باید می گفتم
پنجاه سال تاریخ نقاشی از نگاه بهرام دبیری و دیگران

کتاب «باید می‌گفتم: پنجاه سال تاریخ نقاشی از نگاه بهرام دبیری و دیگران» به‌کوشش رعنا دبیری
نوشته‌ها و حرف‌هایی دربارۀ بهرام دبیری و آثارش و نیز دربارۀ نقاشی و نقاشان و تاریخ نقاشی، از زبانِ بهرام دبیری و دیگران. کتاب «باید می‌گفتم: پنجاه سال تاریخ نقاشی از نگاه بهرام دبیری و دیگران» مجموعه‌ای‌ست گردآوری‌شده به‌دستِ رعنا دبیری که در آن، با محوریت بهرام دبیری و آثارش، از نقاشی و تاریخ نقاشی ایران و جهان سخن رفته است.
بهرام دبیری از نقاشان مطرح و مدرن ایرانی است. او در آثارش نقاشی مدرن را به اساطیر و ریشه‌ها و میراث تصویری ایران گره می‌زند و نگاه مدرن را با سنت‌های ایرانی در تصویرگری و نقاشی می‌آمیزد.
در کتاب «باید می‌گفتم» از چشم‌اندازهای گوناگون به دنیای نقاشی‌های دبیری سفر می‌کنیم و همچنین با دیدگاه‌های او دربارۀ نقاشی و هنر و فرهنگ و تاریخ و ادبیات آشنا می‌شویم.
کتاب «باید می‌گفتم»، ضمن ارائۀ تصویری چندوجهی از ذهنیت و کارِ هنریِ بهرام دبیری، دریچه‌ای‌ست به دنیای نقاشی، از نگاه بهرام دبیری و دیگرانی، از نقاش و غیرنقاش، که به‌نحوی با نقاشی پیوند دارند.
در کتاب «باید می‌گفتم» نه‌فقط از منظر نقاشان و آن‌ها که به‌طور حرفه‌ای با نقاشی سروکار دارند، بلکه از منظر اهالی ادبیات هم در دنیای آثار بهرام دبیری و به‌طور کلی‌تر، دنیای رنگارنگِ نقاشی، می‌نگریم و به سِیرِ مناظری از تاریخ نقاشی ایران و جهان می‌پردازیم.

مروری بر کتاب «باید می‌گفتم»
آن‌چه به‌کوشش رعنا دبیری در کتاب «باید می‌گفتم» فراهم آمده است، مجموعه‌ای‌ست از مصاحبه‌ها و نوشته‌هایی از بهرام دبیری دربارۀ خودش و آثارش و نقاشی و نقاشان و تاریخ نقاشی ایران و جهان و نیز نوشته‌ها و گفته‌هایی از دیگران دربارۀ بهرام دبیری و آثار او.
در کتاب «باید می‌گفتم» هم سخن از تاریخ نقاشی ایران و نقاشان بزرگ و مهم ایرانی است و هم تاریخ نقاشی جهان و نقاشان بزرگ و مهم جهان.
کتاب «باید می‌گفتم» از دو مقدمه، یکی با عنوان «مقدمه بر "باید می‌گفتم"» به‌قلم سهراب دریابندری و دیگری با عنوان «خدای جنگ با شاخ‌های زرین» به‌قلم محمدرضا شاهرخی‌نژاد، شصت‌ویک فصل و سال‌شمار زندگی و آثار بهرام دبیری تشکیل شده است.
اگرچه موضوع اصلی مطالب کتاب «باید می‌گفتم» نقاشی و به‌طور خاص‌تر، نقاشی‌های بهرام دبیری است اما، چنانکه در مقدمۀ سهراب دریابندری بر این کتاب اشاره شده، در کتاب «باید می‌گفتم» سخن از محدودۀ نقاشی فراتر می‌رود و پای فرهنگ و تاریخ و ادبیات هم به میان می‌آید. دبیری در جاهایی از کتاب «باید می‌گفتم» از نقاشی به عالم ادبیات گریز می‌زند و بعضی مطالب کتاب هم سخنان اهالی ادبیات دربارۀ دبیری هستند.
غلامحسین ساعدی، احمدرضا احمدی و نجف دریابندری از جمله ادبیاتی‌هایی هستند که نوشته‌ها و سخنانشان راجع به بهرام دبیری و آثارش در کتاب «باید می‌گفتم» آمده و بهمن محصص، سهراب سپهری، پیکاسو، سالوادور دالی و بوتیچلی از جمله نقاشانی که در این کتاب از آن‌ها و آثارشان سخن رفته است.
اما در کتاب «باید می‌گفتم»، چنانکه پیش‌تر اشاره شد، فقط صحبت از نقاشی نیست و از همین رو در آن با نوشته‌ای از بهرام دبیری دربارۀ گابریل گارسیا مارکز هم برمی‌خورید و با حرف‌هایی راجع به ادبیات و اهالی ادبیات.
نوشته‌ها و گفته‌هایی که در کتاب «باید می‌گفتم» از بهرام دبیری و دیگران می‌خوانید عبارتند از: «یادداشت بروشور نمایشگاه "بهرام حسین دبیری" در انستیتو گوتۀ تهران» نوشتۀ هانیبال الخاص، «یادداشت بروشور نمایشگاه "بهرام حسین دبیری" در انستیتو گوتۀ تهران» نوشتۀ محمود مشرف آزاد تهرانی (م. آزاد)، «یادداشت بروشور "نمایشگاه نقاشی (بهرام) حسین دبیری" در گالری سیحون» نوشتۀ غلامحسین ساعدی، «اما جهان رنگین‌تر از این است» نوشتۀ محسن طاهرنوکنده، «یادداشت بروشور نمایشگاه در گالری پافَر» برگرفته از گفتاری از پرویز مرزبان، «نقدی بر نمایشگاه بهرام دبیری» نوشتۀ احمدرضا دالوند، «پوینده‌ای در میانۀ راه» نوشتۀ رویین پاکباز، «تضاد سنت و بداعت» (گفت‌وگوی احمدرضا دالوند با بهرام دبیری)، «پای پنجرۀ آبی‌ها» نوشتۀ مرتضی کاخی، «مسئلۀ زبان نقاشی» از بهرام دبیری، «هنر نفی نسبیّت است» (گفت‌وگو با بهرام دبیری)، «تداوم اندیشه» نوشتۀ علی‌اصغر قره‌باغی، «کوه‌نشینی بی‌بدیل در کوهستان» نوشتۀ بهرام دبیری، «کاهن فرتوت و غزل‌هایی با رنگ و خط» نوشتۀ نجف دریابندری، «حسین سرشار روی درخت آواز می‌خواند» نوشتۀ بهرام دبیری، «اشک منصور حلاج نمد را ساخت» نوشتۀ نجف دریابندری، «یادداشت بروشور نمایشگاه سرامیک و فلز در گالری گلستان» نوشتۀ احمدرضا احمدی، «جست‌وجوی تجدد، کشف سابقۀ کهن» (گفت‌وگو با بهرام دبیری)، «سینمای ایران فقط چهار فیلم‌ساز دارد؛ نه، ببخشید پنج فیلم‌ساز!» (گفت‌وگو با بهرام دبیری)، «دگردیسی‌های رؤیایی» نوشتۀ علی‌اصغر قره‌باغی، «اسطوره‌ها بستگان من هستند» (گفت‌وگو با بهرام دبیری)، «هر گفت‌وگویی یک توهم است» (گفت‌وگو با بهرام دبیری)، «پیوند جادویی نقاشی و ادبیات» (گفت‌وگو با بهرام دبیری)، «بگذار باد بگذرد» نوشتۀ محمدرضا شاهرخی‌نژاد، «اندوهی خاص» نوشتۀ بهرام دبیری، «عقلانیت در هنر جایی ندارد» (گفت‌وگو با بهرام دبیری)، «کودک دیپلمات» (گفت‌وگو با بهرام دبیری)، «می‌خواستم شاعر باشم» (گفت‌وگو با بهرام دبیری)، «جادوی بی‌پایان هند» نوشتۀ بهرام دبیری، «قصۀ آن نسل کهنه» (گفت‌وگو با بهرام دبیری و م. آزاد)، «وهم سبز آب دریاها» نوشتۀ بهرام دبیری، «هنر چیست؟» نوشتۀ بهرام دبیری، «مخاطب را به کنکاش ذهنی وامی‌دارد» نوشتۀ رویین پاکباز، «هر هنرمند شجره‌نامه‌ای دارد» (گفت‌وگو با بهرام دبیری)، «هیچ‌شان به کف اندر نبود به‌جز باد و به‌جز خون خود» نوشتۀ بهرام دبیری، «یک وضعیت نفس‌گیر: بهمن محصص به روایت بهرام دبیری» (برگرفته از گفت‌وگویی با بهرام دبیری)، «تجلی طعم تنهایی انسان» (گفت‌وگو با بهرام دبیری)، «اصلاً نقاشی دیواری چه ضرورتی دارد؟» (گفت‌وگو با بهرام دبیری)، «اخلاق سیاسی‌اش را تحمل کنید» نوشتۀ بهرام دبیری، «استادی که یک نقاش نیست» نوشتۀ بهرام دبیری، «نگاهی به نقاشی ایران از مانی تا مکتب شیراز و ماتیس» نوشتۀ بهرام دبیری، «در مرز فروپاشی» نوشتۀ بهرام دبیری، «در کوچه‌پس‌کوچه‌های رُم» نوشتۀ بهرام دبیری، «آن غول زیبا» نوشتۀ بهرام دبیری، «دنیای کوچک سهراب» (گفت‌وگو با بهرام دبیری)، «تأثیر کودتا بر هنرهای تجسمی وارونه بود» (گفت‌وگو با بهرام دبیری)، «نبودنش یک جای خالی بزرگ» نوشتۀ بهرام دبیری، «تقدیر از معمار معاصر ایرانی: بهرام شیردل» (متن سخنرانی‌ای از بهرام دبیری)، «چیزی که او به جهان من افزود سرزمینم بود» نوشتۀ بهرام شیردل، «شاخسار درخت خداوند به ایتالیا که می‌رسد دیگر شکوفه داده است» (متن سخنرانی‌ای از بهرام دبیری)، «عاشقیِ گابو در شش‌سالگی» نوشتۀ بهرام دبیری، «یک شوخی مینیاتوری» نوشتۀ بهرام دبیری، «الخاص، تصویرگر شیدایی انسان» (گفتاری از بهرام دبیری)، «از کجا می‌آید این آوای خوش» (گفت‌وگویی میان هوشنگ اعلم، محمدعلی سپانلو و بهرام دبیری)، «پیشینۀ گم‌شده و اداهای نو!» (گفتاری از بهرام دبیری)، «دیباچۀ مانی در سکوت عمیق توتم‌ها» نوشتۀ بهزاد شهنی، «بی‌رحمی آدمیزاد پایان ندارد» (گفت‌وگو با بهرام دبیری)، «مکتب شیراز» (گفت‌وگو با بهرام دبیری)، «بازسازی تاریخ زیبایی‌شناسی ایران» (گفت‌وگو با بهرام دبیری)، «مکان، امکان، ممکن» نوشتۀ بهرام دبیری، «قدرت خط آثار دبیری را ساده و مینیمال کرده است» نوشتۀ سهراب هادی.
بسیاری از مطالب کتاب «باید می‌گفتم» قبلاً در نشریات مختلف، از جمله مجله‌های «گردون»، «آدینه»، «سینما و ادبیات»، «چیستا» و روزنامه‌های «همشهری» و «شرق»، به چاپ رسیده‌اند.
کتاب «باید می‌گفتم: پنجاه سال تاریخ نقاشی از نگاه بهرام دبیری و دیگران» در نشر کارنامه منتشر شده است.