زیباشناسی (گیلگمش)

کتاب «زیباشناسی» نوشتۀ اِلیان اِسکوبا
زیباشناسی چگونه و از کِی به‌عنوان رشته‌ای مستقل شکل گرفت؟ چگونه و توسط چه کسانی بسط یافت و چه مباحثی در چارچوب آن مطرح شد؟ کتاب «زیباشناسی»، با عنوان اصلی LEsthétique، پاسخی است به چنین پرسش‌هایی.
اِلیان اِسکوبا در کتاب «زیباشناسی» زمینه‌ای فراهم آورده است برای ایجاد آشنایی مقدماتی با تاریخ شکل‌گیری و تکوین رشتۀ زیباشناسی و دیدگاه‌های مطرح در این حوزه.
کتاب «زیباشناسی» مدخلی مناسب و مفید برای آشنایی اولیه با مباحث مهم و کلیدی حوزۀ زیباشناسی و فلسفۀ هنر و دیدگاه‌های متفکران مهم و تأثیرگذار این حوزه است.
اِسکوبا در کتاب «زیباشناسی» از دوره‌های مختلف شکل‌گیری و تکوین زیباشناسی، از ابتدای پدید آمدن این رشته در غرب در قرن هجدهم تا شکل‌گیری نظریه‌های زیباشناختی مهم قرن بیستم، سخن می‌گوید و دربارۀ هر دوره و نظریه‌های مطرح در آن دوره توضیحاتی مختصر اما راهگشا و مفید ارائه می‌دهد.
متن اصلی کتاب «زیباشناسی» اولین بار در سال 2004 منتشر شده است.

مروری بر کتاب «زیباشناسی»
الیان اسکوبا در کتاب «زیباشناسی» بحث خود درباب تاریخ پیدایش و تکوین زیباشناسی و دیدگاه‌های مطرح در چارچوب آن را، پس از مقدمه‌ای درباب چگونگی تأثیر فلسفۀ تجربه‌گرای انگلیسی بر پیدایش رشتۀ زیباشناسی و نیز چگونگی تلاقی زیباشناسی با هنر، با توضیح دربارۀ سه نویسندۀ تجربه‌گرای انگلیسی نیمۀ اول قرن هجدهم، که دیدگاه‌هایشان بر پیدایش رشتۀ زیباشناسی تأثیر داشت و کانت از خوانندگان جدی آثارشان بود، آغاز می‌کند. این سه نویسنده عبارتند از: شافتسبری، هیوم و برک. اسکوبا در کتاب «زیباشناسی» بعد از معرفی و شرح دیدگاه‌های این سه نویسنده، که به دوران پیش از پیدایش زیباشناسی تعلق داشته‌اند، وارد آغاز زایش زیباشناسی در قرن هجدهم می‌شود و این‌گونه تاریخ شکل‌گیری و تکوین زیباشناسی را در فصل‌های مختلف کتاب، تا قرن بیستم، به‌صورتی فشرده شرح می‌دهد.
کتاب «زیباشناسی» از مقدمه و پنج بخش تشکیل شده است. بخش‌های پنج‌گانۀ کتاب «زیباشناسی» عبارتند از: «زایش زیباشناسی»، «قرن نقد»، «فلسفه‌ی هنر»، «علم هنر» و «پدیدارشناسی هنر».
باومگارتن و زایش زیباشناسی، وینکلمان و تاریخ هنر، کانت و دو مفهوم زیباشناسی، شیلر و تربیت زیباشناختی انسان، ابداع نقد و ادبیات، فلسفۀ هنر شلینگ و نظریات فیلسوفان و نظریه‌پردازانی چون هگل، نیچه، هایدگر، مرلوپونتی و... در حوزۀ زیباشناسی و فلسفۀ هنر از جمله مباحثی هستند که در کتاب «زیباشناسی» به آن‌ها پرداخته شده است.
در بخشی از کتاب «زیباشناسی» می‌خوانید: «عجیب نیست که رویشگاهی که "زیباشناسی" در آن شرایط شکوفایی را فراهم دید، فلسفه‌ی تجربه‌گرا بود – خصوصاً تجربه‌گرایی انگلیسی نیمه‌ی نخست قرن هجدهم که جان لاک پایه‌گذارش بود. لذا آن‌چه شاید بتوان "ماقبل تاریخ زیباشناسی" نامید در همین رویشگاه قوام یافت. اما چرا؟ از آن‌رو که در "زیباشناسی" از ادراک حسی و حس کردن، یعنی گستره‌ی تجربه بحث می‌شود – گستره‌ای که تجربه‌گرایی توجه خاصی به آن داشت، زیرا تجربه در این نحله‌ی فلسفی عموماً سرچشمه‌ی هرگونه شناخت و هرگونه کنش قلمداد می‌شد. این‌چنین بود که ارجحیت یونانیِ "تفکر" و مزیت دکارتیِ "ایده‌های فطری" رنگ باخت. اما تجربه چیست؟ در این‌باره باید به تعینات مختلف تجربه اشاره کنیم. تجربه پیش از هر چیز راجع است به رابطه‌ی بی‌واسطه‌ی انسان با جهان بیرون. از همین‌رو، حواس پنجگانه نخستین مجاریِ تجربه است و، طبق نظر تجربه‌گرایان، ایده‌های فاهمه ضرورتاً از تجربه‌ی حسی نشئت می‌گیرد. لاک می‌گفت: "چیزی در فاهمه نیست مگر آن‌که پیش‌تر در حواس بوده باشد" و، به این ترتیب، همه‌ی "ایده‌"ها را "اکتسابی" می‌دانست. اما منظور از "جهان بیرون" چیست؟ جهانی است که ساختارهای مکان‌وزمان آن را تحدید و تعریف می‌کند، به این معنا که هر چیزی در جهان مکانی مختص به خود دارد و زمانمند است و تجربه‌ی حسی انسان را با جهانی مرتبط می‌کند که همواره از قبل مکانی – زمانی است. لذا حس کردن به معنای پی بردن به چیزهای "مجاور" و "متوالی" است. این بدایت مکانی – زمانی چیست که هر کس به ‌واسطه‌ی "در جهان هستن" خود با آن مواجه می‌شود؟ این بدایت همانا "ادراک" است. در نتیجه "زیباشناسی"، آن‌چنان که از خود لفظ بر می‌آید، به بیان ساده عبارت است از نظریه‌ی ادراک. حال می‌فهمیم که چرا فلسفه‌های تجربی‌مسلک نه‌فقط عرصه بلکه رویشگاه "زیباشناسی" بوده است. همچنین درمی‌یابیم که چرا "زیباشناسی" از مقطعی مشخص به حیطه‌ی اختصاصی هنرها مبدل شد، زیرا آثار هنری – برخلاف آثار فکری – ضرورتاً با ادراک سروکار دارند.»

دربارۀ اِلیان اِسکوبا، نویسندۀ کتاب «زیباشناسی»
اِلیان اِسکوبا (Éliane Escoubas) فیلسوف، مورخ و مدرس فلسفه و مترجم فرانسوی است. تخصص اصلی اسکوبا زیباشناسی پدیدارشناختی است. او سال‌ها به تدریس اندیشه‌های پدیدارشناسان آلمانی و فرانسوی پرداخته و همچنین آثار بعضی فلاسفۀ آلمانی، نظیر تئودور آدورنو، را به زبان فرانسوی ترجمه کرده است.
از آثار الیان اسکوبا می‌توان به کتاب‌های «فضای تصویری» و «ابداع هنر» اشاره کرد.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «زیباشناسی»
کتاب «زیباشناسی» با ترجمه و مقدمۀ محمدرضا ابوالقاسمی در نشر گیلگمش، ناشر کتاب‌های هنر خانوادۀ فرهنگی چشمه، منتشر شده است.
محمدرضا ابوالقاسمی، متولد 1358، مدرس دانشگاه و مترجم ایرانی است. ابوالقاسمی تحصیلکردۀ دورۀ دکتری علوم هنر، با گرایش زیباشناسی، در دانشگاه اکس – مارسی فرانسه و مدرس دانشگاه تهران است.
از ترجمه‌های محمدرضا ابوالقاسمی می‌توان به کتاب‌های «زیباشناسی هگل: هنر ایدئالیسم»، «درباره‌ی عکاسی»، «نظریه‌های هنر»، «فلسفۀ هنر»، «درآمدی بر نقد قوۀ حکم کانت»، «هرمنوتیک»، «مبانی نظریه‌ی ادبی» و «درآمدی بر زیباشناسی اسلامی» اشاره کرد.