بحر طویل عامیانه و بحر طویل و سرایان

کتاب «بحرطویل عامیانه و بحرطویل‌سرایان» نوشتۀ حسن ذوالفقاری و مسلم نادعلی‌زاده
پژوهشی در بحرطویل عامیانۀ فارسی و معرفی بحرطویل‌سرایان و نمونه‌هایی از آثارشان. کتاب «بحرطویل عامیانه و بحرطویل‌سرایان» اثری‌ست تحقیقی درباره یک قالب شعری عامیانۀ فارسی که کمتر مورد پژوهش جدی قرار گرفته و در عین محبوبیت در بین مردم، چندان به‌طور تخصصی روی آن کار نشده است.
بحرطویل، چنانکه در مقدمۀ حسن ذوالفقاری بر کتاب «بحرطویل عامیانه و بحرطویل‌سرایان» توضیح داده شده، «از برساخته‌های شاعران عامّه‌سرا و مورد پسند مردم است.» به دلیل اقبال عامۀ مردم به بحرطویل و جذابیتهای آن برای مردم، این قالب و گونۀ شعری را جزو ادبیات عامیانه تقسیم‌بندی می‌کنند و در کتاب «بحرطویل عامیانه و بحرطویل‌سرایان» نیز به این تقسیم‌بندی اشاره و دلیل آن توضیح داده شده است.
حسن ذوالفقاری و مسلم نادعلی‌زاده در کتاب «بحرطویل عامیانه و بحرطویل‌سرایان» به تحقیق در جنبه‌ها و وجوه و ویژگی‌های گوناگون بحرطویل پرداخته‌اند و نمونه‌هایی از بحرطویل را از دوره‌های مختلف تاریخی آورده‌اند و همچنین بحرطویل‌سرایان فارسی و آثاری از آن‌ها را، به‌ترتیب تاریخی و از دوران قدیم تا دوران معاصر، معرفی کرده‌اند.
کتاب «بحرطویل عامیانه و بحرطویل‌سرایان» کتابی‌ست هم مناسب متخصصان ادبیات و به‌ویژه پژوهشگران شعر فارسی و ادبیات عامیانه و شفاهی و هم جذاب برای مخاطبان عادی شعر فارسی و مخصوصاً کسانی که به ادبیات و شعر عامیانه علاقمند هستند.

مروری بر کتاب «بحرطویل عامیانه و بحرطویل‌سرایان»
کتاب «بحرطویل عامیانه و بحرطویل‌سرایان» از مقدمه‌ای به‌قلم دکتر حسن ذوالفقاری و دو بخش تشکیل شده است. در بخش اول این کتاب، با عنوان «درآمدی بر بحرطویل عامیانه»، به تعریف بحرطویل عامیانه و توضیح تفاوت آن با بحرطویل عروضی پرداخته شده است. در این بخش از کتاب «بحرطویل عامیانه و بحرطویل‌سرایان» همچنین درباره ویژگی‌های بحرطویل و مشخصات ساختاری و محتوایی آن و انواع بحرطویل و نیز دیدگاه‌های محققان درباره بحرطویل توضیح داده شده است.
کاربردهای بحرطویل در مراسم سخنوری و تعزیه‌خوانی و نوحه‌خوانی و آیین گل‌گردانی و ترانه‌ها و تصنیف‌ها و پیش‌پرده‌خوانی و ضربِ زورخانه، جنبه‌های ادبی بحرطویل، موضوعات بحرطویل و تفاوت بحرطویل با قالب‌های دیگر، از جمله مباحثی‌اند که در بخش اول کتاب «بحرطویل عامیانه و بحرطویل‌سرایان» به آن‌ها پرداخته شده است.
بخش دوم کتاب «بحرطویل عامیانه و بحرطویل‌سرایان»، با عنوان «بحرطویل‌سرایان»، به معرفی سرایندگان بحرطویل عامیانۀ فارسی، از قدیمی‌ترین آن‌ها تا بحرطویل‌سرایان معاصر، و درج نمونه‌هایی از آثارشان اختصاص دارد. خواجه عصمت‌الله بخارایی، سیّد عبدالعظیم بُن‌درختی، حیرتی تونی، فارغ گیلانی، شاهدای نیشابوری، طرزی افشار، صابر، خالصا، مجتبی مینوی، گلچین گیلانی، ابوالقاسم حالت، سهراب اسدی تویسرکانی، حاج حبیب‌الله موحد، محمدعلی صالح‌نیا، مُشفق تهرانی و مهدی رحیمی از جمله بحرطویل‌سرایانی هستند که زندگی و نمونه‌ای از آثارشان در بخش دوم کتاب «بحرطویل عامیانه و بحرطویل‌سرایان» آمده است.
در پایان کتاب هم فهرستی از بحرطویل‌ها و نیز ترکیب‌های بدیع و تازه در بحرطویل آمده است.
آنچه می‌خوانید بخشی‌ست از کتاب «بحرطویل عامیانه و بحرطویل‌سرایان» که در آن، ضمن تعریف بحرطویل عامیانه، نمونه‌ای از آن نیز آمده است: «بحرطویل عامیانه را می‌توان چنین تعریف کرد: "از قالب‌ها و گونه‌های شعر عامّه است که هر مصراع آن از توالی نامحدود یک رکن عروضی سالم با قافیۀ پایانی و میانی، بدون تساوی مصراع‌ها و نظم ثابت، خارج از سنّت‌های مرسوم، سروده و به‌تسلسل خوانده می‌شود." مثل این نمونه از جمال سویدا (قرن دوازدهم ه.ق) در تضمین غزل حافظ:
"الا یا ایّها السّاقی"، به عارض ماه آفاقی، نظر بر تیره‌روزان کن، چراغ ما فروزان کن، به دستِ چون یدِ بیضا، سر مینای می بگشا، دماغ‌آشفته مخمورم، بده صهبای پرزورم، یک امشب می‌پرستم کن، سیه‌مستِ الستم کن، مگر منصوردم گردم، به حق‌گویی علم گردم، به صحرای جنون تازم، به عالم شوری اندازم، نگاهم خون‌چکان گردد، نفس آتش‌عنان گردد، به هر جا بینم آهویی، ز لیلی بشنوم بویی، به هر جا لاله‌ای بینم، ز داغِ عشق گل چینم، "یکی از عقل می‌لافد، دگر طامات می‌بافد"، مرا در عشق چون حافظ، نیاید ناصح و واعظ، همان بِه کز خمار مِی، تو را گویم که پی‌درپی، برای این دل شیدا، پیِ این جان غم‌فرسا، "ادر کأساً و ناولها"».
کتاب «بحرطویل عامیانه و بحرطویل‌سرایان» در انتشارات ققنوس منتشر شده است.

درباره حسن ذوالفقاری و مسلم نادعلی‌زاده، نویسندگان کتاب «بحرطویل عامیانه و بحرطویل‌سرایان»
دکتر حسن ذوالفقاری، متولد 1345 در دامغان و درگذشته به‌سال 1401، پژوهشگر ادبی ایرانی است. او دارای دکترای زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه تهران است و در دانشگاه تربیت مدرس تدریس می‌کند و عضو هیئت علمی این دانشگاه است.
ذوالفقاری از پژوهشگرانی است که تمرکز اصلی‌اش بر پژوهش در فرهنگ و ادبیات عامیانۀ ایران است و کتاب‌هایی چون «فرهنگ بزرگ ضرب‌المثل‌های فارسی» و «ادبیات مکتب‌خانه‌ای ایران» از جمله آثار پژوهشی است که در این حوزه از او منتشر شده است.
از دیگر آثار حسن ذوالفقاری می‌توان به کتاب «باورهای عامیانۀ مردم ایران» اشاره کرد که کتابی مرجع درباره باورهای عامیانۀ مردم ایران است و ذوالفقاری آن را با همکاری علی‌اکبر شیری تألیف کرده است.

دکتر مسلم نادعلی‌زاده، متولد 1364، پژوهشگر ادبیات فارسی است. نادعلی‌زاده دارای فوق لیسانس فرهنگ و ارتباطات از دانشگاه امام صادق و دکترای زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات و مدیر گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بین‌المللی اهل بیت است. از او مقالاتی در نشریات مختلف منتشر شده است.
نادعلی‌زاده همچنین دبیر علمی شورای شعر، ترانه و کلام وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است. کتاب «درآمدی بر مبانی تعزیه‌شناسی و تعزیه‌پژوهی» از جمله آثار اوست.