مجمع الجزایر گولاگ جلد اول

کتاب «مجمع‌الجزایر گولاگ - جلد اول» اثر الکساندر سولژنیتسین
روایتی از وحشت و خفقان و زندان و اسارت و شکنجه در روسیۀ کمونیستی. کتاب «مجمع‌الجزایر گولاگ»، با عنوان اصلی Архипелаг ГУЛАГ و عنوان انگلیسی The Gulag Archipelago: An Experiment in Literary Investigation، اثر الکساندر سولژنیتسین، را چه‌بسا امروزه بتوان یکی از آثار کلاسیک دربارۀ اردوگاه‌های کار اجباری در روسیۀ شوروی و تصفیه‌های گستردۀ استالینی و نیز از آثار کلاسیک ادبیات زیرزمینی و غیررسمی موسوم به «سامیزدات»، که در شوروی و دیگر کشورهای کمونیستی رواج داشت، به‌حساب آورد.
سولژنیتسین، که خود از بازماندگان اردوگاه‌های کار اجباری در شوروی بود، در کتاب «مجمع‌الجزایر گولاگ»، براساس تجربه‌های خود از این اردوگاه‌ها و نیز روایت‌های دیگران و اسناد و شواهد و مدارکی که در زمان نگارش این کتاب دربارۀ اردوگاه‌های کار اجباری موجود بود و به آن‌ها دسترسی داشت، تصویری از این اردوگاه‌ها و مصائب و رنج‌های زندانیانی که در آن‌ها نگهداری می‌شدند و فراتر از این، تصویری از اختناق و وحشت و حکومت پلیسی حاکم بر شوروی ارائه داده است.
کتاب «مجمع‌الجزایر گولاگ»، چنانکه در مقدمه‌ای که اَن اپلبام در سال 2007 برای این کتاب نوشته و در ابتدای ترجمۀ فارسی احسان سنایی اردکانی از جلد اول آن هم آمده است، نه‌فقط وصفِ تاریخ، که خود تاریخ است. اپلبام در این مقدمه همچنین می‌نویسد: «به لطف عنایت وسواس‌گونه‌ی سولژنیتسین به جزئیات و استعدادهای ادبی و جدلیِ او، مجمع‌الجزایر گولاگ به خلق همین جهانی که ما امروزه در آن زیست می‌کنیم هم کمک کرده – جهانی که در آن کمونیسمِ شوروی دیگر آرمان سیاسیِ هیچ‌کس نیست.»
کتاب «مجمع‌الجزایر گولاگ» اولین بار در سال 1973 به زبان روسی در فرانسه منتشر شد و دیری نگذشت که نسخه‌هایی از آن به‌صورت مخفیانه و زیرزمینی در روسیۀ شوروی دست‌به‌دست گشت و یواشکی خوانده شد. این کتاب همچنین در سال 1974، یعنی کمی بعد از انتشارش به زبان روسی، به انگلیسی ترجمه شد.

مروری بر جلد اول کتاب «مجمع‌الجزایر گولاگ»
همان‌طور که اَن اپلبام در مقدمه‌اش بر کتاب «مجمع‌الجزایر گولاگ» توضیح می‌دهد، سولژنیتسین در این کتاب، که آن را در سه جلد به چاپ رساند، «جوی از وحشت همیشگی؛ وسوسه‌ی دائم به خیانت؛ وفور پلیس مخفی؛ وارونگی ارزش‌های "متعارف"؛ قساوت گسترده‌ی حاکم بر فرهنگ گولاگ و همین‌طور بر کلیت اتحاد شوروی» را ترسیم می‌کند.
سولژنیتسین در کتاب «مجمع‌الجزایر گولاگ» از تجربۀ زیست مشقت‌بار و پر از ترس و وحشت در اردوگاه‌هایی می‌نویسد که در شوروی توسط نهادی به نام «گولاگ» اداره می‌شدند. او خود یکی از زندانیان این اردوگاه‌ها بوده است و بخشی از کتاب «مجمع‌الجزایر گولاگ» از تجربه‌های مستقیم خود او مایه می‌گیرد اما سولژنیتسین در روایت آن‌چه در اردوگاه‌ها و نیز آن‌چه در کلّ روسیۀ کمونیستی می‌گذشت، تنها به مشاهدات و تجربه‌های خود بسنده نمی‌کند. او از نامه‌های بازماندگان اردوگاه‌ها و خاطرات آن‌ها و دیگر اسنادی که در زمان نگارش کتاب «مجمع‌الجزایر گولاگ» به آن‌ها دسترسی داشته نیز کمک می‌گیرد تا عمق وحشت و خشونت نظام کمونیستی را به تصویر بکشد.
شاید امروزه سخن گفتن از اردوگاه‌های کار اجباری و وحشت استالینیسم و به‌طور کلی وحشتی که حکومت‌های کمونیستی برمی‌انگیختند و سیستم پلیسی مخوف این حکومت‌ها عادی شده باشد چون بسیار در این باره گفته و نوشته شده است. اما در دورانی که سولژنیتسین کتاب «مجمع‌الجزایر گولاگ» را نوشت و منتشر کرد هنوز کمتر کسی از اردوگاه‌های کار اجباری، تصفیه‌های استالینی و آن‌چه در درون کشورهای کمونیستی می‌گذشت باخبر بود و سولژنیتسین یکی از نخستین کسانی بود که به نگارش تاریخ گولاگ و تاریخ عصر وحشت در روسیۀ کمونیستی دست زد و وحشت کمونیسم را به تصویر کشید.
کتاب «مجمع‌الجزایر گولاگ» بیش از آن‌ که یک تاریخ‌نگاری در معنای کلاسیک و آکادمیک آن باشد، گزارشی از روح یک دوران و روایتی ادبی از کابوسی است که مردم روسیه در دوران استیلای کمونیسم بر این کشور از سر گذراندند؛ کابوسی که البته دیگر کشورهای کمونیستی هم از آن در امان نبودند و تجربه‌اش کردند.
در جلد اول کتاب «مجمع‌الجزایر گولاگ» سفر خود را به‌همراه سولژنیتسین در روسیۀ کمونیستی و مجمع‌الجزایر مخوف گولاگ، که زادۀ حکومت کمونیستی بود، آغاز می‌کنیم و نظام و سازوکار حاکم بر گولاگ را، که تجسم و نمودی از نظام شوروی بود، می‌شناسیم.
جلد اول کتاب «مجمع‌الجزایر گولاگ» آغازگاه ورود ما به تبعیدگاه‌ها و زندان‌ها و اردوگاه‌های هولناک شوروی است.
سولژنیتیسن در جلد اول کتاب «مجمع‌الجزایر گولاگ»، با دیدی جزئی‌نگر و به زبانی که جاهایی رنگی از طنزی تلخ و سیاه دارد، ما را با خود وارد فضایی پلیسی و مخوف و پر از ترس و سوء‌ظن می‌کند؛ فضایی که در آن همه گویا تحت نظرند؛ فضایی که تجسم وحشت و ستم و تحقیر و رنج و پایمال شدن شأن انسانی است.
جلد اول کتاب «مجمع‌الجزایر گولاگ» از بازداشت، زندان، شرایط زندانیان گولاگ، شیوۀ زیست‌شان، شیوۀ برخورد با آن‌ها، نگرانی‌ها و ترس‌هایشان، شکنجه‌هایی که متحمل می‌شدند و جوانب گوناگون زندگی مشقت‌بار در اردوگاه‌های کار اجباری پرده برمی‌دارد.
جلد اول کتاب «مجمع‌الجزایر گولاگ» از یادداشتی از سولژنیتسین، دیباچه و دو بخش به نام‌های «صنعت حبس» و «حرکت بی‌امان» تشکیل شده است.
بخش اول کتاب «مجمع‌الجزایر گولاگ» از دوازده فصل تشکیل شده که عبارتند از: «بازداشت»، «تاریخچه‌ی شبکه‌ی دفع فاضلاب ما»، «بازجویی»، «کلاه‌آبی‌ها»، «سلول اول، عشق اول»، «بهار آن سال»، «در موتورخانه»، «قانون که بچه بود»، «قانون که قد کشید»، «قانون که پخته و برنا شد»، «اشد تدابیر» و «تیورزَک».
بخش دوم کتاب «مجمع‌الجزایر گولاگ» شامل چهار فصل است که عبارتند از: «کشتی‌های مجمع‌الجزایر»، «بنادر مجمع‌الجزایر»، «کاروان‌های بردگان» و «جزیره به جزیره».

دربارۀ الکساندر سولژنیتسین، نویسندۀ کتاب «مجمع‌الجزایر گولاگ»
الکساندر ایزایویچ سولژنیتسین (Александр Исаевич Солженицын)، متولد 1918 و درگذشته به سال 2008، داستان‌نویس، جستارنویس و مورخ روسی و برندۀ جایزۀ نوبل ادبیات سال 1970 بود.
سولژنیتیسن از مخالفان مشهور و برجستۀ نظام شوروی بود. او، که به‌صراحت از کمونیسم و نظام شوروی انتقاد می‌کرد، در افزایش آگاهی جهانی از سرکوب سیاسی در شوروی، به‌ویژه آگاه‌سازی جامعۀ جهانی به سیستم گولاگ، سهم عمده و مهمی داشت.
از آثار الکساندر سولژنیتیسن می‌توان به کتاب‌های «بخش سرطان» و «یک روز از زندگی ایوان دنیسوویچ» اشاره کرد.

دربارۀ ترجمۀ فارسی جلد اول کتاب «مجمع‌الجزایر گولاگ»
جلد اول کتاب «مجمع‌الجزایر گولاگ» با ترجمۀ احسان سنایی اردکانی در نشر مرکز منتشر شده است. این ترجمه براساس ترجمۀ انگلیسی کتاب انجام شده است.
احسان سنایی اردکانی، متولد 1368، مترجم ایرانی است. از دیگر ترجمه‌های او می‌توان به کتاب‌های «آهنگ افلاک: سفری در فضا و زمان»، «ویتگنشتاین در تبعید» و «جهان‌بینی‌ها: درآمدی بر تاریخ و فلسفۀ علم» اشاره کرد.
گفتنی است که بخش‌های اول و دوم کتاب «مجمع‌الجزایر گولاگ» سال‌ها پیش با ترجمۀ عبدالله توکل توسط انتشارات سروش به فارسی منتشر شده بود.