کتاب «يادداشتهايي دربارهي سوسياليسم» اثر جان استوارت ميل
کتابي از يک فيلسوف ليبرال دربار? سوسياليسم. جان استورات ميل در کتاب «يادداشتهايي دربارهي سوسياليسم»، برخلاف مشرب فکري خود در فلسف? سياسي و اعتقادش به ليبراليسم، دفاعياتي را از سوسياليسم مطرح ميکند و به نقد کاستيهاي نظام سرمايهداري و البته به نقد نظريههاي سوسياليستياي که آنها را غيرواقعبينانه ميداند ميپردازد.
کتاب «يادداشتهايي دربارهي سوسياليسم»، با عنوان اصلي Chapters on socialism، چنانکه در پيشگفتار هلن تايلور، فمينيست و نويسنده و بازيگر بريتانيايي و دخترخواند? جان استوارت ميل و همکار او در پژوهشهايي دربار? حقوق زنان، اشاره شده درواقع نخستين پيشنويسهاي اثري مفصلتر است که جان استوارت ميل طرح آن را در سر ميپرورانده است.
در کتاب «يادداشتهايي دربارهي سوسياليسم» اگرچه با ديدگاههاي يک فيلسوف ليبرال دربار? سوسياليسم مواجهيم اما ميل در اين کتاب، با نگاهي گشوده و پذيرا و از ديد متفکري که ضرورت سوسياليسم را درک کرده است به اين مقوله ميپردازد و نظام سرمايهداري را نيز مورد نقد قرار ميدهد.
متن اصلي کتاب «يادداشتهايي دربارهي سوسياليسم» اولين بار در سال 1879 منتشر شده است.
مروري بر کتاب «يادداشتهايي دربارهي سوسياليسم»
جان استوارت ميل در کتاب «يادداشتهايي دربارهي سوسياليسم» مقول? سوسياليسم را از دو جنبه مورد بررسي و تحليل قرار ميدهد؛ يکي از جنب? اشتراکي که ميان هم? نحلههاي گوناگون سوسياليسم در مواجهه با وضع موجود و تحليل نقادان? آن وجود دارد و ديگري از جنب? تفاوتي که مکتبهاي گوناگون سوسياليسم، بهلحاظ ديدگاهشان دربار? شيو? تغيير و دگرگوني وضع موجود، باهم دارند.
درواقع جان استوارت ميل در کتاب «يادداشتهايي دربارهي سوسياليسم» يادآور ميشود که نظريات و رويکردهاي مختلف سوسياليستي در نقد وضع موجود و دربار? آنچه کاستيهاي وضع کنوني ميدانند با يکديگر همداستان هستند اما آنجا که پاي ارائ? شيوههايي براي تغيير اين وضع به ميان ميآيد باهم اختلاف پيدا ميکنند.
ميل، با اينکه خود نظريهپرداز و فيلسوفي ليبرال است، در کتاب «يادداشتهايي دربارهي سوسياليسم» نه فقط شاخهاي از سوسياليسم، که وجوهي از نظام ريشهدار در انديش? ليبرال را نيز مورد نقد قرار ميدهد.
آنچه در کتاب «يادداشتهايي دربارهي سوسياليسم» عجيب مينمايد، همانطور که در مقدم? پوريا گلشناس بر ترجم? فارسي اين کتاب اشاره شده است، گرايش جان استوارت ميل به فلسف? سياسياي که نيازهاي طبق? کارگر را مبنا قرار دهد و تشخيص اين نکته است که سوسياليسم در آينده ساحت نظريهپردازي سياسي را مالِ خود خواهد کرد.
جان استورات ميل در کتاب «يادداشتهايي دربارهي سوسياليسم» نظريهپردازان سياسي را به ضرورت تغيير نظرگاه توجه ميدهد و به اين موضوع که وقت آن رسيده است که نظريههاي سياسي، بهجاي در نظر داشتن طبقات حاکم، از منظر طبقات فرودست طرح و بررسي و ارزيابي شوند.
کتاب «يادداشتهايي دربارهي سوسياليسم» از پيشگفتار هلن تايلور و چهار فصل تشکيل شده که فصل نخست آن شامل مقدمهاي کوتاه است و فصلهاي بعدي عبارتند از: «اعتراضهاي سوسياليستي به سامان کنوني جامعه»، «بررسي اعتراضها» و «دشواريهاي سوسياليسم».
در بخشي از کتاب «يادداشتهايي دربارهي سوسياليسم» ميخوانيد: «در ميان همهي کساني که خودشان را سوسياليست مينامند، دو دسته افراد را ميتوان برجسته دانست. نخست، کساني که سامان جديدي را براي جامعه طرح ميريزند – در اين سامان مالکيت خصوصي و رقابت ميان افراد برچيده و انگيختارهاي ديگري براي کنش جايگزين ميشوند – که در مقياس يک جامعهي روستايي کوچک يا شهرستان است و با افزايش چنين اتحاديههاي خودکنشگري در سرتاسر کشور اجرا ميشوند؛ و اين سرشت و خصيصهي نظامهاي اوئن و فوريه و انديشمندترين و فلسفهورزترين سوسياليستها به طور کلي است. گروه ديگر سوسياليستها، که بيشتر از قارهي اروپا سر برآوردهاند تا از بريتانياي کبير و ميتوان سوسياليستهاي انقلابي ناميدشان، بر آناند که بايد جسورانهتر عمل کرد. طرحشان سامانبخشي سرتاسر منابع توليديِ کشور با يک قدرت مرکزي يعني حکومت همگاني است. و با اين رويکرد، برخي از آنها هدف خود را اين ميدانند که طبقههاي کارگر، يا کسي به نمايندگي از آنها، بايد کل داراييهاي کشور را در اختيار بگيرد و آن را براي سود همگاني به کار ببندد.
دشواريهاي نخستين شکل اين دو گونه سوسياليسم هر چه باشد، دومي بايد آشکارا دربرگيرندهي همان دشواريها و بسياري از مشکلهاي ديگر باشد. مورد نخست همچنين مزيت بزرگي دارد و آن اين که ميتواند رفتهرفته به بهرهبرداري برسد و تواناييهايش را با آزمون اثبات کند. اينگونه سوسياليسم را ميتوان در وهلهي نخست بر روي جمعيتي گزينششده آزمود و سپس آن را بسان پروانهي آموزشوپرورش به گروههاي ديگر تعميم داد. نياز نيست و در سامان طبيعي امور چنين نخواهد بود که چيزي به ابزار براندازي تبديل شود تا زماني که نشان داده باشد ميتواند ابزار بازسازي نيز باشد. در مورد گونهي ديگر سوسياليسم چنين نيست: هدفش اين است که حاکميت و قانوني جديد را به جاي حاکميت و قانون کهن در حرکتي ناگهاني برقرار کند و خوبيِ تحققيافته در نظام کنوني و امکانهاي بسيار آن براي پيشرفت و بهسازي را با غوطهور شدن بدون آمادگي در شديدترين گونهي دشواري معاوضه کند که در سرتاسر کارکردهاي زندگي اجتماعي جريان دارد، بدون نيروي انگيزانندهاي که تاکنون همواره ماشين اجتماع را به کار انداخته است. بايد پذيرفت کساني که ميخواهند اين بازي را بر پايهي نيروي باور شخصيشان انجام دهند که هنوز هيچ راستيآزمايي تجربياي آن را تأييد نکرده است – يعني کساني که ميخواهند همهي افرادي را که امروزه رفاه زيادي دارند از تنها ابزار کنونيشان براي نگهداري و پاسداري آن محروم کنند و در برابر خونريزي و نگونبختي دهشتناکي که در صورت ايستادگي در برابر اين تلاش به بار خواهد آمد دلير ميشوند – بايد از يک سو، از خرد و فرزانگيشان خاطرجمع باشند و از ديگر سو، از رنج و عذاب ديگر مردمان پروايي نداشته باشند؛ آنچه روبسپير و سنژوست، اين نمونههاي نوعي آن گرايشهاي يگانه، بهندرت به آن نزديک شدند. با اينهمه اين طرح و تمهيد مؤلفههاي عامهپسندي دارد که شکل محتاطتر و بخردانهتر سوسياليسم عاري از آن است؛ زيرا پيمان ميبندد که آنچه دعوي به انجام رساندنش را دارد شتابان به انجام خواهد رساند و مشتاقان خود را اميد ميدهد که همهي آرزوهايشان را در زمانهي خود و بهناگهان جامهي عمل ميپوشاند.»
دربار? جان استوارت ميل، نويسند? کتاب «يادداشتهايي دربارهي سوسياليسم»
جان استوارت ميل (John Stuart Mill)، متولد 1806 و درگذشته به سال 1873، نظريهپرداز حوز? اقتصاد سياسي و فيلسوف ليبرال انگليسي است. ميل يکي از تأثيرگذارترين متفکران تاريخ ليبراليسم کلاسيک است و نظرياتش به حوزههاي نظري? اجتماعي، نظري? سياسي و اقتصاد سياسي ياري زيادي رساندهاند.
ميل از هواداران آزادي فردي و فايدهگرايي بود. او همچنين نمايند? پارلمان بريتانيا و دومين نمايند? پارلمان بود که حق رأي زنان را خواستار شد.
کتاب «انقياد زنان» ميل از آثار اوليه در زمين? فمينيسم به حساب ميآيد. از ديگر آثار جان استوارت ميل ميتوان به کتابهاي «رساله دربار? آزادي»، «فايدهگرايي» و «حکومت انتخابي» اشاره کرد.
دربار? ترجم? فارسي کتاب «يادداشتهايي دربارهي سوسياليسم»
کتاب «يادداشتهايي دربارهي سوسياليسم» با ترجمه و مقدم? پوريا گلشناس در نشر چرخ و با همکاري نشر چشمه منتشر شده است.
پوريا گلشناس، متولد 1371، مترجم ايراني است. از ترجمههاي او ميتوان به کتاب «مارکس و اخلاق: مقالههايي دربارهي فلسفهي اخلاق در انديشهي مارکس» اشاره کرد.
از کتاب «يادداشتهايي دربارهي سوسياليسم ترجم? فارسي ديگري هم موجود است. اين ترجمه با عنوان «رويارويي کاپيتاليزم و سوسياليزم» منتشر شده و مترجم آن حسين فلاحي و ناشرش نشر آماره است.
