تقی ارانی
یک زندگی کوتاه

کتاب «تقی اِرانی» نوشتۀ یونس جلالی
شرح زندگی تقی ارانی، روشنفکر مارکسیست، مبارز سیاسی و شیمیدان ایرانی. یونس جلالی در کتاب «تقی اِرانی: یک زندگی کوتاه» زندگی یکی از چهره‌های مشهور تاریخ سیاسی ایران را روایت می‌کند و نیز تصویری از زمانه‌ای که تقی ارانی در آن زندگی کرد ارائه می‌دهد.
تقی ارانی به‌خاطر فعالیت‌های سیاسی‌اش و خصوصاً تأثیرش بر گروهی از روشنفکران ایرانی و نقش محوری‌اش در گروه معروف به «پنجاه و سه نفر» در تاریخ سیاسی ایران معروف است.
ارانی همچنین، با همکاری و کمک بزرگ علوی و ایرج اسکندی، مجلۀ «دنیا» را تأسیس کرد که مجله‌ای مهم در زمان خود بود.
می‌گویند استاد ماکان، شخصیت رمان مشهور «چشمهایش» بزرگ علوی، با گوشۀ چشمی به تقی ارانی ساخته و پرداخته شده و یکی از الگوهای بزرگ علوی در ساخت‌وپرداخت این شخصیت داستانی، که یک نقاش انقلابی و مبارز است، تقی ارانی بوده است.
در کتاب «تقی ارانی» با روایتی از زندگی این شخصیت مشهور تاریخ معاصر ایران، هم در دوره‌ای که او در برلین بود و آنجا تحصیل می‌کرد و اندیشه‌ها و عقایدش شکل می‌گرفت و پرورش می‌یافت و هم در دورۀ فعالیت‌های سیاسی و روشنفکری‌اش در تهران و دستگیر و زندانی شدنش همراه دیگر اعضای گروه «پنجاه و سه نفر» و مرگش، یا به‌روایتی قتلش، در زندان قصر مواجهیم.

مروری بر کتاب «تقی ارانی»
کتاب «تقی ارانی» با شرح ماجرای دستگیری ارانی در سال 1316 شروع می‌شود و آن‌گاه با یک فلاش‌بک به آغاز زندگی ارانی و تولد او می‌پردازد و در آخر، باز به لحظه‌ای که کتاب از آن آغاز شده، یعنی دستگیری ارانی، برمی‌گردد و به سال‌های پایانی زندگی او در زندان قصر می‌رسد.
در کتاب «تقی ارانی»، ضمن آشنایی با شخصیت ارانی و زندگی شخصی او، با وقایع مهمّ زمانه‌اش و تأثیر این وقایع بر زندگی ارانی نیز آشنا می‌شویم.
ارانی دورانی در آلمان بود که در این کشور، حکومت جمهوری وایمار بر سرِ کار بود اما این حکومت می‌رفت که جای خود را به حکومت مخوف نازی‌ها بدهد چون هیتلر در همان دوره تازه در آلمان قدرت گرفته بود.
در کتاب «تقی ارانی»، حین روایت دوران زندگی و تحصیل ارانی در آلمان، اوضاع سیاسی، فرهنگی و اجتماعی برلین، در سال‌های بین دو جنگ جهانی، نیز به تصویر کشیده شده است تا دریابیم جوّ برلینِ آن دوره چه تأثیری بر ارانی گذاشت.
ارانی همچنین در دوره‌ای مهم از تاریخ معاصر ایران در این کشور به زندگی و فعالیت پرداخت؛ دورۀ آغاز شکل‌گیری ایرانِ مدرن. در کتاب «تقی ارانی»، ضمن ارائۀ تصویری از وجوه گوناگون زندگی و شخصیت و افکار ارانی، این دوره از تاریخ ایران نیز ترسیم شده و مختصاتی از آن نشان داده شده است.
کتاب «تقی ارانی: یک زندگی کوتاه» در نشر مرکز منتشر شده است. این کتاب را بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه نیز، براساس متن انگلیسیِ آن و با ترجمۀ امیر میرحاج و با عنوان «تقی ارانی، دانشمندی در برلین»، منتشر کرده است.

دربارۀ یونس جلالی، نویسندۀ کتاب «تقی ارانی»
یونس جلالی، متولد 1339، پژوهشگر تاریخ علم و تاریخ ایران و استادیار سابق دانشگاه استنفورد امریکا است. جلالی متولد ایران و تحصیلکردۀ امریکاست.