پیشگامان کهن تصوف 2 جلدی
مشایخ شرق و غرب

کتاب «پیشگامان کهنِ تصوف» نوشتۀ ریشارد گراملیش
شرح حال عارفان مشهور و پیشگامِ تاریخ عرفان و تصوف اسلامی، به‌قلم ریشارد گراملیش، عرفان‌پژوه مطرح آلمانی. کتاب «پیشگامان کهن تصوف»، با عنوان اصلی Alte Vorbilder des Sufitums، اثری کلاسیک و مرجع در حوزۀ عرفان و تصوف اسلامی است.
ریشارد گراملیش در کتاب «پیشگامان کهن تصوف» ماحصل تحقیقاتش در احوال بیست‌ودو تن از چهره‌های پیشرو در عرفان و تصوف اسلامی را در دو جلد تنظیم و منتشر کرده است.
جلد اول کتاب «پیشگامان کهن تصوف»، با عنوان فرعی «مشایخ غرب»، دربارۀ سیزده تن از مشایخ غرب جهان اسلام در بصره و بغداد است و جلد دوم این کتاب، با عنوان فرعی «مشایخ شرق»، به معرفی و شرح حال نُه تن از مشایخ شرق جهان اسلام در ایران و به‌ویژه خراسان اختصاص دارد.
کتاب «پیشگامان کهن تصوف» منبعی غنی برای شناخت عارفانی است که در تاریخ عرفان و تصوف جزو پیشگامان و چهره‌های پیشرو عرفان و تصوف اسلامی به‌حساب می‌آیند.

مروری بر کتاب «پیشگامان کهنِ تصوف»
جلد اول کتاب «پیشگامان کهن تصوف» با پیش‌گفتاری از ریشارد گراملیش آغاز می‌شود. گراملیش در پیش‌گفتار کتاب «پیشگامان کهن تصوف» دربارۀ شیوۀ کار و رویکرد خود در این کتابِ دوجلدی و فقدان منابع کافی دربارۀ عُرَفایی که او در کتاب «پیشگامان کهن تصوف» به آن‌ها پرداخته، سخن گفته و نیز محدودیت‌هایی را که پژوهشگر، در تحقیقی این‌چنین، با آن‌ها مواجه می‌شود شرح داده است.
بعد از این پیش‌گفتار، وارد بخش اصلی کتاب «پیشگامان کهن تصوف» می‌شویم که شامل شرح زندگی و افکار و احوال نخستین عارفان تاریخ تصوف اسلامی است.
چنانکه پیش‌تر اشاره شد، در جلد اول کتاب «پیشگامان کهن تصوف» به عارفان غرب و در جلد دوم، به عارفان شرق جهان اسلام، در ایران و خصوصاً خراسان، پرداخته شده است.
هر بخش از کتاب «پیشگامان کهن تصوف» به شرح احوال و افکار یک عارف اختصاص دارد و نویسنده در هر بخش، به معرفی شخصیت و شرح زندگی و روابط و خُلقیات عارفی که آن بخش به او اختصاص دارد و نیز توضیح دربارۀ دنیای اعتقادات آن عارف و مفاهیم اصلی و کلیدیِ منظومۀ اعتقادی او پرداخته است.
عارفانی که در جلد اول کتاب «پیشگامان کهن تصوف» از آنان سخن رفته است عبارتند از: محمدبن واسع، ثابت‌بن اسلم بُنانی، فرقد سَبَخی، مالک‌بن دینار، عطاء سلیمی، ابراهیم‌بن ادهم، داود طائی، ابوتراب نخشبی، عمروبن عثمان مکی، ابوالحسین نوری، رویم‌بن احمد، ابومحمد جریری و ابوبکر شبلی.
در جلد دوم کتاب «پیشگامان کهن تصوف» نیز شرح زندگی و احوال و عقاید این عارفان آمده است: شقیق بلخی، حاتم اصم، احمدبن خضرویه، ابوحفص حداد، حمدون قصّار، ابوعثمان حیری، محمدبن فضل بلخی، ابوبکر واسطی و ابوالعباس سیّاری.
ریشارد گراملیش در بخشی از پیش‌گفتارش بر کتاب «پیشگامان کهن تصوف» دربارۀ شیوۀ خود در تألیف این کتاب می‌نویسد: «مشایخ در این کتاب در تک‌شرح‌های بسته و مستقل از یکدیگر معرفی می‌شوند. هرچند سعی من بر این بود که از هر یک از آنان تا حد امکان هر آنچه در دسترس داشتم، منظور کنم، اما آن‌گونه که از یک تک‌نگاری جامع انتظار می‌رود، به محیط سیاسی و فرهنگی و میراث فکری حاضر در پیرامون هر یک و هم‌زمان اثرگذار بر آنان دقیق‌تر نپرداخته‌ام. یک چهره – وانگهی درست مانند منابع مربوط به شرح احوال که در آنها به نظر می‌رسد که بر یک چهره به طور تک و مستقل به‌ندرت چیزی از آشوب‌زدگی‌های زمان او تأثیر داشته است – به نحوی پرت از تاریخ، بیرون از محیط خود، همچون تصویری در زمینۀ طلایی جلوه می‌کند. بدون یک‌چنین محدودیتی معرفی شمار نسبتاً زیادی از مراجع و صاحب‌نظران ممکن نمی‌بود.»

دربارۀ ریشارد گراملیش، نویسندۀ کتاب «پیشگامان کهنِ تصوف»
ریشارد گراملیش (Richard Gramlich)، متولد 1925 و درگذشته به سال 2006، عرفان‌پژوه آلمانی بود. گراملیش را از پژوهشگران مهم عرفان و تصوف اسلامی می‌دانند.
گراملیش همچنین استاد تاریخ دینی دانشکدۀ الهیات دانشگاه فرایبورگ بریسگائو بود.
در سال 2004 کتابخانۀ او، که حاوی آثاری نادر و کمیاب و حدود دویست‌وپنجاه متن چاپ سنگی فارسی و عربی بود، به‌عنوان امانت دائم در اختیار کتابخانۀ دولتی باواریا در مونیخ قرار گرفت.
از جمله آثار ریشارد گراملیش می‌توان به کتاب‌های «فرقه‌های شیعۀ دراویش ایران» و «عرفان اسلامی: ده قرن متون صوفیانه» اشاره کرد.
گراملیش همچنین تعدادی از آثار مهم عرفای اسلامی را ترجمه کرده است.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «پیشگامان کهنِ تصوف»
کتاب «پیشگامان کهن تصوف» با ترجمه و مقدمۀ شیرین شادفر در انتشارات حکمت منتشر شده است.
شیرین شادفر متولد، 1349، مترجم ایرانی است. او کتاب «امام قاسم‌بن ابراهیم و اصول اعتقادی زیدیّه» را نیز به فارسی ترجمه کرده است.
شادفر همکاری با مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی (مرکز پژوهشهای ایرانی و اسلامی)، در پروژه‌های دائره‌المعارف بزرگ اسلامی، دانشنامۀ فرهنگ مردم ایران و دانشنامۀ تهران بزرگ، را نیز در کارنامۀ کاری خود دارد.