خاطرات نورنبرگ
یادداشت های روزانه روانشناس زندان از ملاقات با محکومان

کتاب «خاطرات نورنبرگ» نوشتۀ جی. ام. گیلبرت
روایت یک شاهد عینی از دادگاه نورنبرگ و متهمان این دادگاهِ معروف تاریخ. کتاب «خاطرات نورنبرگ: یادداشت‌های روزانۀ روانشناس زندان از ملاقات با محکومان»، با عنوان اصلی Nuremberg Diary، روایت جی. ام. گیلبرت، روانشناس متهمان دادگاه نورنبرگ، از مشاهدات و شنیده‌هایش در جریان برگزاری این دادگاه است.
دادگاه نورنبرگ یکی از معروف‌ترین دادگاه‌های رسیدگی به جنایت علیه بشریت است؛ دادگاهی که بعد از جنگ دوم جهانی از سوی متفقین برپا شد و به محاکمۀ رهبران و سران آلمان نازی پرداخت.
جی. ام. گیلبرت، به‌عنوان مترجم و روانشناس زندان، از امریکا به این دادگاه فرستاده شد و در جریان برگزاری محاکمات نورنبرگ با متهمان این دادگاه، که اغلبشان امروزه از چهره‌های مشهور تاریخ آلمان نازی به حساب می‌آیند و نامشان تداعی‌گر جنایت و هول و وحشت و کشتار و شکنجه است، گفت‌وگو کرد. کتاب «خاطرات نورنبرگ» ماحصل این گفت‌وگوها و چیزهایی است که گیلبرت در دادگاه نورنبرگ دید و شنید و دریافت.
کتاب «خاطرات نورنبرگ» ما را از فاصله‌ای نزدیک با رهبران و سران نازی، در زمانی که دیگر جزو فاتحان نبودند و نقش مغلوب را ایفا می‌کردند، روبه‌رو می‌کند و نوری می‌تاباند بر بخشی از تاریخ قرن بیستم و جنگ دوم جهانی و همچنین امکانی را پدید می‌آورد برای تأمل دربارۀ فاشیسم و نازیسم و به‌ویژه تأمل در ریشه‌ها و جنبه‌های روانشناختی آن.
متن اصلی کتاب «خاطرات نورنبرگ» اولین بار در سال 1947 منتشر شده است.

مروری بر کتاب «خاطرات نورنبرگ»
جی. ام. گیلبرت در کتاب «خاطرات نورنبرگ» روایت خود از گفت‌وگوها و مواجهاتش با رهبران نازی در دادگاه نورنبرگ را، بعد از پیش‌گفتاری با عنوان «متهمان» که در توضیح چگونگی شکل‌گیری این کتاب و ارائۀ پس‌زمینه‌ای از آن نوشته شده است، با شرح واکنش‌های رهبران زندانی نازی به کیفرخواست‌شان آغاز می‌کند و از طریق نقل هر نظری که هرکدام از این رهبران دربارۀ کیفرخواست‌شان ابراز کرده‌اند، تصویری اولیه از شخصیت آن‌ها ارائه می‌دهد و همچنین نشان می‌دهد که هر یک از رهبران نازی چه نظری دربارۀ اعمالشان داشته‌اند و چقدر کار خودشان را توجیه یا از خود سلب مسئولیت می‌کرده‌اند و چقدر خودشان را بی‌گناه می‌دانسته‌اند. در همین بخش از کتاب «خاطرات نورنبرگ» می‌بینیم که هرمان گورینگ در پاسخ به درخواست مبنی بر نظر دادن راجع به کیفرخواست، نوشته بوده است: «فاتح همیشه قاضی است، و مغلوب همیشه متهم.»
البته در میان واکنش‌های رهبران نازی به کیفرخواست‌شان در دادگاه نورنبرگ، که گیلبرت در کتاب «خاطرات نورنبرگ» آن‌ها را ثبت کرده است، به واکنشی چون واکنش آلبرت اشپر، وزیر رایش در امور تسلیحات و مهمات، هم برمی‌خوریم که صادقانه به گناه نازی‌ها اذعان دارد و نظرش دربارۀ کیفرخواست و محاکمۀ نورنبرگ این است که: «این محاکمه لازم است. چنین جنایت‌های وحشتناکی حتی در نظامی خودکامه، مسئولیتی جمعی است.»
گیلبرت، سپس به متهمان نزدیک‌تر می‌شود و ما را از فاصله‌ای نزدیک‌تر با نازی‌هایی که موضوع کتاب «خاطرات نورنبرگ» هستند و افکار و نظراتی که آن‌ها ارائه می‌دهند آشنا می‌کند تا از پشت آنچه متهمان نورنبرگ می‌گویند ناگفته‌هایشان هم شنیده شود چون حقیقت نه لزوماً در آنچه این متهمان می‌گویند که در پشت گفته‌هایشان نهفته است و آن‌ها در گفته‌هایشان حقیقت را انکار یا تحریف می‌کنند.
گیلبرت در پیش‌گفتار کتاب «خاطرات نورنبرگ» تأکید می‌کند که «بخش عمده‌ای از مکالمات نازی‌ها صرف عقلانی‌سازی، توجیه خویشتن و زدن اتهامات متقابل می‌شد؛ اما حتی در این اظهارات، و با صداقت بیشتری که در ابراز عقیده دربارۀ دیگران نشان می‌دادند تا خودشان، خواه‌ناخواه شخصیت‌ها و انگیزه‌هایشان را آشکار می‌کردند.»
کتاب «خاطرات نورنبرگ» از پیش‌گفتار، سی‌وشش فصل و یک مؤخره تشکیل شده است.
فصل‌های سی‌وشش‌گانۀ کتاب «خاطرات نورنبرگ» عبارتند از: «واکنش‌ها به کیفرخواست»، «خودکشی روبرت لی»، «اشترایخر»، «هس»، «گورینگ»، «فون ریبنتروپ»، «شاخت»، «فرانک»، «فون شیراخ»، «اشپر»، «کیتل»، «یودل»، «فون پاپن»، «آزمون‌های روان‌شناختی»، «یادداشت‌های محاکمه»، «تعطیلات کریسمس در زندان»، «پایان اظهارات دادستانی انگلیسی – امریکایی»، «کیفرخواست فرانسه»، «کیفرخواست روسیه»، «دفاعیۀ گورینگ»، «دفاعیۀ هس»، «دفاعیۀ ریبنتروپ»، «دفاعیۀ کیتل»، «دفاعیۀ کالتربرونر»، «دفاعیۀ روزنبرگ»، «دفاعیۀ فرانک»، «دفاعیۀ فریک»، «دفاعیۀ اشترایخر»، «دفاعیۀ شاخت»، «دفاعیۀ دونیتس»، «دفاعیۀ رایدر»، «دفاعیۀ فون شیراخ»، «دفاعیۀ یودل»، «دفاعیۀ فون پاپن»، «دفاعیۀ اشپر» و «جمع‌بندی‌ها».
در بخشی از کتاب «خاطرات نورنبرگ» می‌خوانید: «من به همراه انبوهی از زندانیان در بیستم اکتبر 1945 وارد نورنبرگ شدم، روزی که دادگاه نظامی بین‌المللی کیفرخواست‌هایی علیه 23 جنایتکار جنگی نازی که در آن زمان در بازداشت بودند دریافت کرد. من که افسر اطلاعات نظامی و مسلط به زبان آلمانی بودم، فروپاشی ماشین جنگی نازی‌ها و شواهد سبعیت آن‌ها را در جاهایی مثل بازداشتگاه جمعی داخائو پیش از روز پیروزی دیده بودم. حرفه‌ام روانشناسی بود و طبیعتاً علاقه داشتم دریابم چه چیزی باعث پیوستن آدم‌ها به جنبش نازی و انجام کارهایی می‌شد که انجام دادند.
بازپرسی من از اسرای جنگ و غیرنظامیان آلمانی به نتیجۀ قطعی نرسیده بود. "خرده‌پاها" فقط از خودشان سلب مسئولیت می‌کردند و می‌گفتند مطیع رهبرانی بوده‌اند که به آن‌ها خیانت کردند. این رهبران حالا در زندان نورنبرگ بودند و این همان جایی بود که من می‌خواستم باشم.»

دربارۀ جی. ام. گیلبرت، نویسندۀ کتاب «خاطرات نورنبرگ»
گوستاو مارک گیلبرت (Gustave Mark Gilbert)، متولد 1911 و درگذشته به سال 1977، روانشناس امریکایی است. گیلبرت دارای دکترای روانشناسی از دانشگاه کلمبیا بود. او در دوران جنگ جهانی دوم، به‌خاطر دانستن زبان آلمانی، به‌عنوان مترجم و با درجۀ ستوان یکمی به خارج از کشور فرستاده شد. گیلبرت بعد از جنگ، چنانکه پیش‌تر اشاره شد، به‌عنوان مترجم دادگاه نورنبرگ به نورنبرگ آلمان فرستاده و در آنجا به‌عنوان روانشناس زندانیان آلمانی منصوب شد که کتاب «خاطرات نورنبرگ» او محصول همین دوره است.
از دیگر آثار جی. ام. گیلبرت می‌توان به کتاب‌ «روانشناسی دیکتاتوری: براساس بررسی رهبران آلمان نازی» اشاره کرد که کتابی است در معرفی آدولف هیتلر با استفاده از شهادت‌های نزدیک‌ترین ژنرال‌ها و فرماندهان او.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «خاطرات نورنبرگ»
کتاب «خاطرات نورنبرگ: یادداشت‌های روزانۀ روانشناس زندان از ملاقات با محکومان» با ترجمۀ کاوه باسمنجی و مقدمه‌ای از مترجم، با عنوان «جلوۀ قانون: ترازوی عدالت و وزنۀ قدرت»، در نشر مانوش منتشر شده است.
کاوه باسمنجی، متولد 1340، مترجم ایرانی است. از ترجمه‌های او می‌توان به کتاب‌های «نقاب مرگ سرخ و 18 قصه دیگر» و «وصایای تحریف‌شده» اشاره کرد.