ناخودآگاه سیاسی - روایت در مقام کنش نمادین اجتماعی

کتاب «ناخودآگاه سياسي» نوشت? فردريک جيمسون
قرائت‌هايي سياسي از ادبيات براي برملا کردن آن وجوه ايدئولوژيک، سياسي‌ و تاريخ‌مندي که در ناخودآگاه متون ادبي مستتر است. کتاب «ناخودآگاه سياسي: روايت در مقام کنش نمادين اجتماعي»، با عنوان اصلي The Political Unconscious: Narrative as a Socially Symbolic Act، يکي از مهمترين آثار فردريک جيمسون، نظريه‌پرداز مارکسيست، است.
جيمسون در کتاب «ناخودآگاه سياسي» با اين اعتقاد که آثار ادبي در نهان‌گاه‌هاي خود ماهيتي به‌شدت سياسي دارند، به سراغ بعضي متون ادبي مي‌رود و ايد? خود، مبتني بر سياسي و تاريخ‌مند بودن ادبيات، را با تفسير آثاري از نويسندگاني چون بالزاک و جوزف کنراد مطرح مي‌کند و شرح و بسط مي‌دهد.
کتاب «ناخودآگاه سياسي» در بحبوح? فراگيري نظريه‌هاي فرانسوي نوشته شده است. اين کتاب مواجهه‌اي نقادانه است با نظريه‌هايي که بر تفسير غيرسياسي و غيراجتماعي آثار ادبي پافشاري مي‌کنند و اثر ادبي را متني مستقل از سياست و جامعه مي‌دانند.
متن اصلي کتاب «ناخودآگاه سياسي» اولين بار در سال 1981 منتشر شده است.

مروري بر کتاب «ناخودآگاه سياسي»
«همواره تاريخي کن!»؛ کتاب «ناخودآگاه سياسي» با اين جمله، که به يکي از جملات مشهور فردريک جيمسون بدل شده است، آغاز مي‌شود. جيمسون اين جمله را به‌عنوان «اصل اخلاقي ناخودآگاه سياسي» در سرآغاز مقدمه‌اش بر اين کتاب آورده است چرا که به تاريخ‌مندي ادبيات باور دارد.
او، چنانکه در همين مقدمه توضيح مي‌دهد، از بين دو مسيري که براي تاريخ‌مند کردن امور وجود دارد، يعني «مسير پرداختن به خاستگاه‌هاي تاريخي خود چيزها و مسير پرداختن به تاريخ‌مندي ناملموس‌تر مفاهيم و مقوله‌هايي که به کمک آن‌ها مي‌کوشيم اين چيزها را بفهميم»، در کتاب «ناخودآگاه سياسي» مسير دوم را انتخاب مي‌کند.
کتاب «ناخودآگاه سياسي» کتابي است که در مواجهه با متون ادبي‌اي که در اين کتاب مورد بررسي و تحليل قرار گرفته‌اند، از ظاهر اين متون و آنچه آشکارا بيان مي‌کنند عبور مي‌کند تا به لايه‌هاي زيرين اين متن‌ها و آنچه در ناخودآگاه آن‌ها وجود دارد برسد. بنابراين در کتاب «ناخودآگاه سياسي» با وجوه پنهان متون ادبي سروکار داريم و اين وجوه پنهان هم، به‌اعتقاد جيمسون و چنانکه او در اين کتاب مطرح مي‌کند، ماهيتي سياسي و ايدئولوژيک دارد و ايدئولوژي به انحاء مختلف در لايه‌هاي پنهان متن ادبي رسوخ مي‌کند و کار تفسير، آشکار و مرئي کردن آن و بيرون کشيدنش از خفيه‌گاه‌هاي متن ادبي است.
جيمسون در کتاب «ناخودآگاه سياسي» بر اين باور است که هرگز خوانش و درک و دريافتي بکر و بي‌واسطه از متون ادبي وجود ندارد و ما هميشه يک اثر ادبي را به‌ميانجي تفسيرهايي مي‌خوانيم که پيشاپيش در ناخودآگاه‌مان رسوب کرده‌اند، حال اين تفسيرها خواه تفسيرهايي بر همان اثر ادبي باشند، خواه تفسيرهايي که باورها و عقايد و عادت‌ها و رويکردهايي را در ما نهادينه کرده‌اند و ما براساس همان‌ها با يک متن ادبي مواجه مي‌شويم و آن را درک مي‌کنيم.
بنابر ديدگاه جيمسون در کتاب «ناخودآگاه سياسي» حتي در مواجهه با متني ادبي که زمان زيادي از نوشته شدن و انتشار آن نمي‌گذرد و هنوز تفسيرهاي جورواجور بر آن نوشته نشده است، نمي‌توانيم يکسره خود را از تفسيرهاي پيشيني که در ذهن‌مان رسوب کرده‌اند خلاص کنيم و متن را به‌مثابه امري يکسره بديع درک کنيم و تفسيري بديع و مستقل از تأثيرِ تفسيرهاي پيشين از آن ارائه دهيم.
کتاب «ناخودآگاه سياسي» دفاعيه‌اي است از تفسير مارکسيستي از آثار ادبي دربرابر ديگر تفسيرهايي که ادبيات را از سياست و ايدئولوژي و جامعه و تاريخ جدا مي‌دانند و آن را براساس معيارهايي خودبسنده تفسير مي‌کنند.
کتاب «ناخودآگاه سياسي» از مقدمه و شش فصل تشکيل شده است. فصل‌هاي شش‌گان? کتاب «ناخودآگاه سياسي» عبارتند از: «دربار? تفسير (ادبيات در مقام کنش نمادين اجتماعي)»، «روايت‌هاي جادويي (دربار? کاربرد ديالکتيکي نقد ژانر)»، «رئاليسم و ميل (بالزاک و مسئل? سوژه)»، «کينه‌توزي اصيل (ايدئولوژم‌ها و ناپيوستگي‌هاي ژانري در رمان‌هاي "تجربي" جورج گيسينگ)»، «رمانس و شيء‌وارگي (ساختمان پيرنگ و فروبستگي ايدئولوژيک در آثار جوزف کنراد)» و «فرجام سخن (ديالکتيک اتوپيا و ايدئولوژي)».

دربار? فردريک جيمسون، نويسند? کتاب «ناخودآگاه سياسي»
فردريک جيمسون (Fredric Jameson)، متولد 1934، منتقد ادبي، فيلسوف و نظريه‌پرداز سياسي مارکسيست امريکايي است. شهرت جيمسون بيشتر به‌واسط? تحليل‌هايي است که از روندهاي فرهنگي معاصر، به‌ويژه پست‌مدرنيسم و سرمايه‌داري، ارائه داده است. او مدير مرکز نظري? انتقادي در دانشگاه دوک است و در سال 2012 جايز? يک عمر دستاورد علمي را از از انجمن زبان مدرن دريافت کرده است.
معروف‌ترين کتاب فردريک جيمسون، به‌جز کتاب «ناخودآگاه سياسي»، کتاب «پست‌مدرنيسم يا منطق فرهنگي سرمايه‌داري متأخر» است. از ديگر آثار او مي‌توان به کتاب «ريموند چندلر، در جستجوي کليت» اشاره کرد.

دربار? ترجم? فارسي کتاب «ناخودآگاه سياسي»
کتاب «ناخودآگاه سياسي: روايت در مقام کنش نمادين اجتماعي» با ترجم? شاپور بهيان و به‌همراه يادداشتي از مترجم، در نشر ني منتشر شده است.
دکتر شاپور بهيان، متولد 1341 در مسجد سليمان، مترجم، مؤلف، منتقد ادبي و داستان‌نويس ايراني است. بهيان داراي دکتراي جامعه‌شناسي نظري فرهنگي از دانشگاه تهران است. از او مقالات مختلفي در نشريات گوناگون منتشر شده است. مجموعه‌اي از مقالات شاپور بهيان در نقد و نظري? ادبي در کتابي با عنوان «چکامه‌ي گذشته/ مرثيه‌ي ‌زوال» گردآوري و به چاپ رسيده است.
از ترجمه‌هاي شاپور بهيان مي‌توان به کتاب‌هاي «رکوئيم براي يک راهبه»، «رمان تاريخي»، «کافکا: به‌سوي ادبيات اقليت»، «بوف کور هدايت: رماني غربي»، «ريموند چندلر، در جستجوي کليت» و «پيش‌درآمدي بر شناخت رمان» اشاره کرد.
از شاپور بهيان مجموعه داستاني هم به نام «در سرزميني ديگر» منتشر شده است.