برژنف از ثبات و رکود تا زوال و فروپاشی

کتاب «برژنف» نوشتۀ سوزان شاتنبرگ
زندگی‌نامۀ یکی از رهبران اتحاد جماهیر شوروی. کتاب «برژنف: از ثبات و رکود تا زوال و فروپاشی»، با عنوان اصلی Leonid Breschnew. Staatsmann und Schauspieler im Schatten Stalins. Eine Biographie و عنوان انگلیسی Brezhnev: The Making of a Statesman، نوشتۀ سوزان شاتنبرگ، کتابی است در شرح زندگی لئونید برژنف، دبیر کل کمیتۀ مرکزی حزب کمونیست اتحاد شوروی از سال 1964 تا 1982.
سوزان شاتنبرگ در کتاب «برژنف» زندگی برژنف را در متن زمانۀ پرتلاطم و پر از افت‌وخیزی که این رهبر سیاسی در آن زیست روایت می‌کند.
کتاب «برژنف»، که کتابی نسبتاً جدید است و متن اصلی آن اولین بار در سال 2017 منتشر شده، براساس اسناد و مدارکی نویافته، چهره‌ای از لئونید برژنف ترسیم می‌کند که با چهرۀ کلیشه‌ای او و روایت‌های مشهور دربارۀ این سیاستمدار روس متفاوت است. در کتاب «برژنف» با تصویری تازه از لئونید برژنف مواجهیم.
سوزان شاتنبرگ در کتاب «برژنف»، از خلال روایت زندگی برژنف، تصویری از بخشی از تاریخ روسیۀ شوروی و دوران جنگ سرد نیز به دست می‌دهد.

مروری بر کتاب «برژنف»
در صحبت از رهبران اتحاد جماهیر شوروی شاید نام لئونید برژنف کمتر به یاد و بر زبان آید. کتاب «برژنف» اما دربارۀ این رهبرِ کمونیست از یاد رفته است.
برژنف، با اینکه شاید کمتر از او صحبت شود، بعد از استالین، طولانی‌ترین عمرِ زمامداری روسیۀ شوروی را داشت. حکومت او بر شوروی نزدیک دو دهه طول کشید؛ دو دهه‌ای که تاریخ آن و نقش برژنف در آن را با رویکردی تازه در کتاب «برژنف» می‌خوانیم.
کتاب «برژنف» البته فقط به دورۀ زمامداری لئونید برژنف و زندگی سیاسی او نمی‌پردازد. این کتاب زندگی برژنف را از تولد و کودکی تا پایان عمر او روایت می‌کند و علاوه بر شرح سِیرِ زندگی و فعالیت‌های شخص برژنف و معرفی وجوه گوناگون شخصیت او، زمانه‌ای را هم که او در آن رشد کرد و پرورش یافت و وارد میدان سیاست شد به تصویر می‌کشد.
غربی‌ها برژنف را در برخی بحران‌ها و اشتباهات مهم شوروی و حتی در فروپاشی آن مسئول می‌دانند. آن‌ها معتقدند که برژنف در اتفاق‌هایی چون رکود اقتصادی شوروی و حملۀ شوروی به افغانستان مقصر است. سوزان شاتنبرگ اما در کتاب «برژنف» با رویکردی متفاوت سراغ برژنف رفته و تصویری جدید و چندوجهی از او ارائه داده است.
برژنف بعد از نیکیتا خروشچف به رهبری اتحاد جماهیر شوروی انتخاب شد. شاتنبرگ در مقدمۀ کتاب «برژنف» به تحلیل چراییِ این انتخاب می‌پردازد. او معتقد است که تکبر و قلدرمآبی خروشچف، اعضای کمیتۀ مرکزی حزب کمونیست شوروی را به این تصمیم رساند که به جای او رهبری متواضع و بانزاکت را روی کار بیاورند و این رهبر از نظر آنان لئونید برژنف بود. شاتنبرگ اما بلافاصله تأکید می‌کند که این دیدگاه با دیدگاه‌های کلیشه‌ای رایج دربارۀ برژنف در تضاد است. او در ادامۀ مقدمۀ کتاب «برژنف» تصویری از برژنف ترسیم می‌کند که معرف تضادها و پیچیدگی‌های شخصیتی و تعارض‌های درونی اوست و می‌گوید که هدفش از نگارش این کتاب «پرداختن به طیف کامل زندگی برژنف، تعارضات رفتاری او با همۀ پیچیدگی‌هایشان و نمایاندن تصویر واقعی اوست.»
شاتنبرگ در کتاب «برژنف» بر آن است که سِیرِ زندگی برژنف و شکل‌گیری شخصیت او و چگونگی تبدیل شدنش به یکی از رهبران شوروی را در متن تاریخ و جامعه‌ و زمانه‌ای که برژنف در آن رشد کرد و پرورش یافت و کسبِ تجربه کرد، روایت کند و رابطه و نسبت میان شخصیت و رفتارهای برژنف را با جامعه و زمانۀ او و گفتمان‌ها و نهادهای شوروی مورد بررسی قرار دهد.
کتاب «برژنف»، با اتکا به اسناد و مدارک گوناگون، به ما می‌گوید که برژنف چگونه برژنف شد.
کتاب «برژنف» از مقدمه، نُه فصل و یک مؤخره تشکیل شده است. فصل‌های نُه‌گانۀ کتاب «برژنف» عبارتند از: «رؤیاهای صحنه یا یک انسان معمولی شوروی»، «"چگونه فولاد آبدیده شد"، یا فعالیت شغلی در وسط وحشت و جنگ»، «در سایۀ استالین، یا کارآموزی یک دبیر کل، قسمت اول»، «زیردست خروشچف، یا کارآموزی یک دبیر کل، قسمت دوم»، «دبیر کل دلسوز، یا رهبریِ اشتراکی»، «زندگی کن و بگذار زندگی کنم»، «سوسیالیسم توسعه‌یافته، یا آغاز دوبارۀ پروژۀ شوروی؟»، «احساسات و قرص‌ها در جنگِ سرد» و «آرزوی افتخار و زوالِ جسمی؛ یا تنهاییِ دبیر کل».

دربارۀ سوزان شاتنبرگ، نویسندۀ کتاب «برژنف»
سوزان شاتنبرگ (Susanne Schattenberg)، متولد 1969، مورخ آلمانی، استاد تاریخ و فرهنگ معاصر اروپای شرقی و مدیر مرکز تحقیقات اروپای شرقی در دانشگاه برمن است.
علایق پژوهشی شاتنبرگ فرهنگ اداری قرن نوزدهم روسیه، تاریخ دیپلماتیک روسیه و اتحاد جماهیر شوروی، استالینیسم و دوران خروشچف و برژنف را شامل می‌شود.
شیوه‌های مختلف مخالفت مردمِ تحت سیطرۀ شوروی با سوسیالیسم دولتی حاکم بر وجوه گوناگون زندگی آن‌ها و مقاومتشان دربرابر این سوسیالیسم دولتی و اعتراض به آن به اشکال گوناگون، از جمله با ساختن طنزهایی دربارۀ تشکیلات رسمی فرهنگی یا از طریق ژورنالیسمِ زیرزمینی و ادبیات زیرزمینی موسوم به «سامیزدات»، از موضوعات مورد علاقۀ شاتنبرگ در کارهای پژوهشی دربارۀ اتحاد جماهیر شوروی است. او همچنین به ناسازگاری‌های سازگارنما با سوسیالیسم دولتی شوروی علاقه‌مند است و ردّ مخالفت‌ها و مقاومت‌ها و اعتراض‌هایی علیه شوروی را جستجو می‌کند که آشکار نیستند و حتی در مواردی کسانی که این مخالفت‌ها و اعتراض‌ها و مقاومت‌ها در آثارشان بروز کرده و با آثارشان الهام‌بخش مخالفان و منتقدان وضع موجود شده‌اند، خودشان داعیۀ مخالفت با وضع موجود را نداشته‌اند یا حکومت آن‌ها را مخالف به‌حساب نمی‌آورده است.
از آثار سوزان شاتنبرگ می‌توان به کتاب‌ «مهندسان استالین» اشاره کرد.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «برژنف»
کتاب «برژنف: از ثبات و رکود تا زوال و فروپاشی» با ترجمۀ بیژن اشتری در نشر ثالث منتشر شده است. اساس ترجمۀ فارسی کتاب «برژنف» متن انگلیسی آن بوده است.
بیژن اشتری، متولد 1343 در اراک، مترجم و روزنامه‌نگار ایرانی و منتقد فیلم است. اشتری دارای مدرک کارشناسی ارشد میکروب‌شناسی در دانشگاه تهران است اما کارِ او همواره با آنچه در آن تحصیل کرده متفاوت بوده است.
اشتری کار خود را با روزنامه‌نگاری شروع کرد. در اوایل دهۀ 60 خورشیدی برای مطبوعات نقد فیلم می‌نوشت و به فیلم‌های روز ایران و جهان می‌پرداخت. در همان دوران به‌عنوان مترجم متون سینمایی با مطبوعات همکاری می‌کرد. بعدها اما گرایش خود را در ترجمه تغییر داد و به‌طور تخصصی به ترجمۀ کتاب‌هایی در زمینۀ تاریخ جهان و به‌ویژه تاریخ کمونیسم و نظام‌های کمونیستی پرداخت و ترجمه‌هایش در این زمینه با استقبال روبه‌رو شد، چنانکه امروزه او را بیشتر با همین ترجمه‌ها می‌شناسند. از جملۀ این ترجمه‌ها کتاب‌هایی هستند دربارۀ دیکتاتورهای مشهور تاریخ کمونیسم.
از ترجمه‌های بیژن اشتری می‌توان به کتاب‌های «انقلاب‌های 1989: سقوط امپراتوری شوروی در اروپا»، «امید علیه امید: روشنفکران روسیه در دورۀ وحشت استالینی»، «استالین جوان: از تولد تا انقلاب اکتبر»، «لنین: زندگی انقلابی سرخ»، «مائو: داستان ناشناخته»، «راسپوتین: ابلیس یا قدیس»، «چائوشسکو: ظهور و سقوط دیکتاتور سرخ»، «پُل پوت: کابوس سرخ»، «انور خوجه: مشت سرخ آهنین»، «بایگانی ادبی پلیس مخفی» و «دست‌نوشته‌ها نمی‌سوزند: میخائیل بولگاکف در نامه‌ها و یادداشت‌های روزانه‌اش» اشاره کرد.
اشتری همچنین کتابی تألیفی با عنوان «دیکتاتورها و سینما» دارد که تلاقی دو علاقۀ تاریخی و سینمایی اوست. این کتاب دربارۀ تأثیر چند دیکتاتور بر صنعت سینما و استفادۀ سیاسی آن‌ها از سینما به سودِ خود و سیاست‌های خود است.