درآمدی بر اقتصاد سیاسی

کتاب «درآمدی بر اقتصاد سیاسی» اثر رزا لوکزامبورگ
کتابی دربارۀ اقتصاد سیاسی و تاریخ اقتصاد، به‌همراه نقدی بر اقتصاد سرمایه‌داری و نظریه‌پردازان مدافع آن. کتاب «درآمدی بر اقتصاد سیاسی» اثری ناتمام از رزا لوکزامبورگ است که تنها بخش‌هایی از آن به جا مانده است.
همان‌طور که در مقدمۀ حسن مرتضوی بر ترجمۀ فارسی کتاب «درآمدی بر اقتصاد سیاسی» اشاره شده، این کتاب برآمده از کلاس‌های درس رزا لوکزامبورگ و درس‌گفتارهای او در مدرسۀ حزب سوسیال‌دموکرات آلمان در برلین است و از بحث‌هایی سرچشمه گرفته که لوکزامبورگ در ادامۀ این کلاس‌ها و درسگفتارها با دانشجویانش داشته است.
لوکزامبورگ در کتاب «درآمدی بر اقتصاد سیاسی» مباحثی تاریخی و تحلیلی و انتقادی را دربارۀ اقتصاد و نظام سرمایه‌داری پیش می‌کشد و همچنین با صراحت به استادانی می‌تازد که به‌اعتقاد او تعاریفی نادرست و مبهم و الکن و هم‌سو با منافع اقتصاد سرمایه‌داری، از اقتصاد سیاسی به دست داده‌اند.

مروری بر کتاب «درآمدی بر اقتصاد سیاسی»
یکی از ویژگی‌های کتاب «درآمدی بر اقتصاد سیاسی» زبان ساده و صریح و خودمانی‌ای است که رزا لوکزامبورگ در این کتاب برای توضیح مباحث نظری و تاریخی و انتقادی در حوزۀ اقتصاد به کار می‌گیرد.
زبان کتاب «درآمدی بر اقتصاد سیاسی» زبانی در تقابل با زبان خشک متداول متون آکادمیک و نظری است و لوکزامبورگ از همان ابتدای کتاب، موضع انتقادی تندوتیز خود را، هم نسبت به تعاریف کلیشه‌ای و تقلیل‌دهنده از اقتصاد سیاسی و هم نسبت به زبان الکن و دشوار و پیچیدۀ آکادمیسین‌هایی که درباب اقتصاد سیاسی سخن گفته‌اند، اعلام می‌کند و نشان می‌دهد که چه نگاهی به کلیشه‌های آکادمیک زمان خود دارد.
اما در تقابل با زبان و رویکردهای کلیشه‌ای و تثبیت‌شدۀ دانشگاهی، زبان لوکزامبورگ در کتاب «درآمدی بر اقتصاد سیاسی» زبانی تا جای ممکن ساده و قابل فهم است. درواقع لوکزامبورگ در کتاب «درآمدی بر اقتصاد سیاسی» به زبان شفاهی یک سخنران یا معلمی که بدون آداب و تشریفات تصنعی می‌خواهد مباحثی را برای مخاطبانش به‌روشنی بیان کند، از موضوعاتی چون تاریخ اقتصاد و ماهیت اقتصاد سیاسی می‌گوید و اقتصاد سرمایه‌داری را با رویکردی انتقادی مورد تحلیل قرار می‌دهد. چنین زبانی برآمده از رویکرد آموزشی رزا لوکزامبورگ و تأکید او بر روشن‌گویی است و چه‌بسا برآمده از آنچه در مقدمۀ حسن مرتضوی بر ترجمۀ فارسی کتاب «درآمدی بر اقتصاد سیاسی»، با ارجاع به قولی از خود رزا لوکزامبورگ و نیز قول زندگی‌نامه‌نویس او، این‌گونه توضیح داده شده است: «دستاورد نظری عظیم لوکزامبورگ از سال 1907 تا 1914، که بیش‌تر به نظریه‌ی اقتصادی اختصاص داشت، مستقیماً تحت‌تأثیر تجربه‌ی او در مقام معلم بود. همان‌طور که جی. پینتل، زندگی‌نامه‌نویس او، اذعان می‌کند، "بی‌تردید صیقل دادن مداوم اندیشه‌ها در مقابل دانشجویانش به رزا کمک بسیاری کرد تا ذهن خود را درباره‌ی گزاره‌های اساسی عقیده‌ی سیاسی‌اش روشن کند." لوکزامبورگ در واقع عمیقاً بر آموزش انتقادی سرمایه‌گذاری کرده بود و این نشان‌دهنده‌ی پای‌بندی همیشگی او به پیشرفت فکری و فرهنگی به مثابه‌ی قلب مبارزه برای ایجاد جامعه‌ای جدید بود. او فلسفه‌ی تدریسش را این‌ گونه تعریف کرد: "ما می‌کوشیم برای آن‌ها روشن کنیم... که باید به یادگیری ادامه دهند، که در تمام زندگی خود به یادگیری ادامه خواهند داد... آن‌چه توده‌ها به آن نیاز دارند آموزش عمومی است، نظریه‌ای که به آن‌ها فرصت می‌دهد تا نظامی از جزئیات برگرفته از تجربه بسازند و به این طریق سلاحی مرگ‌بار در برابر دشمنان‌مان پدید آورند.»
کتاب «درآمدی بر اقتصاد سیاسی» از توضیحی در معرفی این کتاب و آنچه از متن کامل آن به جا مانده و شش فصل تشکیل شده است. فصل‌های شش‌گانۀ کتاب «درآمدی بر اقتصاد سیاسی» عبارتند از: «اقتصاد سیاسی چیست؟»، «مطالبی درباره‌ی تاریخ اقتصاد (1)»، «مطالبی درباره‌ی تاریخ اقتصاد (2)»، «تولید کالایی»، «کار مزدی» و «گرایش‌های اقتصاد سرمایه‌داری».
در بخشی از کتاب «درآمدی بر اقتصاد سیاسی» می‌خوانید: «اقتصاد سیاسی علم غریبی است. همراه با بنیادی‌ترین پرسش، دشواری‌ها و دیدگاه‌های متعارضی در همان نخستین گام در قلمروِ آن مطرح می‌شوند: موضوع خاص این علم چیست؟ کارگر ساده، که از آن‌چه اقتصاد سیاسی می‌آموزاند فقط تصوری گنگ و مبهم دارد، ناآگاهی‌اش از این علم را به آموزش عمومی ناکافی نسبت می‌دهد. ولی او از بعضی جهات در این شوربختی با بسیاری از دکترها و استادان فرهیخته‌ای شریک است که کتاب‌های قطوری درباره‌ی اقتصاد سیاسی می‌نویسند و به دانشجویانِ جوان دانشگاه‌ها درس می‌دهند. این حکم عجیب و باورنکردنی به نظر می‌رسد، اما واقعیت این است که اکثر متخصصان اقتصاد سیاسی خودشان درباره‌ی موضوع واقعی حوزه‌ی تخصصی‌شان تصوری آشفته و معوج دارند.»

دربارۀ رزا لوکزامبورگ، نویسندۀ کتاب «درآمدی بر اقتصاد سیاسی»
رزا لوکزامبورگ (Róża Luksemburg)، متولد 1871 و درگذشته به سال 1919، فیلسوف و نظریه‌پرداز مارکسیست، انقلابی، فعال ضد جنگ و روزنامه‌نگار لهستانی‌الاصل آلمانی است. لوکزامبورگ یکی از نظریه‌پردازان و فعالان انقلابی مشهور چپ‌گرا است. او از مخالفان جنگ جهانی اول و مداخلۀ آلمان در این جنگ بود و در همین راستا، به‌همراه کارل لیبکنشت، اتحادیۀ اسپارتاکیست را تأسیس کرد که بعدها حزب کمونیست آلمان از دل آن بیرون آمد. لوکزامبورگ همچنین مؤسس روزنامۀ «پرچم سرخ»، ارگان مرکزی جنبش اسپارتاکیست، بود. در جریان شورش اسپارتاکیست‌ها در سال 1919، رزا لوکزامبورگ و لیبکنشت توسط شبه‌نظامیان تحت حمایت دولت آلمان دستگیر شدند و به قتل رسیدند.
از آثار رزا لوکزامبورگ می‌توان به کتاب‌های «اصلاح یا انقلاب» و «انباشت سرمایه» اشاره کرد.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «درآمدی بر اقتصاد سیاسی»
کتاب «درآمدی بر اقتصاد سیاسی» با ترجمۀ آرش جلال‌منش و مقدمۀ حسن مرتضوی در نشر چرخ و با همکاری نشر چشمه منتشر شده است. آرش جلال‌منش، متولد 1358، مترجم ایرانی است. از ترجمه‌های او می‌توان به کتاب «فرهنگ زنده‌ی مقاومت: گفت‌وگو با ادوارد سعید» اشاره کرد.