتاب‌ها و مقالات مختلفی كه از سوی پژوهشگران و صاحب‌نظران باستان‌شناسی عربستان منتشر می‌شوند. البته در برخی كتاب‌ها یا نشریات عربی متن كتیبه‌ها به عربی حرف‌نویسی شده است. گاه با حروف جدا از هم، و گاه با حروف پیوسته؛ اما نام‌های خاص به ‌گونه‌ای آوانویسی نشده‌اند كه اجزای نام‌های مركب را بتوان به‌راحتی شناسایی كرد و شیوه‌ی نگارش همزه نیز مطابق املای عربی نیست. از آن‌جا كه این شیوه‌ها برای خوانندگان و حتی صاحب‌نظران فارسی‌زبان نامانوس است، در این كتاب متن كتیبه‌ها با بهره‌گیری از الفبای عربی و فارسی به‌ شیوه‌ای نو به صورت زیر حرف‌نویسی و آوانویسی شده است: در حرف‌نویسی، واژ‌ه‌ها تنها مطابق نویسه‌هایی كه در متن كتیبه آمده، بدون حركت‌گذاری كامل و نویسه‌ی متناظر در «الفبای فارسی» نوشته شده‌اند.
در طول بیش از چهل سال گذشته، مطالعه‌ی بقایای باستان‌شناسی عربستان به طور چشمگیری توسعه یافته است. این امر تصویر قرن‌های پیش از پیدایش اسلام را از پایه دگرگون ساخته و اصلاحاتی مهم در داده‌های سنت اسلامی ایجاد كرده است. اما پیش از ارائه‌ی جزئیاتی بیش‌تر درباره‌ی اهمیت باستان‌شناسی برای بازسازی تاریخ پیش از اسلام، باید كمی به عقب بازگردیم.
_ درباره‌ی کریستین ژولین رابین، نویسنده‌ی كتاب 1400 سال پادشاهی در عربستان پیش از اسلام
کریستین ژولین رابین (Christian Julien Robin) متولد 12 مه 1943 در Chaumont در Haute-Marne، باستان‌شناس و شرق‌شناس فرانسوی متخصص در عربستان پیش از اسلام است. وی فارغ‌التحصیل مؤسسه‌ی مطالعات سیاسی پاریس (بخش خدمات عمومی، کلاس 1964)، مدرسه‌ی ملی زبا‌‌ن‌های زنده‌ی شرقی در عربی تحت‌اللفظی (1967) و مدرسه‌ی عملی برای مطالعات پیشرفته (1978) است. همکار و سپس مدیر تحقیقات مرکز ملی تحقیقات علمی بین سال‌های 1970 و 2010. او همچنین مدرس École Pratique des Hautes Etudes، در دانشگاه سوربن-نوول است.
_ كتاب 1400 سال پادشاهی در عربستان پیش از اسلام نوشته‌ی کریستین ژولین رابین، گزینش، ترجمه و تحقیق محمدعلی خوانین‌زاده همراه با با مقدمه‌ای از (سید علی آقایی، محمدعلی خوانین‌زاده و میشائیل یوزف ماركس) در انتشارات حكمت متشر شده است.