یادداشت هایی درباره ی سوسیالیسم

کتاب «یادداشت‌هایی درباره‌ی سوسیالیسم» اثر جان استوارت میل
کتابی از یک فیلسوف لیبرال دربارۀ سوسیالیسم. جان استورات میل در کتاب «یادداشت‌هایی درباره‌ی سوسیالیسم»، برخلاف مشرب فکری خود در فلسفۀ سیاسی و اعتقادش به لیبرالیسم، دفاعیاتی را از سوسیالیسم مطرح می‌کند و به نقد کاستی‌های نظام سرمایه‌داری و البته به نقد نظریه‌های سوسیالیستی‌ای که آن‌ها را غیرواقع‌بینانه می‌داند می‌پردازد.
کتاب «یادداشت‌هایی درباره‌ی سوسیالیسم»، با عنوان اصلی Chapters on socialism، چنانکه در پیش‌گفتار هلن تایلور، فمینیست و نویسنده و بازیگر بریتانیایی و دخترخواندۀ جان استوارت میل و همکار او در پژوهش‌هایی دربارۀ حقوق زنان، اشاره شده درواقع نخستین پیش‌نویس‌های اثری مفصل‌تر است که جان استوارت میل طرح آن را در سر می‌پرورانده است.
در کتاب «یادداشت‌هایی درباره‌ی سوسیالیسم» اگرچه با دیدگاه‌های یک فیلسوف لیبرال دربارۀ سوسیالیسم مواجهیم اما میل در این کتاب، با نگاهی گشوده و پذیرا و از دید متفکری که ضرورت سوسیالیسم را درک کرده است به این مقوله می‌پردازد و نظام سرمایه‌داری را نیز مورد نقد قرار می‌دهد.
متن اصلی کتاب «یادداشت‌هایی درباره‌ی سوسیالیسم» اولین بار در سال 1879 منتشر شده است.

مروری بر کتاب «یادداشت‌هایی درباره‌ی سوسیالیسم»
جان استوارت میل در کتاب «یادداشت‌هایی درباره‌ی سوسیالیسم» مقولۀ سوسیالیسم را از دو جنبه مورد بررسی و تحلیل قرار می‌دهد؛ یکی از جنبۀ اشتراکی که میان همۀ نحله‌های گوناگون سوسیالیسم در مواجهه با وضع موجود و تحلیل نقادانۀ آن وجود دارد و دیگری از جنبۀ تفاوتی که مکتب‌های گوناگون سوسیالیسم، به‌لحاظ دیدگاهشان دربارۀ شیوۀ تغییر و دگرگونی وضع موجود، باهم دارند.
درواقع جان استوارت میل در کتاب «یادداشت‌هایی درباره‌ی سوسیالیسم» یادآور می‌شود که نظریات و رویکردهای مختلف سوسیالیستی در نقد وضع موجود و دربارۀ آنچه کاستی‌های وضع کنونی می‌دانند با یکدیگر هم‌داستان هستند اما آنجا که پای ارائۀ شیوه‌هایی برای تغییر این وضع به میان می‌آید باهم اختلاف پیدا می‌کنند.
میل، با اینکه خود نظریه‌پرداز و فیلسوفی لیبرال است، در کتاب «یادداشت‌هایی درباره‌ی سوسیالیسم» نه فقط شاخه‌‌ای از سوسیالیسم، که وجوهی از نظام ریشه‌دار در اندیشۀ لیبرال را نیز مورد نقد قرار می‌دهد.
آنچه در کتاب «یادداشت‌هایی درباره‌ی سوسیالیسم» عجیب می‌نماید، همان‌طور که در مقدمۀ پوریا گل‌شناس بر ترجمۀ فارسی این کتاب اشاره شده است، گرایش جان استوارت میل به فلسفۀ سیاسی‌ای که نیازهای طبقۀ کارگر را مبنا قرار دهد و تشخیص این نکته است که سوسیالیسم در آینده ساحت نظریه‌پردازی سیاسی را مالِ خود خواهد کرد.
جان استورات میل در کتاب «یادداشت‌هایی درباره‌ی سوسیالیسم» نظریه‌پردازان سیاسی را به ضرورت تغییر نظرگاه توجه می‌دهد و به این موضوع که وقت آن رسیده است که نظریه‌های سیاسی، به‌جای در نظر داشتن طبقات حاکم، از منظر طبقات فرودست طرح و بررسی و ارزیابی شوند.
کتاب «یادداشت‌هایی درباره‌ی سوسیالیسم» از پیش‌گفتار هلن تایلور و چهار فصل تشکیل شده که فصل نخست آن شامل مقدمه‌ای کوتاه است و فصل‌های بعدی عبارتند از: «اعتراض‌های سوسیالیستی به سامان کنونی جامعه»، «بررسی اعتراض‌ها» و «دشواری‌های سوسیالیسم».
در بخشی از کتاب «یادداشت‌هایی درباره‌ی سوسیالیسم» می‌خوانید: «در میان همه‌ی کسانی که خودشان را سوسیالیست می‌نامند، دو دسته افراد را می‌توان برجسته دانست. نخست، کسانی که سامان جدیدی را برای جامعه طرح می‌ریزند – در این سامان مالکیت خصوصی و رقابت میان افراد برچیده و انگیختارهای دیگری برای کنش جایگزین می‌شوند – که در مقیاس یک جامعه‌ی روستایی کوچک یا شهرستان است و با افزایش چنین اتحادیه‌های خودکنشگری در سرتاسر کشور اجرا می‌شوند؛ و این سرشت و خصیصه‌ی نظام‌های اوئن و فوریه و اندیشمندترین و فلسفه‌ورزترین سوسیالیست‌ها به‌ طور کلی است. گروه دیگر سوسیالیست‌ها، که بیش‌تر از قاره‌ی اروپا سر برآورده‌اند تا از بریتانیای کبیر و می‌توان سوسیالیست‌های انقلابی نامیدشان، بر آن‌اند که باید جسورانه‌تر عمل کرد. طرح‌شان سامان‌بخشی سرتاسر منابع تولیدیِ کشور با یک قدرت مرکزی یعنی حکومت همگانی است. و با این رویکرد، برخی از آن‌ها هدف خود را این می‌دانند که طبقه‌های کارگر، یا کسی به نمایندگی از آن‌ها، باید کل دارایی‌های کشور را در اختیار بگیرد و آن را برای سود همگانی به کار ببندد.
دشواری‌های نخستین شکل این دو گونه سوسیالیسم هر چه باشد، دومی باید آشکارا دربرگیرنده‌ی همان دشواری‌ها و بسیاری از مشکل‌های دیگر باشد. مورد نخست همچنین مزیت بزرگی دارد و آن این که می‌تواند رفته‌رفته به بهره‌برداری برسد و توانایی‌هایش را با آزمون اثبات کند. این‌گونه سوسیالیسم را می‌توان در وهله‌ی نخست بر روی جمعیتی گزینش‌شده آزمود و سپس آن را بسان پروانه‌ی آموزش‌وپرورش به گروه‌های دیگر تعمیم داد. نیاز نیست و در سامان طبیعی امور چنین نخواهد بود که چیزی به ابزار براندازی تبدیل شود تا زمانی که نشان داده باشد می‌تواند ابزار بازسازی نیز باشد. در مورد گونه‌‌ی دیگر سوسیالیسم چنین نیست: هدفش این است که حاکمیت و قانونی جدید را به جای حاکمیت و قانون کهن در حرکتی ناگهانی برقرار کند و خوبیِ تحقق‌یافته در نظام کنونی و امکان‌های بسیار آن برای پیشرفت و به‌سازی را با غوطه‌ور شدن بدون آمادگی در شدیدترین گونه‌ی دشواری معاوضه کند که در سرتاسر کارکردهای زندگی اجتماعی جریان دارد، بدون نیروی انگیزاننده‌‌ای که تاکنون همواره ماشین اجتماع را به کار انداخته است. باید پذیرفت کسانی که می‌خواهند این بازی را بر پایه‌ی نیروی باور شخصی‌شان انجام دهند که هنوز هیچ راستی‌آزمایی تجربی‌ای آن را تأیید نکرده است – یعنی کسانی که می‌خواهند همه‌ی افرادی را که امروزه رفاه زیادی دارند از تنها ابزار کنونی‌شان برای نگه‌داری و پاسداری آن محروم کنند و در برابر خون‌ریزی و نگون‌بختی دهشتناکی که در صورت ایستادگی در برابر این تلاش به بار خواهد آمد دلیر می‌شوند – باید از یک سو، از خرد و فرزانگی‌شان خاطرجمع باشند و از دیگر سو، از رنج و عذاب دیگر مردمان پروایی نداشته باشند؛ آن‌چه روبسپیر و سن‌ژوست، این نمونه‌های نوعی آن گرایش‌های یگانه، به‌ندرت به آن نزدیک شدند. با این‌همه این طرح و تمهید مؤلفه‌های عامه‌پسندی دارد که شکل محتاط‌تر و بخردانه‌تر سوسیالیسم عاری از آن است؛ زیرا پیمان می‌بندد که آن‌چه دعوی به انجام رساندنش را دارد شتابان به انجام خواهد رساند و مشتاقان خود را امید می‌دهد که همه‌ی آرزوهای‌شان را در زمانه‌ی خود و به‌ناگهان جامه‌ی عمل می‌پوشاند.»

دربارۀ جان استوارت میل، نویسندۀ کتاب «یادداشت‌هایی درباره‌ی سوسیالیسم»
جان استوارت میل (John Stuart Mill)، متولد 1806 و درگذشته به سال 1873، نظریه‌پرداز حوزۀ اقتصاد سیاسی و فیلسوف لیبرال انگلیسی است. میل یکی از تأثیرگذارترین متفکران تاریخ لیبرالیسم کلاسیک است و نظریاتش به حوزه‌های نظریۀ اجتماعی، نظریۀ سیاسی و اقتصاد سیاسی یاری زیادی رسانده‌اند.
میل از هواداران آزادی فردی و فایده‌گرایی بود. او همچنین نمایندۀ پارلمان بریتانیا و دومین نمایندۀ پارلمان بود که حق رأی زنان را خواستار شد.
کتاب «انقیاد زنان» میل از آثار اولیه در زمینۀ فمینیسم به حساب می‌آید. از دیگر آثار جان استوارت میل می‌توان به کتاب‌های «رساله دربارۀ آزادی»، «فایده‌گرایی» و «حکومت انتخابی» اشاره کرد.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «یادداشت‌هایی درباره‌ی سوسیالیسم»
کتاب «یادداشت‌هایی درباره‌ی سوسیالیسم» با ترجمه و مقدمۀ پوریا گل‌شناس در نشر چرخ و با همکاری نشر چشمه منتشر شده است.
پوریا گل‌شناس، متولد 1371، مترجم ایرانی است. از ترجمه‌های او می‌توان به کتاب «مارکس و اخلاق: مقاله‌هایی درباره‌ی فلسفه‌ی اخلاق در اندیشه‌ی مارکس» اشاره کرد.
از کتاب «یادداشت‌هایی درباره‌ی سوسیالیسم ترجمۀ فارسی دیگری هم موجود است. این ترجمه با عنوان «رویارویی کاپیتالیزم و سوسیالیزم» منتشر شده و مترجم آن حسین فلاحی و ناشرش نشر آماره است.