زیباشناسی (گیلگمش)

کتاب «زیباشناسی» نوشت? اِلیان اِسکوبا
زیباشناسی چگونه و از کِی به‌عنوان رشته‌ای مستقل شکل گرفت؟ چگونه و توسط چه کسانی بسط یافت و چه مباحثی در چارچوب آن مطرح شد؟ کتاب «زیباشناسی»، با عنوان اصلی LEsthétique، پاسخی است به چنین پرسش‌هایی.
اِلیان اِسکوبا در کتاب «زیباشناسی» زمینه‌ای فراهم آورده است برای ایجاد آشنایی مقدماتی با تاریخ شکل‌گیری و تکوین رشت? زیباشناسی و دیدگاه‌های مطرح در این حوزه.
کتاب «زیباشناسی» مدخلی مناسب و مفید برای آشنایی اولیه با مباحث مهم و کلیدی حوز? زیباشناسی و فلسف? هنر و دیدگاه‌های متفکران مهم و تأثیرگذار این حوزه است.
اِسکوبا در کتاب «زیباشناسی» از دوره‌های مختلف شکل‌گیری و تکوین زیباشناسی، از ابتدای پدید آمدن این رشته در غرب در قرن هجدهم تا شکل‌گیری نظریه‌های زیباشناختی مهم قرن بیستم، سخن می‌گوید و دربار? هر دوره و نظریه‌های مطرح در آن دوره توضیحاتی مختصر اما راهگشا و مفید ارائه می‌دهد.
متن اصلی کتاب «زیباشناسی» اولین بار در سال 2004 منتشر شده است.

مروری بر کتاب «زیباشناسی»
الیان اسکوبا در کتاب «زیباشناسی» بحث خود درباب تاریخ پیدایش و تکوین زیباشناسی و دیدگاه‌های مطرح در چارچوب آن را، پس از مقدمه‌ای درباب چگونگی تأثیر فلسف? تجربه‌گرای انگلیسی بر پیدایش رشت? زیباشناسی و نیز چگونگی تلاقی زیباشناسی با هنر، با توضیح دربار? سه نویسند? تجربه‌گرای انگلیسی نیم? اول قرن هجدهم، که دیدگاه‌هایشان بر پیدایش رشت? زیباشناسی تأثیر داشت و کانت از خوانندگان جدی آثارشان بود، آغاز می‌کند. این سه نویسنده عبارتند از: شافتسبری، هیوم و برک. اسکوبا در کتاب «زیباشناسی» بعد از معرفی و شرح دیدگاه‌های این سه نویسنده، که به دوران پیش از پیدایش زیباشناسی تعلق داشته‌اند، وارد آغاز زایش زیباشناسی در قرن هجدهم می‌شود و این‌گونه تاریخ شکل‌گیری و تکوین زیباشناسی را در فصل‌های مختلف کتاب، تا قرن بیستم، به‌صورتی فشرده شرح می‌دهد.
کتاب «زیباشناسی» از مقدمه و پنج بخش تشکیل شده است. بخش‌های پنج‌گان? کتاب «زیباشناسی» عبارتند از: «زایش زیباشناسی»، «قرن نقد»، «فلسفه‌ی هنر»، «علم هنر» و «پدیدارشناسی هنر».
باومگارتن و زایش زیباشناسی، وینکلمان و تاریخ هنر، کانت و دو مفهوم زیباشناسی، شیلر و تربیت زیباشناختی انسان، ابداع نقد و ادبیات، فلسف? هنر شلینگ و نظریات فیلسوفان و نظریه‌پردازانی چون هگل، نیچه، هایدگر، مرلوپونتی و... در حوز? زیباشناسی و فلسف? هنر از جمله مباحثی هستند که در کتاب «زیباشناسی» به آن‌ها پرداخته شده است.
در بخشی از کتاب «زیباشناسی» می‌خوانید: «عجیب نیست که رویشگاهی که "زیباشناسی" در آن شرایط شکوفایی را فراهم دید، فلسفه‌ی تجربه‌گرا بود – خصوصاً تجربه‌گرایی انگلیسی نیمه‌ی نخست قرن هجدهم که جان لاک پایه‌گذارش بود. لذا آن‌چه شاید بتوان "ماقبل تاریخ زیباشناسی" نامید در همین رویشگاه قوام یافت. اما چرا؟ از آن‌رو که در "زیباشناسی" از ادراک حسی و حس کردن، یعنی گستره‌ی تجربه بحث می‌شود – گستره‌ای که تجربه‌گرایی توجه خاصی به آن داشت، زیرا تجربه در این نحله‌ی فلسفی عموماً سرچشمه‌ی هرگونه شناخت و هرگونه کنش قلمداد می‌شد. این‌چنین بود که ارجحیت یونانیِ "تفکر" و مزیت دکارتیِ "ایده‌های فطری" رنگ باخت. اما تجربه چیست؟ در این‌باره باید به تعینات مختلف تجربه اشاره کنیم. تجربه پیش از هر چیز راجع است به رابطه‌ی بی‌واسطه‌ی انسان با جهان بیرون. از همین‌رو، حواس پنجگانه نخستین مجاریِ تجربه است و، طبق نظر تجربه‌گرایان، ایده‌های فاهمه ضرورتاً از تجربه‌ی حسی نشئت می‌گیرد. لاک می‌گفت: "چیزی در فاهمه نیست مگر آن‌که پیش‌تر در حواس بوده باشد" و، به این ترتیب، همه‌ی "ایده‌"ها را "اکتسابی" می‌دانست. اما منظور از "جهان بیرون" چیست؟ جهانی است که ساختارهای مکان‌وزمان آن را تحدید و تعریف می‌کند، به این معنا که هر چیزی در جهان مکانی مختص به خود دارد و زمانمند است و تجربه‌ی حسی انسان را با جهانی مرتبط می‌کند که همواره از قبل مکانی – زمانی است. لذا حس کردن به معنای پی بردن به چیزهای "مجاور" و "متوالی" است. این بدایت مکانی – زمانی چیست که هر کس به ‌واسطه‌ی "در جهان هستن" خود با آن مواجه می‌شود؟ این بدایت همانا "ادراک" است. در نتیجه "زیباشناسی"، آن‌چنان که از خود لفظ بر می‌آید، به بیان ساده عبارت است از نظریه‌ی ادراک. حال می‌فهمیم که چرا فلسفه‌های تجربی‌مسلک نه‌فقط عرصه بلکه رویشگاه "زیباشناسی" بوده است. همچنین درمی‌یابیم که چرا "زیباشناسی" از مقطعی مشخص به حیطه‌ی اختصاصی هنرها مبدل شد، زیرا آثار هنری – برخلاف آثار فکری – ضرورتاً با ادراک سروکار دارند.»

دربار? اِلیان اِسکوبا، نویسند? کتاب «زیباشناسی»
اِلیان اِسکوبا (Eliane Escoubas) فیلسوف، مورخ و مدرس فلسفه و مترجم فرانسوی است. تخصص اصلی اسکوبا زیباشناسی پدیدارشناختی است. او سال‌ها به تدریس اندیشه‌های پدیدارشناسان آلمانی و فرانسوی پرداخته و همچنین آثار بعضی فلاسف? آلمانی، نظیر تئودور آدورنو، را به زبان فرانسوی ترجمه کرده است.
از آثار الیان اسکوبا می‌توان به کتاب‌های «فضای تصویری» و «ابداع هنر» اشاره کرد.

دربار? ترجم? فارسی کتاب «زیباشناسی»
کتاب «زیباشناسی» با ترجمه و مقدم? محمدرضا ابوالقاسمی در نشر گیلگمش، ناشر کتاب‌های هنر خانواد? فرهنگی چشمه، منتشر شده است.
محمدرضا ابوالقاسمی، متولد 1358، مدرس دانشگاه و مترجم ایرانی است. ابوالقاسمی تحصیلکرد? دور? دکتری علوم هنر، با گرایش زیباشناسی، در دانشگاه اکس – مارسی فرانسه و مدرس دانشگاه تهران است.
از ترجمه‌های محمدرضا ابوالقاسمی می‌توان به کتاب‌های «زیباشناسی هگل: هنر ایدئالیسم»، «درباره‌ی عکاسی»، «نظریه‌های هنر»، «فلسف? هنر»، «درآمدی بر نقد قو? حکم کانت»، «هرمنوتیک»، «مبانی نظریه‌ی ادبی» و «درآمدی بر زیباشناسی اسلامی» اشاره کرد.